Der Artikl is im Dialekt Obaboarisch gschriem worn. |
Oidboarisch is de Bezeichnung fia de boarische Sproch in da Zeid vom 8. Joarhundat bis Mitte 11. Joarhundat n. Kr.[1] Olle westgermanischn Idiome in dera Zeid, wo de Zwoate Lautvaschiabung stottgfundn hod, wern zum Oidhochdeitschn zejd. Des woa koa homogene Sproch, sundan hod aus mearan Varietaetn bstandn (Oidboarisch, Oidalemannisch, Oidfränkisch)[2]. Bedeitnde oidhochdeitsche Sprochdenkmoi san in Oidboarisch vafosst, meglichaweis aa de ejtasdn.
Oidboarische Sproch moant oisdann ned es moderne Boarisch vom heitign Oidbayern, sundan de Urform dovo.
Oidboarisch is im 6. Joarhundat in da Region neadli vo de Oipn und sidli vo da Donau entstandn.
Im Joar 488 n. Kr. hod es Remische Reich de Donaugrenz nimma vateidign kena und de ehemolign Provinzn Noricum und Raetia afgem. Nacha san west- und ostgermanische Gruppm vo vaschiedna Staemm ins Gebiet voadrunga und hams bsiedlt. Zamma mit am Tei vo da remischn Bevejkarung, wo bliem is, hod si do draus da Stamm vo de Bajuwarn entwicklt.[3] Zua sejm Zeid is de boarische Sproch entstandn. Aus da Sprochgenese san aa de vaschiednan Eifliss afs Boarische nochvoiziagbor: westgermanisch (alemannisch, frenkisch), ostgermanisch, romanisch und slawisch.[4] Aus da Ofangszeit gibts owa koane Sprochdenkmoi, de Schriftdokumente aus dera Zeid worn in Latein gschriem. Es Ofangsdatum vom Oidboarischn eagibt si ausm Ofang vo da Ibaliefarung im spodn 8. Joarhundat. Es Enddatum ausm Austausch vo de oidhochdeitschn Endungsvokale (-a, -ulo, -i) duachs Middlhochdeitsche e. Da Zeidram losst si aa gschichtli begrindn. Da Ofang vo da oidboarischn Ibaliefarung duachs Ene vom Herzogdum vo de Agilofinger (788 Obsetzung vom Tassilo III.) und de Eigliedarung vo Bayern ins Reich vom Karl am Großn. Und es End vom Oidboarischn duach de massivn Vaenderunga in da Sozial- und Wirtschoftsstruktua im 11./12. Jh. (Ofänge im Steddewesn, Buidungswesn, in da Territorialisiarung).[5]
Es Oidboarische Sprochgebiet deckt se weitgehend mit am boarischn Sprochgebiet in heitiga Zeit: Estreich (ausgnumma Vorarlberg), Oidbayern und s deitschsprochige Sidtirol.
As Oidboarische untascheidt si in foigendn Varietaetn gengiba vom Oidhochdeitschn:
De Untaschiede zum Oidfrenkischn san in da Phonologie wesentli, de Untaschiede zum Oidalemmannischn nua gering. Es gibt oba aa phonologische Untaschied zum Oidalemannischn. Generej san im Oidboarischn oitadimlichare Sprochvoejtnisse lang dahoidn bliem. Interessant is aa de Vawandtschoft zum Langobardischn.[5]
A Vagleich zwischn vaschiedna oidhochdeitschn Variantn vom „Vater Unser“ zoagt de Untaschiede af.[6]
Oidalemannisch, 8. Jh. | Oid-Sid-Rhein-Fränkisch, 9. Jh. | Oid-Ostfränkisch, um 830 n. Kr. | Oidboarisch, Ofang 9. Jh. |
St. Gallener Paternoster | Weißenburg Katechismus | Tatian | Freisinger Paternoster |
Fater unseer, thu pist in himile, |
Fater unsēr, thu in himilom bist, |
Fater unser, thū thār bist in himile, |
Fater unser, du pist in himilum. |
In da Morphologie is voa oim de Endung -in im Untaschied zum Oidfränkischn -en wichti. Beispui: henin (deitsch: des Hahnes), nemin (des Namens).[5]
Es Oidboarische untascheid si aa in da Lexik vo andan oidhochdeitschn Idioma. Markant is do vor oim da Untaschied zwischn Boarisch und Alemannisch oanaseits und de Frenkischn Varietaetn andaraseits. Es Oidboarische untascheid se aa in da Lexik wesntli vom frenkischn Oidhochdeitschn owa nua unwesntli vom Oidalemannischn, und zwor um so wenga je weida ma in da Gschicht zruckgehd. Beispui:
De letztn zwoa Beispui wīh (gweiht) und ātum (Odm/Atem) weisn a eindeitige Vawandtschaft zu de gotischn Begriffe weihs und ahma af.
Omerkn muass ma, dass de Ibaliefarung vom Oidboarischn Woatschotz eihgschrenkt is, wei fost nur religiese Texte aus dera Zeid ibaliefad worn san. Vui Weata, wo im Oidboarischn gem hod miassn, san fias Boarisch eascht ausm Spodmiddloita ibaliefat, beispuisweis de boarischn Wochntogsnam Ertog und Pfinztog.[5]
In da Linguistik wean olle westgermanischn Idiome aus da Zeid vo etwa 750 bis 1050 n. Kr., bei dena de Zwoate Lautvaschiebung voahandn is, mitm Iwabegriff „Oidhochdeitsch“ bezeichnt. Insofern is des Oidboarische a Tei vom Oidhochdeitschn. Des Oidhochdeitsche woa i dera Zeid owa seah heterogen, deshoib gibts a vui Mischtexte. A berihmds Beispui dafia is des Hildebrandsliad. Des is uma 830–840 vo zwoa unbekanntn Fuldaer Mänchn gschriem worn; zwoar oidhochdeitsch owa in oana eigntimlichn oidsächsisch-boarischn Mischsproch.[7]
Ausm oidboarischn Sprochraam san zoireiche Primärquejn ois Manuskripte iwaliefat, de wo haptsächli in de Skriptorien vo de Klästa Freising (Domklosta), Regnschburg (Stift Niedamünsta), Tegernsee, Benediktbeiern, Passau (Klosta Niedanburg), Wessobrunn, Mondsee und Soizburg (Stift Sankt Peter) entstandn san, owa aa vo boarischsprochign Schreiban im Klosta Fulda niedagschriem worn san, sowia spoda aa in dena Klästan (Stifte) vo de Benediktinan in Klosterneuburg und Millstatt.
Da Iwagang zwischn Oidboarisch und middlhochdeitschn Boarisch woa fliaßnd. Es gibt no bis ins spade 11. Jh. Belege fias Oidboarische. So is no noch 1050 im Klosta Wessobrunn a oidboarische Iwasetzung vom alemannischn St. Gallner Notker ogfeatigt worn. Heit wead des Werk noch seim derzeitign Aufbewohrungsort Wean "Weana Notker" gnennt. Emfois no groußnteis af Oidboarisch is des z Regnschburg noch 1067 vafosste Otlohs Gebet.
Dea Artike is ois berig in de Hall of Fame (Ruhmeshoin) aufgnumma worn.
|