Lingva purismo (aŭ lingvoprotektismo) estas la difinado de unu lingvovario kiel pli pura ol aliaj varioj, ofte reference al supozata dekadenco post ideala pasinteco aŭ al nedezirata simileco kun aliaj lingvoj, sed kelkfoje simple al abstrakta idealo. Unu formo de ĝi estas la tendenco anstataŭigi en iu lingvo ĉiujn vortojn de alilingva deveno per vortoj ekzistantaj en tiu lingvo aŭ nove formitaj el ties vortmaterialo.
Lingvo en kies evoluo purisma strebado jam dum jarcentoj ludis gravan rolon estas la islanda.
Purismo foje estas komprenata pli larĝe: kiel emo forigi el lingvouzo ĉion, kio kontraŭas la postulojn de literatura lingvo (sintaksaj eraroj, mallogikaĵoj ktp.).
Lingva purismo ofte prezentas sin konservative, kiel "protektadon" de lingvo kontraŭ "agresado" fare de aliaj lingvoj aŭ kiel "konservadon" de nacia aŭ etna spirito, sed ĝi estas ofte ennoviga ĉe la difino de nova lingvonormo.
Lingva purismo estas kelkfoje parto de ŝtata lingvopolitiko, kiun oni trudas diversmaniere.
klasifikojn de purismo
Diversaj fakuloj elpensis klasifikojn de purismo.
Ĉi tiuj klasifikoj prenas malsamajn kriteriojn kiel deirpunkton kaj estas do parte sendependaj unu de la alia.
Surbaze de la aliro
- Arkaiza purismo: Ĉi tio okazas kiam parolkomunumo provas revivigi la lingvon de perceptita aŭ efektiva ora epoko de literaturo. Ekzemploj: la araba, Tanittamil Iyakkam en la tamila, islanda (vidu ankaŭ: Lingva purismo en la islanda), Malnovgreka (Atticism), Katarevuso en la novgreka, sanskrito, la latina (purisma obsedo pri klasikaj formoj inter parolantoj de latinidaj lingvoj kaj tiuj influitaj de ili dum la Renesanco). Vidu ankaŭ Lingvan reviviĝon.
- Etnografia purismo: Ĉi tiu formo baziĝas sur idealigo de la kamparo, popolaj rakontoj kaj dialektoj. Ekzemploj: Nynorsk (Nova Norvega), iuj versioj de Demota Greka.
- Elitisma purismo: Asociita kun tre formala vario ligita al elito, ekzemple la lingvo parolata en la kortego.
- Reformisma purismo: La ĉefa trajto ĉi tie estas rompi la ligojn kun la pasinteco. Ekzemplo de tio estas la forigo de persaj kaj arabaj vortoj dum turka lingva reformo sub Atatürk por rompi kun la otomana turka lingvo influita de la araba kaj la persa. Aliaj ekzemploj estas la purismaj klopodoj en lingvoj kiel la hausa, la svahila [citaĵo bezonata] kaj la hinda por rompi kun la kolonia pasinteco. Krome, lingvaj politikoj eble celos malpliigi similecojn inter reciproke kompreneblaj lingvoj pro etnopolitikaj kialoj, kiel okazis kun dan-norvega, hindustana (hinda kaj urdua) kaj malajzia / indonezia.
- Patriota purismo: implikas la eliminon aŭ ekskludon de fremdaj elementoj. Ekzemploj inkluzivas altnorvegan, korean kaj anglan. Multaj anglaj verkistoj de la 19a kaj 20a jarcentoj gloris la virtojn de "fortaj" anglosaksaj vortoj kiel antaŭparolo, kreita por anstataŭigi la "malfortan" latinidan vortan antaŭparolon. Francoj, germanoj, grekoj kaj latvoj estas konataj pro sia prefero krei vortojn anstataŭ prunti fremdajn vortojn (sed tio ne ĉiam funkcias bone, ĉar multaj francaj vortoj aŭ esprimoj kreitaj por eviti la uzon de pruntvorto (precipe angla) ne havas estis adoptitaj en komuna lingvo, aŭ estas uzataj nur marĝene).
Ĉi tiu klasifiko de purismaj orientiĝoj farita de George Thomas reprezentas idealajn formojn. Praktike, tamen, ĉi tiuj orientiĝoj ofte estas kombinitaj.