| (Psoriaz) | |
|---|---|
 Kürəyin və əllərin psoriatik zədələnməsi | |
| XBT-10 | L |
| XBT-9 | |
| OMIM | 177900 |
| DiseasesDB | 10895 |
| MedlinePlus | 000434 |
| eMedicine |
emerg/489 Dermatologiya: piləkvari ovuc-ayaqaltı dırnaq pustulyoz (irinli) psoriatik artrit radiologiya təbabət |
| MeSH | D011565 |
Psoriaz xəstəliyi— əsasən dərinin zədələnməsiylə müşahidə olunan mürəkkəb xronik qeyri-infeksion xəstəlikdir.
Hal-hazırda bu xəstəliyin autoimmun təbiətli olması güman edilir. Vizual olaraq dəridə həddən artıq quru, qırmızı və dəri səthindən qabarmış ləkələr müəyyən olunur.
Bu ləkələr psoriatik ləkələr adlanır. Psoriatik ləkə zonasında xroniki iltihabın yaranması, limfosit, makrofaq və keratinositlərin proliferasiyası, həmçinin angiogenez prosesinin başlanması (yeni kiçik kapilyarların inkişaf etməsi, angiogenez nahiyəsində kapilyarların kövrəkliyinin artması /Auşpits əlaməti/) nəticəsində dəridə qabarma yaranır. Qabarmanın rəngi solğun bozumtul və ya gümüşü rəngdə olub, soyuyub donmuş mum və ya parafini xatırladır (parafin gölməçələri). Psoriatik ləkələr əsasən bədənin daha çox sürtünməyə və ya təzyiqə məruz qalan zonalarında – diz, dirsək və sağrı nahiyələrində yaranır (ekzema isə əksinə olaraq bu oynaqların daxili səthlərində olur). Buna baxmayaraq psoriaz əlin içi, ayağın altı və xarici cinsiyyət üzvlərindən başqa istənilən nahiyədə baş verə bilər. Amma onu da qeyd edək ki, bəzi psoriazlı xəstələrdə vizual olaraq heç bir əlamət aşkar olunmur.
Psoriaz xroniki xəstəlik olub dalğavari gedişə malikdir, alkoqol qəbulu, siqaret, stress, bəzi dərman preparatları və interkurrent infeksiyaların təsirindən kəskinləşir, residivləşir, bəzən də spontan sağalma müşahidə edilir. Xəstəliyin ağırlıq dərəcəsi müxtəlif ola bilər, belə ki, psoriatik ləkələr kiçik lokal bir zonadan başlamış bütün bədən səthinə kimi hər yeri tutur. Nəinki dəri səthi hətta dırnaqlar da prosesə cəlb oluna bilər, bu zaman dırnaqların rəngi saralır, ağarır və ya bozarır (psoriatik onixodistrofiya), ya da tamamilə dırnaq sıradan çıxır (onixolizis). Bundan əlavə psoriatik artropatiya, yəni oynaqların psoriaz mənşəli zədələnməsi xəstələrin 10–15%-də rast gəlinir. Psoriatik spondilit zamanı isə prosesə fəqərələr də cəlb olunur.
İndiyə kimi xəstəliyin yaranma səbəbi müəyyən olunmayıb. Lakin belə güman edirlər ki, xəstəliyin yaranmasında genetik faktor vardır. Psoriaz xəstəliyinə meyilliliyi müəyyən edən 9 gen lokusu (PSORS1 — PSORS9) aşkar edilmişdir. Bununla belə psoriazın dərinin daha çox qıcıqlanmaya, təzyiqə, sürtünməyə məruz qaldığı zonalarında baş verməsi inkar edilmir. Xüsusilə, sabun, yuyucu toz, spirtli məhlullar, ətirlər, kimyəvi-məişət məhsullarından çox istifadə etdikdə, həmçinin dəridə xroniki piodermiya, göbələk xəstəlikləri olduqda psoriaz baş verir. Xəstəliyin müalicəsi kifayət qədər çətindir. Psoriazın ağırlıq dərəcəsini müəyyən etmək üçün PASI indeksindən istifadə edilir.
Psoriaz xəstəliyi insanların həyat keyfiyyətini aşağı salır, psixoloji və fiziki diskomfort yaradır.
Hal-hazirda bir neçə müalicə üsulu movcuddur — UVB fototerapiya (300–320 nm), Eksimer foto-terapiya (308 və ya 310 nm), Eksimer lazer terapiya (308 və ya 310 nm). Müalicə kursundan sonra effekt 12–18 ay ərzində qalır. Bakida həm UVB fototerapiya (Harmony XL, Alma Lasers, İsrael), həm də Eksimer terapiya (Excimer 308, Quantel Derma, Germany) mövcuddur.
PUVA fototerapiya — köhnə bir üsüldur və hal-hazirda geniş istifadə olunmur.
