Articulu in logudoresu
Su gadduresu (gaddhuresu) est una limba faeddada in sa regione istòrica de sa Gaddura (Gaddhura), in sa banda nord-orientale de sa Sardigna. Est unu limbàgiu meda pròssimu a cussu faeddadu in sa Còrsica meridionale, pretzisamente in sos distretos de Sartène e de s'Alta Rocca. Sa documentatzione literària prus antiga risalit a sa prima metade de su setighentos. In su galluresu si podent notare sas istigas de su sardu, ca su 20% de su ditzionàriu est de orìgine sarda, ma sa pronùntzia, sa sintassi e sa grammàtica sunt de tipu corsicanu. Impare a su tataresu apartenit a su grupu de sas limbas sardu-corsicanas e est connotu dae sos linguìstas cun su nùmene de corsu gadduresu.
Su gadduresu est ispartu in sa parte manna de sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu e in carchi comuna de sa Provìntzia de Tàtari: Tèmpiu, Sa Madalena, Altzaghena, Calanzanos, Azos, Bortigiadas, Lungone, Logusantu, Su Palau, Santu Frantziscu de S'Allientu, Trinidade de Agultu e Binzola, Teltis, Fìgari, Santa Maria Coghinas (SS), Badesi, Vidda Betza (SS), Sant'Antoni deGaddura, Lòeri - Poltu Santu Pàulu, Santu Deadoru e Èrula (SS). Est puru faeddadu, in minoria, in sa comuna de Codarruina (SS), Pèrfugas (SS), Belchidda, Monte, Òschiri, Padru e Budune.
In sa tzitade de Terranoa e in sas biddas de Luras e Padru est prus faeddadu su sardu, in sa variante settentrionale de su logudoresu. Sos dialetos faeddados in Casteddu Sardu (SS) e in su nord de s'Angrona, in Sèdine (SS) e Sa Mudditza de Codarruina (SS) sunt dialetos de transitzione prus influentzados da su tataresu; solu carchi paràula est gadduresa. In Casteddu Sardu però bi sunt formas diversas pro nàrrere una paràula, una tataresa (prus impitada) s'àtera gadduresa (pagu impitada). Seguramente in casteddanu sa majoria de paràulas sunt de orìgine sarda, comente su tataresu, sende unu dialetu prus tataresu chi gadduresu.
Artìculos determinativos (sing./plur.): lu/li, la/li
Artìculos indeterminativos: unu, una
Pronùmenes personales: eu, tu, iddhu/iddha, noi, voi, iddhi
Verbos: Sos verbos ant tres coniugatziones (-à, -é, -í).
Verbu esse (èssere):
Verbu aé (àere):
Coniugatzione in -à - Verbu amà (amare):
Coniugatzione in -í - Verbu timí (tìmere):
Coniugatzione in -é - Verbu vidé (bìdere):
Sos verbos de custa coniugatzione sunt pagos e totus irregulares: aé, cunviné, cridé, intindé, priidé, sapé, tiné, vidé, viné, vulé.
Una curiosidade de interessu de su gadduresu est sa presèntzia de duas maneras pro coniugare s'indicativu imperfetu, comente sutzedit in sa limba corsicana:
Verbu andà (andare):
In sa segunda manera de coniugare e in tzertas biddas su sonu -ggji- si pronuntziat fintzas -i- (andaggjíami -> andaíami).
Números: unu, dui, trè, cattru, cincu, sei, setti, ottu, noi, deci, úndici, dódici, trédici, cattòldici, chíndici, sédici, diciassetti, diciottu, diciannoi, vinti, vintunu, vintidui, vintitré, vinticattru, vinticincu, vintisei, vintisetti, vintottu, vintinoi, trinta, [...] coranta, cincanta, sessanta, settanta, ottanta, noranta, centu, centu (e) unu, [...] centu (e) deci, [...] duicentu, [...] middi, duimília, [...] un milioni, un milialdu;
Dies: luni, malti, màlcuri, gjoi, vènnari, sàbbatu, dumínica;
Meses: gjinnaggju, friaggju, malzu, abbrili, maggju, làmpata, algjola, austu, capidannu, santigaini, santandria, natali.
Istagiones: branu/primmaera, (i)statiali/(i)stiu, vaggjimu/ottugnu, (in)varru;
Colores: biancu/canu/albu, nieddu, ruju/russu, grogu/giallu, biaittu/blu, tulchinu/tulchesu, veldi, grísgiu/canu/murru, biaittògnu/pulpurinu, arànciu/aranciò/arancioni, marrò/castagnu.
La pi'''''ú''''' bedda di Gaddura (Nostra Singjora di Locusantu, Regina di Gaddhura) di Ciccheddhu Mannoni:
(dae su situ de sa "Accademia di la Linga Gaddhuresa")
Gadduresu | Corsicanu | Sardu | Sassaresu |
---|---|---|---|
Tu se’ nata par incantu Se’ bedda chi dugna cori E socu vecchju canutu Cantu campu decu fà La Patrona di Gaddura |
Tù sè nata par incantu Sè bedda chì ugni cori E socu vechju canutu Quantu campu devu fà A Patrona di Gaddura |
Tue ses naschida pro incantu Ses bella gai chi donzi coro E seo betzu e canu Pro cantu bivo appo a depper fàghere Sa patrona de Gallura |
Tu sei nadda pà incantu Sei bedda chi dugna cori E soggu vecciu canuddu Cantu campu debu fà La patrona di Gaddura |
Ascurta in Gadduresu [1] Archiviadu su 9 austu 2012 in s'Internet Archive.