Sarn
Basisdatä
Staat:	Schwiiz
Kanton:	Graubünde (GR)
Region:	Region Viamalaw
Gmeind	Cazis
PLZ	7423
Koordinate:	749947 / 17581446.7166639.41178Koordinate: 46° 43′ 0″ N, 9° 24′ 0″ O; CH1903: 749947 / 175814
Höchi:	1178 m ü. M.
Flächi:	7,60 km²
Iiwohner:	141 (31. Dezember 2009)[1]
Sarn
Charte
ww

Sarn isch e Dorf i de politische Gmeind Cazis, wo zu de Region Viamala vum Kanton Graubünde ghört.

Geografii

Sarn isch e Hufedorf am Heinzeberg oberhalb vo Cazis. Im Weschte wird s vun ere Bergchette zwüsche de La Tguma (2'163 m ü. M.) un de Präzer Höhe (2'120 m) begränzt.

Gschicht

Zum erschte Mool erwäänt wird Sarn 1156 als Sarn. Uss de Mitti vum 12. Joorhundert isch e Grosshof vum Chloschter Cazis bekannt. D Landsherre sin bis 1337 d Vazer gsi, deno d Werdeberger un d Rhäzünser un ab 1475 de Bischof vo Chur. Di letschte Herrschaftsrächt vum Bischof sin 1709 ussgchauft worde. Zum reformierte Glaube isch es 1530–40 überträtte un het syt däm mit Tartar un Portein e Pfarrgmeinschaft bildet. D Strooss in s Tal isch 1894 fertigbaut worde. 2005 sin no öbe 70 % vo de Lüt in de Landwirtschaft tätig gsi. Usserdäm spiilt de Tourismus e Roll.

Syt em 1. Januar 2010 ghört Sarn zämme mit Cazis, Portein, Präz un Tartar zur neue Gmeind Cazis.

Bevölcherig

Ursprüngli isch z Sarn Sutsilvanisch, e rätoromanischi Mundart gschwätzt worde. Hüt isch de yyheimisch Dialäkt aber ussgstorbe, un s Romanisch isch numme no dur Zuezügler oder überhaupt nümm presänt. Bi de erscht Volchszäälig vo 1860 isch in alli Huushalt Romanisch gschwätzt worde, 1880 hen 62,5 % s Romanisch als Muettersprooch aagee, derwyyl es 1888 wiider 91 % gsi sin. De Mathias Kundert vermuetet, dass d Froog in de Volchszäälige jewiils verschide verstande un beantwortet worde isch. 1920 sin es deno scho weniger wie d Hälfti gsi, 1941 numme no 32,5 % un 1990 hen no fascht 10 % Romanisch als Sprooch, wo si regelmässig schwätze, aagee. Ussem Joor 1948 wird berichtet, dass es no alli ältri Lüt hen chönne schwätze, wo aber schynts numme no mit alti Bekannte usw. tatsächli Romanisch gschwätzt hen. Dertemool isch es numme no in vier Familie gschwätzt worde. Im Joor 2000 het es no 2–3 Lüt gee, wo no e gwüssi Kompetenz im yyheimische Dialäkt gha hen, wo aber chuum mee e Glägeheit hätte, es z schwätze.^[2]

Vo de Schuel wird 1838 berichtet: „Die deutsche Sprache wird immer mehr eingeführt“^[3] un ab de 1890er isch numme no uff Dütsch unterrichtet worde. Um d Joorhundertwendi isch es au in de Gmeindsversammlig vum Dütsche abglööst worde. Au in de 1930er, wo vili Schuele am Heinzeberg wiider e paar Stund Romanisch in de Wuch yygfiert hen, het mer z Sarn druff verzichtet. D Dorfschuellehrer werde sogar als „erklärte Gegner des Romanischen“ beschrybe.^[4] Ab 1968 sin d Chinder uss Sarn uff Präz goo lehre, wo si hätte chönne am Romanischunterricht teilnee. Schynts hen se des aber numme in Ussnaamefäll au gmacht.^[5]

Literatur

• Erwin Poeschel: Die Kunstdenkmäler des Kantons Graubünden III. Die Talschaften Räzünser Boden, Domleschg, Heinzenberg, Oberhalbstein, Ober- und Unterengadin. (= Kunstdenkmäler der Schweiz. Band 11). Hrsg. von der Gesellschaft für Schweizerische Kunstgeschichte GSK. Bern 1940.
• Die Gemeinden des Kantons Graubünden. Chur/Zürich, 2003. ISBN 3-7253-0741-5
• Mathias Kundert: Der Sprachwechsel im Domleschg und am Heinzenberg (19./20. Jahrhundert). Kommissionsverlag Desertina, Chur 2007, ISBN 978-3-85637-340-5.

Weblink

 Commons: Sarn – Sammlig vo Multimediadateie

• Jürg Simonett: Sarn. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.

Fuessnote

1. ↑ Bilanz der ständigen Wohnbevölkerung nach Bezirken und Gemeinden uf bfs.admin.ch (Bundesamt för Statistik)
2. ↑ Kundert 2007, pp. 72
3. ↑ Kundert 2007, pp. 72
4. ↑ Scheuermeier 1948 in Kundert 2007 pp. 73
5. ↑ Capadrutt 1984 in Kundret 2007, pp. 73