Su nùmene de Irgoli no est galu craru comente siat nàschidu e una parte de sos istudiosos pensant chi nascat dae su limbàgiu protosardu; àteros narant chi su nùmene Irgoli naschet dae Hir, chi cheret nàrrere bidda, e Ghol, chi cheret nàrrere rieddu, paràulas de orìgine fenìtzia.
Su sartu
Su sartu de Irgoli, istèrridu in su giassu intreu de sas Baronias, est in su passiale de su riu Tzedrinu, pagu prus o mancu a 8 km dae su mare. In sos montigheddos a seddas càtziant sa piana, s’astore, sa pèrdighe, su lèpere, e peri cunìllios. In intro de su padente non mancant sirbones, marianes e medas castas de pugiones chi sunt su pastu de astores e gurtùrgios.
In sartu, s’agatant tretos mannos e costas intreas de pedra de lavagna chi si podent bìdere in sas puntas chi colant dae Monte Senes a Punta Palumbas. Puntas carrargiadas dae rocas mudadas in su tempus, su bonu de granitu, faghent de su sartu de Irgoli unu de sos prus caraterìsticos e galanos a sa mirada de chie bi colat.
Pro nche lòmpere
Dae Casteddu: Km 220 pagu prus o mancu, pigare sa 131 conca a Tàtari, fintzas a s’iscassadòrgiu de Abbasanta. Dae cue si ghetat a Nùgoro e una borta chi si nche brincat, sighire conca a Thiniscole-Terranoa. A s’iscassadòrgiu de Lùvula-Durgali-Orosei-Garteddi sighire conca a Irgoli.
Dae Tàtari: 150 km pagu prus o mancu. Pigare sa 131 conca a Casteddu fintzas a s’iscassadòrgiu de Macumere; dae cue mirare in sa 131/dir. e ghetare conca a Nùgoro. Colada sa bidda nugoresa, sighire conca a Thiniscole-Terranoa. A s’iscassadòrgiu de Lùvula-Durgali-Orosei-Garteddi sighire conca a Irgoli.
Dae Terranoa: 80 km pagu prus o mancu; pigare sa 131/dir. conca a Nùgoro, colare·nche Thiniscole e sighire lintzas a s’iscassadòrgiu Lùvula-Durgali-Orosei-Garteddi, sighire conca a Irgoli.
tenet unu sartu cumonale de 7500 ètaros e contat 2300 ànimas.
S’àrtària prus manna est cussa de Monte Senes (862 metros).
S'economia
In Irgoli su traballu prus connotu est su de sos pastores e de sos massajos. Paris faghent su bonu de s'economia de sa bidda. Àteras economias, prus minores, sunt sas de s'edilìtzia, de sos maistros, de su turismu chi in custos ùrtimos annos at incumintzadu a si fàghere logu dende balia a sos benes tìpicos irgolesos: pane carasadu, su binu nieddu, su casu, sa sartitza.
Sas festas
In ghennàrgiu: S.Antoni; Sa chida santa in abrile; in maju sa festa de su patronu Santu Nicola; in maju e in cabudanni Santu Micheli (in custa festa, comente cheret sa traditzione, si màndigat sambeneddu, corda e supa).
In trìulas e austu si faghet addòbiu de sos sonadores de campanas e s’addòbiu de sos artistas de murales; semper in austu b'est sa festa de Sant’Antiogu e su fèstival de su sonete.
Bibliografia
Joyce Mattu, Irgoli, in Biddas de sa provìntzia de Nùgoro, Ufìtziu Limba Sarda de sa Provìntzia de Nùgoro, 2014, p. 41.
Limba Sarda Comuna
Limba Sarda Comuna
.JPG)
