La Val Furmassa (Valle Formazza in italian, Pomattertal in tudesch) l'è una val alpina de la Pruincia del Verban-Cüsi-Ossula sitüada ne la part püssee setentriunal del Piemunt. La cunfina cun la Svizzera sia a est (Cantun Tisin) che a ovest (Cantun Vales). Anca se l'è cunsiderada una val separada de l'Ossula, l'è la stessa val che la cambia nom. Chighiscì el gh'ha urigin el fiüm Tuss che 'l passa e l'atraversa tüta la val e 'l furma la Cascada del Tuss (o Früttfall in tudesch).
Geugrafia fisica
La val la se tröva in di Alp Lepuntinn e la separa la part süperiur del Vales de i volt vaj Laventina e Magia, sitüaa in del Cantun Tisin. L'altitüdin püsee bassa la se registra a Fundval (Fondovalle u Stafelwald) poch prima de la gula di Cass. L'altitüdin magiur l'è inveci quela de la scima del Blinnerhorn (3.374 m).
Panoramica de la val
Munt principai
Blinnenhorn - 3.374 m
Basodin (it.Basòdino, tud.Basaldiner Horn)- 3.273 m
Pizz Quadro (it.Pizzo Quadrotud.Sonnenhorn) - 2.793 m
Pass
El pass principal l'è el Pass de San Giacum (2.313 m) che culega la Val Togia a la Val Bedrett, lateral de la Laventina, in Tisin. I pass storich püssee impurtant hinn el Pass del Gries (2.474 m) e el Pass de Bosch (2323 m).
Clima
El clima l'è quel tipicament alpin cunt estaa fresch e invern longh e rigid. El piöv supratütt in primavera e autünn.
Flora
La flora l'è quela di Alp: i busch hinn de abet russ püsee a bass e de lares in süi muntegn e de sura dei 1600-1800 m. I fagg hinn raad e cuncentraa principalment ne la part püsee bassa de la val, vers la Val Antigori. I Pràa visin a Rial e vers Murasch e la Val Toggia hinn pien de rodudender, stej alpin, genziana de munt, artemisia, achillea selvadega e ginester.
Fauna
La fauna tipica l'è quela alpina. L'è present el cerv e'l stambecch e la marmota püsee a volt. In tra i animai dumestich e d'alevament se trövan i crav e i vacch de raza brüna alpina. In tra i vulatil i püsee present hinn l'aquila e'l falch.
Cumün de la val
L'ünich cümun de la val l'è Furmassa, furmaa de nümerus fraziun distribüii de i 1200 m ai 1700 m. I prim abitant hinn rivaa nel '300 del Pass de Gries del Vales e hann purtaa la cültüra walser in di Alp meridiunai. Prima de quell la val l'era abitada saltuariament e dumà in estaa de i populaziùn lumbard de l'Ossula. Incö la Val Furmassa la resta l'area de influenza walser püsee antica d'Italia.
Lagh artificiai
In val g'hinn nümeruus lagh artificiai creaa in di primm trent'ann del '900. Anca al dì d'incö i digh hinn pruprietaa del Enel. Tra i digh la püsee impurtant l'è quela de Murasch, longa 565 meter e volta 55 meter, la forma un lagh de 17.320.000 mc. La diga la regula anca l'aqua che la va a furmà la Cascada del Tuss poch püssee a val. La cascada l'è verta dumà una quai ura al dì in estaa, el rest del temp l'acqua la va in condotta furzada a la central idroeletrica de Punt. I lagh artificiai principai hinn:
Lagh Busin inferiur (it.Lago Busin inferiore)- 2398 m
Diga de Murasch
Murasch cunt la nev
Paserela prima del lagh de Murasch
Straa
La Val l'è atraversada de un'ünica strada, la Strada statal 659 de la Val Antigori e la Val Furmassa (ex Strada Pruincial 70 di Vaj Antigori e Furmassa), che la cumincia a Creula d'Ossula e la finiss dopu la Cascada del Tuss. Apena pasaa la cascada la cumincia una strada de tera, la ex Strada Pruincial 95 del Pass de San Giacum (dismitüda perché inütil), che l'atraversa la Val Russa (tud.Rosental, val di ros), dopu 12 km la riva al lagh Togia e infin al pass al cunfine cun la Svizzera, in duvè che la se tröva una staziùn del la Guardia de Finanza dismitüda.
Cepp de cunfin al Pass de San Giacum
Galleria
veduta delle montagne attorno a Riale in val Formazza, Italy.
veduta delle montagne attorno a Riale in val Formazza, Italy.
.jpg)
