![]() ![]() | |
Stoo kemmigagh | bunstoo kemmigagh as neu-veain |
---|---|
Ocsygien ayns taabyl ny bunstooghyn | |
Cowrey kemmigagh | O |
Earroo breneenagh | 8 |
Glout breneenagh | 15.999 |
Cummey lectraneyn | [He] 2s² 2p⁴ as 1s² 2s² 2p⁴ |
Possan as çhymcheayrt | çhymcheayrt 2 gastid ymmyrkey ocsygien gastid ennee ocsygien possan 16 ushtey |
Troyn fishigagh | |
Glooid | (ec y phoynt broie) 1.141 g/cm³ |
Y point-lheie | (O2) 54.36 K (−218.79 °C, −361.82 °F) |
Y point-broie | (O2) 90.188 K (−182.962 °C, −297.332 °F) |
Lectro-yiooldaght | 3.44 |
Goull eeaneagh | 142, 1.21 as 1.4 |
Shennaghys | |
Feddynit magh ec | Carl Wilhelm Scheele (en) ![]() ![]() |
Feddynys | 1774 as 1771 |
Epennym | geayrag |
![]() |
She bunstoo eh ocsygien ny ocsajeen (veih ὀξύς (oxys) ny Greagish ta çhyndaait myr "geayr", as -γενής (-genēs) ta çhyndaait myr "gienteyder"). Ta trimmid breneenagh 15.9994 g·mol-1 echey. Ta earroo breneenagh 8 as cowrey O er. Ta'n ocsygien y trass bunstoo smoo lheeadagh 'sy Tuinney rere cruinnaghey lurg hiddragien as hailium, as t'eh ny vunstoo smoo lheeadagh rere cruinnaghey ayns scroig ny Cruinney. Ta gas yn ocsygien daa-vreneenagh jannoo seose 20.9% jeh thummid aeraght ny Cruinney, as ta 88.8% d'ushtey jeant jeh, rere glout.[1]. She gas gyn daah gyn soar gyn blass eh tra t'eh ayns foaynoo najooragh, as eh ny ghas daa-vreneenagh 'syn 'oaynoo shen lesh y formley O2.
She Joseph Priestley, sheanseyr Sostnagh, as Antoine Lavoisier, sheanseyr Frangagh, ren cur enney er ocsygien hoshiaght.
She Antoine Lavoisier, kemmigagh Frangagh, y chied pheiagh ren gra dy vel aer ny vestey dy ghassyn. Haink eh gys y varel shoh lurg da v'er lostey kuse dy stooghyn ayns mooad cagleeit dy h-aer. Sy vlein 1779, haink eh gys y smooinaght dy nee mestey dy ghaa ghas va aer, y derrey yeh ta cooney lesh lostey, as y jeh elley nagh vel cooney. Dooyrt eh 'ocsygien' rish yn ayrn jeh aer ta cooney lesh lostey. Hug Joseph Priestley cooney da Lavoisier lesh yn obbur echey. Agh va Lavoisier currit dy baase sy vlein 1794 sy Ravloid Frangagh. Myr dooyrt y rollageyder as maddaghteyr Frangagh, Lagrange: "Cha ghow eh agh un vinnid e chione y yiarrey jeh, as hed keead blein harrish derrey heemayd kione myr shen reesht".
Va Joseph Priestley ny hirveishagh Anhrinadagh. Va anaase echey er sheanse. Nane jeh ny chied reddyn hooar eh magh, va shen dy vel daa-ocseed charboan goll er lheie ayns ushtey dy yannoo ushtey-soda. S'mennick ta sleih gra dy nee Priestley hug toshiaght da jeadys ny joughyn neu-veshtallagh. Ren Priestley strane dy phrowaltyssyn raad hiow eh mercur ayns mooad cagleeit dy h-aer. Ren shoh poodyr jiarg (ta shin gra ocseed vercur rish nish). Hiow eh yn ocseed vercur, as ren shen gas. She ocsygien va'n gas va çheet magh.
Y chooid smoo jeh'n ocsygien as ymmyd jeant jeh ayns jeadys, t'eh jeant liorish feayraghey aer derrey t'eh çheet dy ve ny h-ushlagh, as eisht drigger yn ushlagh.
Shoh troyn scanshoil t'ec ocsygien:
Troyn corpagh | Troyn kemmigagh |
---|---|
Gas gyn daah, gyn soar, gyn blass. | T'eh cooney lesh lostey. Stoo ta goll er lostey ayns aer, t'eh goll er lostey smoo breeoil ayns ocsygien. |
Yn-lheie ayns ushtey. Ta eeastyn tayrn stiagh yn ocsygien t'ayns ushtey. | Ymobbreeagh lesh ymmodee bunstooghyn dy yannoo ocseedyn. |
Beggan ny strimmey na aer. | Cha nel eh caghlaa daah litmys. |
Taabyl reiltagh ny bunstooghyn | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | |||||||||||||||||||
1 | H | He | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | Li | Be | B | C | N | O | F | Ne | ||||||||||||||||||||||||||||
3 | Na | Mg | Al | Si | P | S | Cl | Ar | ||||||||||||||||||||||||||||
4 | K | Ca | Sc | Ti | V | Cr | Mn | Fe | Co | Ni | Cu | Zn | Ga | Ge | As | Se | Br | Kr | ||||||||||||||||||
5 | Rb | Sr | Y | Zr | Nb | Mo | Tc | Ru | Rh | Pd | Ag | Cd | In | Sn | Sb | Te | I | Xe | ||||||||||||||||||
6 | Cs | Ba | La | Ce | Pr | Nd | Pm | Sm | Eu | Gd | Tb | Dy | Ho | Er | Tm | Yb | Lu | Hf | Ta | W | Re | Os | Ir | Pt | Au | Hg | Tl | Pb | Bi | Po | At | Rn | ||||
7 | Fr | Ra | Ac | Th | Pa | U | Np | Pu | Am | Cm | Bk | Cf | Es | Fm | Md | No | Lr | Rf | Db | Sg | Bh | Hs | Mt | Ds | Rg | Cn | Nh | Fl | Mc | Lv | Ts | Og | ||||
|
![]() |
She bun ta'n art shoh. Cur rish, son foays y yannoo da Wikipedia. |