Calabrais
Pays Italie
Région Calabre
Nombre de locuteurs 2 millions
Classification par famille
Codes de langue
Glottolog sout2616
Les cinq provinces de la Calabre.

Le calabrais septentrional et le calabrais centro-méridional sont les deux principaux parlers de Calabre[1]. Ces idiomes ne sont pas directement parents, puisque le calabrais septentrional regroupe des dialectes de type napolitain et s'intègre aux dialectes italiens méridionaux, tandis que le calabrais centro-méridional fait partie du groupe italo-roman de l'extrême-sud (comme le sicilien)[2].

Calabrais septentrional

[modifier | modifier le code]
La province de Cosenza.
La province de Crotone.
Carte du groupe italo-roman méridional.

La zone d'influence du calabrais septentrional (scn) (calabbrìse ou calavrìse, en napolitain) correspond géographiquement à la Calabre citérieure soit la province de Cosenza (sauf le nord-est, où l'on parle des dialectes lucaniens) ainsi que la partie centro-septentrionale de celle de Crotone. En linguistique, le calabrais septentrional est un idiome de type napolitain[3] et fait donc partie du groupe italo-roman méridional. La singularité du calabrais septentrional consiste en la présence du phénomène de mutation phonétique[4]. Le cosentin (it) (u cusindinu, en cosentin) de Cosenza, qui s'étend à travers la partie nord de la Calabre, et ses variantes campaniennes ou apuliennes, suivant certaines micro-régions, forment le calabrais septentrional.

Conjugaisons

[modifier | modifier le code]

Être (êssa)

[modifier | modifier le code]
Présent Imparfait Passé composé Subjonctif présent
Iu signu êra signu statu fossa
Tu(ni) êri sì statu fossi
Iddru, Iddra è êra è statu fossa
Nua símu êramu simu stati fossimu
Vua síti êrati siti stati fossati
Iddri(o Loro) êranu sù stati fòssaru

Avoir (avì)

[modifier | modifier le code]
Présent Imparfait Passé composé Subjonctif présent
Iu haju avìa he avutu avissa
Tu(ni) ha' avii ha' avutu avissi
Iddru, Iddra avìa hà avutu avissa
Nua avìmu avìamu hamu avutu avìssamu
Vua avíti avìati hat'avutu avvissati
Iddri hannu avìanu hannu avutu avissaru

Calabrais centro-méridional

[modifier | modifier le code]
Carte des dialectes italiens méridionaux extrêmes.

La zone d'influence du calabrais centro-méridional (scn) (calabbrìsi ou calavrìsi, en sicilien)[5] correspond géographiquement à la Calabre ultérieure soit les provinces de Reggio Calabria, Vibo Valentia, Catanzaro et la partie méridionale de celle de Crotone (Crotone, Isola di Capo Rizzuto, Cutro et leurs alentours). En tant que partie intégrante du groupe italo-roman, le calabrais centro-méridional a pour pilier le latin[6] mais la forte influence grecque qui s'est exercée en Calabre ultérieure ainsi que la latinisation tardive des lieux caractérisent considérablement cet idiome[7]. Des éléments de la toponymie calabraise[8] ainsi que de nombreux mots dérivent directement du grec :

Calabrais centro-méridional Grec phonétique Italien Français
batràci vátrakhos ranocchio grenouille
zinnapòtamu kynopotamus lontra loutre
bampurìddha / lampurìdda / vampurìddha lampurida lucciola ver luisant
purtuàllu portocâli arancia orange
'nnàca nàke culla berceau
tuppitiàri typto battere battre

Des mots arabes, français ainsi que castillans sont présents dans le calabrais centro-méridional :

Le vocabulaire d'origine française est lié au règne des Normands puis des Angevins sur la Calabre :

Calabrais centro-méridional Français Italien
'ccattàri acheter comprare
'nduja andouille salsicciotto
buccirìa boucherie macelleria
arrocculàri reculer rotolare
ràggia rage rabbia
sciarabàllu carriole (char à bancs) veicolo sbatacchiato
travagghiàri travailler lavorare

Par la suite, des éléments de vocabulaire ont été empruntés au castillan, au catalan ainsi qu'à l'occitan :

Conjugaisons

[modifier | modifier le code]

Être (êssiri)

[modifier | modifier le code]
Présent Imparfait Passé simple Subjonctif présent Subjonctif imparfait
(J)èu sugnu êra fùja chi fùssi fùssi
Tu(ni) êri fùsti chi fùssi fùssi
Iddhu, Iddha êsti êra fu' chi fùssi fùssi
Nu(i) símu êrumu fùmmu chi fùssimu fùssimu
Vu(i) síti êru fùstu chi fùstu fùssivu
Iddhi sunnu êrunu fúru chi fùssiru fùssiru

Avoir (aìri)

[modifier | modifier le code]
Présent Imparfait Passé simple Subjonctif présent Subjonctif imparfait
(J)èu haju aìva èppi chi aìssi aìssi
Tu(ni) hai aívi aìsti chi aìssi aìssi
Iddhu, Iddha havi aìva èppi chi aìssi aìssi
Nui aìmu aìvumu èppimu chi aìssimu aìssimu
Vui aíti aìvu aistu chi aìssivu aìssivu
Iddhi hannu aìvunu èppiru chi aìssiru aìssiru

Dialectes

[modifier | modifier le code]

Le calabrais centro-méridional se divise en plusieurs dialectes :

Comparaison entre les dialectes du calabrais centro-méridional : l'article premier de la Déclaration des droits de l'homme et du citoyen de 1789
Reggino Piana di Gioia Tauro Locride Catanzaro Alto Jonica
"Tutti i cristiàni "Tutti l'omani "Tutti i perzùni "Tutti l'omini "Tutti l'uamini
nàsciunu libberi nascinu libbèri nèsciunu lìbberi nescianu libberi nascianu libberi
e ntâ stessa manèra e â stessa manera e ntâ stessa manèra e sunnu e su
ill'authri dil'atri dill'atti i stessi i stessi
pi dignità e diritti. pe dignità e diritti. pe dignità e diritti. pe' dignità e diritti. pe' dignità e diritti.
Iddhi ndànnu Tutti ndànnu Iji ndànnu Ognunu ava u cerveddhu Ognunu tena u cerivìaddru
ognunu u so ciriveddhu ognunu u so cervèllu ognunu u cervèju soi e a raggiuna sue e a raggiune sua
mi 'rraggiùnunu pemmu reggiùnanu soi pemmu raggiùnanu e a cuscenza sua e a cuscìanza sua
e 'ndannu mi càmpunu e ndànnu pemmu càmpanu e ndànnu u càmpanu e ava ma si cumporta e s'ha de comportare
unu cull'authru unu cu l'atru unu cull'attu cull'atri propriu cull'atri propriu
comu mi sùnnu fràti comu frati figgji comu frati figgji comu si fhussèranu cùamu si fòranu
râ stessa matri." dâ stessa mamma." dâ stessa matri." i frati soi." frati sui."

Comparaison entre le calabrais du Sud et du Nord

[modifier | modifier le code]
article premier de la Déclaration des droits de l'homme et du citoyen de 1789
Reggino Cosentin Français
Tutti i cristiàni Tutti i ggìenti Tous les êtres humains
nàsciunu libberi nascianu libberi naissent libres
e ntâ stessa manèra e 'gguali et égaux
ill'authri all'àtri
pi dignità e diritti. ppì ddignità e diritti. en dignité et en droits.
Iddhi ndànnu Ognunu
ognunu u so ciriveddhu tena cirbìeddru
mi 'rraggiùnunu raggiune e cuscìenza
e 'ndannu mi càmpunu e s'ha de cumbortà
unu cull'authru cull'atri
comu mi sùnnu fràti cumu si li fòssaru
râ stessa matri. frati.

Notes et références

[modifier | modifier le code]
  1. Gerhard Rohlfs, Nuovo dizionario dialettale della Calabria - La struttura linguistica della Calabria, édition Ravenna de 1977 (945 pages)
  2. Giovan Battista Pellegrini, La Carte des dialectes italiens, Pise: Pacini editore, 1977.
  3. (en) Fiche langue[nap]dans la base de données linguistique Ethnologue.
  4. -nt se prononce -nd (praticamente devient praticamende). Le v en début de mot se prononce b.
  5. On utilise aussi le terme sicilo-calabrais afin de souligner la différence linguistique avec le calabrais septentrional
  6. Gerhard Rohlfs, Nuovo dizionario dialettale della Calabria - Le fonti del lessico calabrese, édition Ravenna de 1977 (945 pages)
  7. Storia della Calabria, Gangemi, Reggio Calabria, 1988/1999.
  8. Gerhard Rohlfs, Dizionario toponomastico ed Onomastico della Calabria, 1990, Longo Editore. Par exemple, le nom de la commune de Parghelia (province de Vibo) vient du grec pareghialia signifiant bord de mer.
  9. Cesare Morisani, Vocabolario del dialetto di reggio Calabria colle corrispondenti parole italiane, 1991, Sala Bolognese : Forni (228 pages).

Voir aussi

[modifier | modifier le code]

Bibliographie

[modifier | modifier le code]

Articles connexes

[modifier | modifier le code]

Lien externe

[modifier | modifier le code]