E Welo (vo franzöösisch le vélo, churz für vélocipède ‚Schnällfuess‘; latiin. velox ‚schnäll‘ und pes ‚Fuess‘), isch e Landfahrzeug, wo mäistens zweireedrig (äispuurig) isch und mit Muskelchraft über Bedaal aadriibe wird. Sonderforme wie Dreireeder für Chinder oder Seniore und wie mänggi dreireedrigi Liigreeder sin dreispuurig. Welorikschas und Welotaxi git s in dreireedrige und au in vierreedrige (zwäispuurige) Wersione. Bi Lastewelo git s zwäi-, drei- und vierreedrigi Modäll.
Für zum e Welo im öffentligge Stroosseverkeer z faare dörfe, git s in jedem Land spezifischi gsetzligi Bestimmige.
E Welo het 2013 z Dütschland durchschnittlig 515 Euro kostet. Im erste Halbjoor 2013 si in Dütschland öbbe 1,65 Millione Welo broduziert worde, 2,4 Brozänt weeniger as 2012.[1]
-
En alts Welo -
E Baanwelo vom Eddy Merckx -
e äispurigs Liigiraad -
E Dreirad-Tandem -
Parkierte Velo
Konstrukzion und Technik
[ändere | Quälltäxt bearbeite] |
Zu de wääsentlige Baudäil vom ene Welo ghööre:
- dr Raame mit em Stüürroor, Oberroor, Underroor, Sitzroor, ooberi Hinderbausträäbi, underi Hinderbausträäbi (Chettisträäbi)
- d Gaable mit dr Gableschäide und em Gableschaft, Stüürsatz mit Länkstange und Vorbau
- zwäi Laufreeder, s länkbare Vorderraad und s aadriibene Hinderraad, bestöön us dr Naabe, de Späiche, dr Felge, em Räif, drzue an dr Hinderraadnaabe non e Zaanchranz oder e Zahnchranzkassette
- dr Saddel mit dr Saddelstützi
- s Drätlaager mit em Innelaager, de Kurble und de Chettibletter, d Bedal wo nid zum Drätlaager sälber ghööre, si am Ändi vo dr Kurble aagschrubt
- d Chetti Kette und dr Chettischutz
- zwäi Brämse für s Vorder- und s Hinderraad, bi Handbrämse mit eme Brämsgriff und Bowdenzug oder eme Gstäng, was hüte sälte isch
- Drzue chömme vilmol no die Bauelimänt
- Weloglogge
- Belüüchtig
- Gangschaltig mit Schaltheebel, Bowdenzug, em hindere Schaltwärk und eventuell eme Umwärfer oder Überwärfer an de Chettibletter
- Schutzblääch
- Gepäckdrääger
- Saddeldäsche
- Ständer
- Aahängerkupplig und Weloaahänger
Gschicht
[ändere | Quälltäxt bearbeite]1817 het dr Forstbeamti Karl Drais e, wie är ere gsäit het, e Laufmaschine baut, wo erst spööter dr Naame Draisine überchoo het. Si het zwäi Reeder gha, wo mä s vordere von ere het chönne stüüre und mä het mit bäide Bäi uf em Boode aagee. Es hät e Alternative sölle si zum Ross, isch aber bald wider vergässe worde.
S erste Welo mit Bedaal isch woorschinlig vo de Franzoose Pierre Michaux und Pierre Lallement erfunde worde (US-Batänt vo 1866). D Bedaal si an dr Achse vom vordere Raad aagmacht gsi. Wil dr Faarer hinder em Raad gsässe isch und noch vorne gstramplet het, isch s Stüüre schwiirig gsi. Mä het dorum dr Saddel über em vordere Raad aagmacht. Drzue het mä s Raad gröösser gmacht und eso schnäller chönne faare. Uf die Hoochreeder het mä richdig müesse uufechlättere, si si aber gföörlig gsi, wil mä liicht het chönne stürze.
In de 1880er Joor isch dr Chettiaadriib vom hindere Raad iigfüert worde und es het käi groosses Vorderraad me brucht, drfür isch s Hinderraad im Vergliich zu däm vom Hoochraad wider gröösser gsi. Dr Diamantraame (vo ängl.: „diamond“ = Rhombus) isch erfunde worde, wien er im Brinzip au hüte no existiert.
S Welo isch au für d Entwigglig vom Auti am Ändi vom 19. Joorhundert kritisch gsi und dangg de Welo si au d Stroosse verbesseret worde.
Litratuur
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Richard Ballantine & Richard Grant: Richard’s Bicycle Repair Manual. Dorling Kindersley, 1994.
- Bike-Reparatur-Handbuch. Delius Klasing, Bielefeld 1994, ISBN 3-7688-0867-X.
- Béatrice Couzereau: Fachwörterbuch der Zweiradtechnik/Two Wheeler Technical Dictionary. Deutsch-englisch-französisch. BVA, Bielefeld 1990, ISBN 3-87073-054-4.
- Pryor Dodge: The Bicycle. Flammarion, 1996
- Faszination Fahrrad. Geschichte – Technik – Entwicklung. Vorwort von Hans-Erhard Lessing. Moby Dick, Kiel 1997, ISBN 3-89595-118-8; Delius Klasing, Bielefeld 2007, ISBN 978-3-7688-5253-1.
- Gunnar Fehlau: 1000 Tipps für Biker. Komponentenauswahl – Wartung – Troubleshooting. Moby Dick, Kiel 2000, ISBN 3-89595-156-0.
- Michael Gressmann: Fahrradphysik und Biomechanik. Technik – Formeln – Gesetze. Moby Dick, Kiel 1987; 9. durchgesehene und ergänzte Auflage: Delius Klasing, Bielefeld 2005, ISBN 978-3-7688-5222-7.
- Ulf Hoffmann: Das Fahrradbuch. Kauf, Technik, Wartung, Reparaturen. E-Bikes und Pedelecs. Stiftung Warentest, Berlin 2012, ISBN 978-3-86851-043-0.
- Jesús Ilundáin-Aguruzza, Michael W. Austin & Peter Reichenbach (Hrsg.): Die Philosophie des Radfahrens. Mairisch-Verlag, Hamburg 2013, ISBN 978-3-938539-26-2
- Hans-Erhard Lessing: Automobilität. Karl Drais und die unglaublichen Anfänge. Maxime, Leipzig 2003, ISBN 3-931965-22-8.
- ders. (Hrsg.): „Ich fahr’ so gerne Rad…“ Geschichten vom Glück auf zwei Rädern. dtv, Münche 2007, ISBN 978-3-423-20985-4.
- ders.: Karl Drais. Zwei Räder statt vier Hufe. Braun, Karlsruhe 2010, ISBN 978-3-7650-8569-7.
- Fritz Winkler & Siegfried Rauch: Fahrradtechnik. Konstruktion, Fertigung, Instandsetzung. Bielefelder Verlagsanstalt, Bielefeld 1980; 10. Uflaag ebd. 1999, ISBN 3-87073-131-1.
Weblingg
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Commons: Welo – Sammlig vo Multimediadateie