Dr Voradelbärger Sprochatlas heißt mit vollständigem Namme Vorarlberger Sprachatlas mit Einschluss des Fürstentums Liechtenstein, Westtirols und des Allgäus; Abkirzung: VALTS. Des Atlas-Projäkt het Sprochmatrial üs dr agäbene Landschafte gsammlet un vereffentligt.
Dr Eugen Gabriel, wu vu Dorebire z Voradelbärg stammt, isch vum Rudolf Hotzenköcherle, vum Grinder un Rüsgäber vum Sprochatlas vu dr ditsche Schwiz (SDS), am Afang vu 60er Johr gschuelt wore un het drno d Arbete am VALTS gleitet. Un zwar meischtens vu Friiburg üs – derte het dr Gabriel e Brofessorestell an dr Uni gha. (Im gliche Hüüs isch aü dr Südweschtditsch Sprochtatlas (SSA) entstande – mit Unterstitzung vum Prof. Gabriel.)
Ab 1964 sin z Voradelbärg un im Liächtestei d Erhebunge gmacht wore; bis alli Landschafte erhobe gsii sin, ischs 1985 wore. Anne 1985 isch aü scho dr erscht Band mit 210 Karte vum Eugen Gabriel un vum Hubert Klausmann rüsgä wore; aü diä meischte vu dr blante witere fimpf Bänd sin in dr Zwischezit scho husse.
Dr VALTS het mit dr andere alemannische Sprochatlante gmeinsam:
Bsunders am VALTS isch, ass er iber d politische Gränze vu einem Land nüs goht.
So zeige d Karte vum VALTS e Biät, wu vu Chur bis Raveschburg im Weschte un im Oschte bis Meran un fascht bis Innsbruck längt. Bsunders sin aü d Kommentar zu dr Karte (in äxtra Bänd), wu iber des nüs gehen, was mer vu andere Atlante gwehnt isch. S isch au ne eigene Band uusegää wore mit Bilder, wu im Laüf vu dr Ufnahme gmacht wore sin vu Hiiser un allne meglige Gegeständ.
Dr VALTS het – wiä aü dr Sprochatlas vu Bayerisch-Schwabe (SBS) – e hochi Ortsdichti, im Liächtestei sin alli Ortschafte erfasst, z Voradelbärg fascht 90% vu dr politische Gmeine. In dr Schwizer Ortschafte sin aber normalerwiis kenni neije Erhebunge meh gmacht wore, s Matrial isch üs em SDS ibernumme wore. S glich gildet fir diä 17 Ortschafte üs em Bereich vum SSA, wu uf dr VALTS-Karte mit druf sin.
Dr Voradelbärger Sprochatlas isch guet zum Handhaa, üs däne Ringbiächer ka mer aü emol e Kart rüsnämme; d Belegort-Nämme sin iizeichnet un nit numme Kännzahle, wiä bi dr eltere Atlante.