Ispljuvak, (lat. sputum) je iscedak sluzi i drugih materija koje se stvaraju u plućima, bronhijama i dušniku i može se iskašljati, ispljunuti ili progutati.[1] Sluz koju izlučuju epitelne ćelije disajnih puteva skuplja i čestice; prašine i bakterije koje se nalaze u atmosferskom vazduhu i prilikom udisanja dospevaju u disajne puteve, a po dolasku u usnu duplju meša se i sa pljuvačkom.[2]
Mehanizam nastanka
Epitelne ćelije koje oblažu zidove disajnih piteva, kod zdravih osoba za 24 časa izluče oko 100 ml sluzi. Stalni pokreti trepalja epitelnih ćelija pokreću sluz prema ždrelu, gde se ona skuplja i najčešće guta. Veće količina nakupljene sluzi uslovljavaju pojavu kašlja, koji omogućava da se sluz kao ispljuvak (najčešće pomešana sa pljuvačkom) izbacuje iz disajnih puteva u spoljašnju sredinu.[2]
Veće lučenje sluzi uslovljavaju različiti činioci;
Mnoge bolesti organa za disanje praćene su pojavom iskašljavanja ispljuvka, što može biti od značaja kod utvrđivanja bolesti ovih organa. Zato poznavanje određenih fizičkih, bakterioloških i hemijskih karakteristika ispljuvka ima poseban zanačaj u kliničkoj slici pojedinih bolesti.
Beo penušav ispljuvak, najčešće potiče zbog opstrukcije disajnih puteva ili pojave edema u plućima.
Krvav ispljuvak, je iscedak sa primesama krvi i može biti svetlo ružičast pa sve do rubiginozan (ciglast), javlja se kod upale pluća, tuberkuloze, edema pluća, visinske bolesti itd. Krv u ispljuvku može biti u malim količinama, koje imaju trakasti izgled, ili u obliku grudvica ako se radi o većim količinama krvi. Iskašljavanje ispljuvka sa primesama krvi naziva se hemoptizija (lat. hemotysis) i opisana je u posebnom tekstu.[3]
Gnojni ispljuvak, je zamućen, žute ili žutozelene boje. Najčešće je izazvan bakterijskominfekcijom i iskašljavaju ga bolesnici sa bronhitisom, bronhiektazijama i apscesom pluća. Gnojni ispljuvak je neprijatnog mirisa (smrdljiv) i najčešće ga iskašljavaju bolesnici sa bronhiektazijama ili apscesom pluća.[4]
Prema količini iskašljane mase, ispljuvak može da bude;
Obilan ispljuvak koji se javlja u bolesnika sa hroničnim bronhitisom, bronhiektazijama ili apscesom pluća.
Oskudan isppljuvak, koji se javlja kod bolesnika sa bronhijalnom astmom, zapaljenjskih bolesti ždrela, grgljana i akutnog bronhitisa (u početku bolesti).
Golim okom ili uz pomoć lupe gleda se boja i izgled ispljuvka (da li je sluzav, penušav, sa primesama krvi, gnoja) i vrši procena mirisa (da li je smrdljiv ili bez mirisa).
Mikroskopski pregled
Ispljuvak se nakon fiksiranja na staklenu pločicu i bojenja specijalnim bojama proučava pod mikroskopom.(tom prilikom se određuje vrsta, broj i izgled ćelija u razmazu). Ova analiza je neophodna kod sumnje na tumor pluća.
Mikrobiološki pregled
Zasejavanjem ispljuvka na određene mikrobiološke podloge, iz njega se mogu izolovati određene vreste: virusa i bakterija na osnovu kojih se može postaviti tačna dijagnoza zapaljenskih procesa u organima za disanje (upala pluća, tuberkuloza, gljivične infekcije itd).
Ispljuvak od bolesnika treba uzeti ujutru odmah nakon njegovog ustajanja.
Pre uzorkovanja bolesnik mora četkicom za zube, a zatim, običnom vodom, da nekoliko puta ispere usta i zube.
Iskašljavanjem, ispljuvak se prikuplja u namensku (sterilnu), staklenu ili plastičnu posudu sa poklopcem.
Nakon uzorkovanja posudu treba u što kraćem roku dostaviti na laboratorijski pregled.
2. Uzorkovanje od strane lekara;
Ispljuvak se može uzorkovati i iz bronhijalnog sekreta u okviru bronhoskopija. Ova metod daje tačnije rezultate, jer je manji rizik od zagađenja (kontaminacije) sekreta (ispljuvka) bakterijama iz nosnoždrelnog predela, nego nakon iskašljavanja.[5]
Moguće komplikacije
Stvaranje obilnog gustog lepljivog ispljuvka ili ispljuvka sa velikim primesama krvi može izazvati sledeće komplikacije;[5]
Veće suženje disajnimh puteva što je praćeno otežanim disanjem i pojavom dispneje.
Pojava povremenog bronhospazma se jakim napadima kašlja i gušenja.
Gubitak krvi i iskrvarenja (kod krvasvog ispljuvka)
Moguća nekroža bronhijalnog zida i alveola zbog jakog razmnožavanja bakterija u ispljuvku, što može izazvati perforaciju i prodor vazduha u pleutralnu šupljinu.
Propadanja jednog ili oba pluća (pojava pneumotoraksa)
