O sector da lousa en Valdeorras é a industria de extracción de lousa na comarca de Valdeorras, ao leste da provincia de Ourense, limitando coa provincia de León. É unha zona basicamente rural, xa que a maior parte das familias desta comarca se dedican á agricultura (ao viño fundamentalmente), á gandería e ao sector da lousa, un elemento importante e fundamental do que viven moitas familias.

O proceso comeza coa extracción da lousa mediante a creación dunha mina a ceo aberto ou unha mina subterránea. Despois do longo e complexo período de extracción, os bloques son transportados ás diferentes naves de traballo para a súa preparación e tratamento^[1].

Unha vez que os grandes bloques chegan ás naves da canteira, trabállase para reducilos a cubos de menor tamaño para que sexa máis sinxela a súa manipulación. Posteriormente, o labrador/a saca láminas de ditos cubos e o cortador/a dálle diferentes formas. Cando as lousas teñen a forma adecuada, o embalador/a é o encargado de contalas, comprobalas, metelas en diferentes gaiolas para ser enviadas aos diferentes destinos.

A comarca de Valdeorras é unha das maiores produtoras de España e de Europa, concentrando o maior número de explotacións e o 90% das empresas louseiras de Galicia. Segundo o “Plan de Zona Rural de Valdeorras”^[2] da Axencia Galega de Desenvolvemento Rural (Agader), o volume de produción de lousa na comarca valdeorresa é aproximadamente o 78% da lousa galega e o 60% da española. De feito, segundo un informe do Instituto Galego de Estatística, este sector é o impulsor da economía valdeorresa: máis da cuarta parte dos bens producidos na comarca saen de explotacións desta pedra e sitúa a Carballeda de Valdeorras como a segunda localidade co PIB por habitante máis alto de Galicia. Estes datos aparecen recollidos no “Análise da Minería de Produtos Minerais Non Metálicos”^[3], elaborado polo IGE.

Nesta área xeográfica, como consecuencia da abundancia deste material e da súa explotación, tanto o proceso de extracción das minas, o transporte da pedra e o traballo na propia nave, xeran numerosos postos de emprego. Segundo a Cámara Mineira de Galicia^[4], en 2015, constaban 287 explotacións mineiras activas que dan traballo directo a 4 .600 persoas. Máis de 150 céntranse na lousa, o que supón o 30% da produción deste material.

En calquera caso, traballar neste sector pode ser un emprego perigoso pola abundancia de máquinas pesadas, grandes pedras e explosivos, entre outras cousas. Ademais dos perigos do contorno laboral, hai outro tipo de riscos asociados como lesións de pulso, lesións de columna ou silicose, enfermidade que afecta a persoas que traballan durante moitos anos nas minas e provocada pola aspiración de po de sílice. Antigamente, non existían métodos de ventilación e extracción, polo que as persoas que levan traballando dende hai anos padecen este tipo de enfermidade.

A importancia da lousa en Valdeorras deixa fortes impactos no territorio debido á súa explotación e tratamento. Primeiramente, coa creación das minas, pérdense grandes superficies de natureza. Segundo a Sociedade Galega de Historia Natural (SGHN), neste proceso foron destruídas 12 hectáreas protexidas por un lugar de importancia comunitaria e unha zona de especial protección de aves. Outra alteración importante prodúcese cos cascallos. Durante o proceso de extracción e produción, orixínase unha gran cantidade de restos e po que, en moitos casos, non se utilizan. Segundo o estudo O medio ambiente en industrias de metal, minería e sector eléctrico en Galicia^[5], realizado polo responsable de CCOO de Galicia, o 95% do material que se remove para producir lousa é cascallo, só se aproveita o 5%, é dicir, de 100 000 toneladas de material, 5 000 son aproveitables. Estes residuos son depositados nas proximidades das naves ou nas ladeiras das montañas, chegando a invadir o traxecto dos ríos, facendo que a auga tome unha cor verdosa, característica deste material.

Estas canteiras eliminaron varios ríos de montaña da comarca.^[6] A auga desapareceu durante 3 km no río Valborrás, 2 km no río San Xil e medio no río Casaio. O río San Xil foi desviado a través de tubos artificiais, xa que a cunca natural está ocupada por unha mina a ceo aberto.

Hai unha serie de medidas que os empresarios levan a cabo para intentar reducir o impacto das explotación o máximo posible. Algunhas son:

• Repoboación das acumulacións de cascallos con vexetación de rápido crecemento e adecuada á zona.
• Aproveitamento da auga que se emprega no proceso de traballo mediante un circuíto canalizado pechado.
• Protección das augas subterráneas para evitar que se filtren residuos contaminantes.
• Aproveitamento do cascallo. A empresa Pizcompact^[7] trata os restos de lousa e clasifícaos en 5 tamaños diferentes segundo o seu destino: cementos, pintura, teas asfálticas, decoración de xardinería e usos cerámicos. A pesar da cantidade de empresas que xeran este tipo de residuos, Pizcompact é a única que recicla os desperdicios na comarca.

• https://www.cafersa.es/#TabPage1
• https://web.archive.org/web/20190517174422/https://agader.xunta.gal/sites/default/files/documentacion/PDRS/planzona_final_valdeorras.pdf
• http://www.conselleriadefacenda.es/sala-prensa/notas-de-prensa-portada/-/publicador/nnlkX45wnaNr/content/el-sector-de-la-mineria-y-fabricacion-de-productos-minerales-no-metalicos-genera-en-galicia-mas-de-11-000-puestos-de-trabajo;jsessionid=VZLCALMsQPadmyNXB2-OsC3D.cac6cba5-fef0-33d4-a719-d618a829dfb1?redirect=http%3A%2F%2Fwww.conselleriadefacenda.es%2Fsala-prensa%2Fnotas-de-prensa-portada%3Bjsessionid%3DVZLCALMsQPadmyNXB2-OsC3D.cac6cba5-fef0-33d4-a719-d618a829dfb1%3Fp_p_id%3DEXT_PUBLICADOR_VER_TODOS_INSTANCE_nnlkX45wnaNr%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-4%26p_p_col_count%3D1
• https://camaraminera.org/conece-a-minaria/la-mineria-en-cifras/?lang=gal
• https://sghn.org/
• https://issuu.com/ancaria/docs/libro_ccoo_140109_01_56
• https://elpais.com/ccaa/2013/07/19/galicia/1374260284_781328.html
• https://www.pizcompact.com/ Arquivado 17 de maio de 2019 en Wayback Machine.