Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
O chenitivo ye un caso d'os sustantivos que indica que un sustantivo concreto ye complemento nominal d'atro.
Se relaciona con o posesivo, pero tien una función mas ampla, porque puet indicar a materia que forma un obchecto.
Cuan se charra d'una palabra en latín se diz en primer puesto lo nominativo y en segundo puesto lo chenitivo porque a vegatas tienen diferent radiz. A radiz emplegata en chenitivo ye la mesma que a emplegata en acusativo, y l'aragonés como ye una luenga d'acusativo, prene precisament a radiz que s'indica en segundo puesto.
En a evolución dende o latín ta as luengas iberorromanicas d'acusativo esta -m se perdió chunto con a declinación:
En aragonés os chenitivos d'a tercera declinación han tenito una evolución pareixita a lo plural:
En o proceso de perduga d'a declinación debantdito os complementos preposicionals con sustantivos con a radiz de l'acusativo substituyoron a lo chenitivo.
En aragonés bi ha parolas, apellitos, toponimos y trazas de fer frases que se remontan a l'uso d'o chenitivo latín. Estos restos son:
Os días d'a semana, millor conservatas en benasqués:
En a onomastica medieval y a toponimia, dando aspecto de plural:
Ye posible que os apellitos rematatos en -ez, -iz, que tienen una influencia visigoda, proviengan tamién d'o chenitivo latín.
Alwin Kuhn suchiere que ciertas construccions sin preposición en cheso, extensibles a tot l'aragonés, se remontarían a antigas formas de chenitivo sin preposición:[2]
Tamién menciona eixemplos provinients d'as investigacions de Saroïhandy en a parla grausina, pero en realidat son construccions que atros autors explican por una tendencia a no fer servir a preposición de, y no a construccions que se remonten a lo chenitivo en latín.
Casos gramaticals | ||
---|---|---|
Ablativo | Acusativo | Chenitivo | Dativo | Ergativo | Locativo | Nominativo | Partitivo | Vocativo |