Balairung di Batipuh (foto 1895), salah satu Balairung kaum Katumanggungan. Suku Guci adalah satu dari tujuh marga atau klan dari kaum Katumanggungan , anak dari Puti Indo Jalito dengan Maharajadiraja pemegang tampuk pulau Percha , pendiri alam Minangkabau , Sri Maharajo Dirajo di Pariangan —enam lainnya adalah Koto , Piliang , Dalimo , Sikumbang , Sipisang , dan Malayu .
Etimologi
Secara etimologi, kata "guci" didasarkan pada suku kata gu dan ci , yang masing-masing mewakili kegelapan dan "untuk bergerak dalam lingkaran." Suku kata "ci" terhubung ke akar ca yang berarti "pencapaian dari gerakan yang melingkar." Di antara kata benda paling awal yang berasal dari akar ini adalah cakra "roda" atau "lingkaran" dan candra "Bulan."
Penyebaran
Pariangan terdiri dari empat koto dengan tujuh suku, yakni Koto, Piliang, Dalimo, Sikumbang, Sipisang, Malayu, dan Guci. Suku Guci menyebar hampir merata di alam Minangkabau baik di Luhak nan Tigo , yaitu di Tanah Datar , Padang Panjang , Agam , Bukittinggi , Lima Puluh Kota , dan Payakumbuh , maupun di rantau , seperti di Sijunjung , Sawahlunto , Dharmasraya , Solok , Kota Solok , Padang Pariaman , Pariaman , Padang , dan Pesisir Selatan , serta di berbagai rantau lainnya baik di dalam maupun di luar negeri.
Pangulu
Marawa , selain merepresentasikan warna dari Luhak nan Tigo, masing-masing warna pada bendera ini juga mewakili warna dari tiga lembaga adat dan kepemimpinan Tali tigo Sapilin Tungku tigo Sajarangan di alam Minangkabau yakni, hitam warna dari Ninik Mamak , merah warna Cadiak Pandai , dan emas warna Alim Ulama .[5]
Kamanakan barajo ka mamak, mamak barajo ka pangulu, pangulu barajo ka mufakat, mufakat barajo ka nan bana, bana badiri sandirinyo, bana manuruik alua jo patuik, manuruik patuik jo mungkin.
— Petitih struktur pemerintahan adat Minangkabau
Berikut ini beberapa gelar Penghulu suku Guci:
Datuk Suri Dirajo Maharajo di Pariangan, Tanah Datar
Datuk Bungsu di Batipuh, Tanah Datar
Datuk Rangkayo Tuo di Tambangan , Tanah Datar
Datuk Tan Kabasaran di Biaro , Agam
Datuk Nan Basa di Ampek Angkek , Agam
Datuk Bandaro di Candung , di Kurai Limo Jorong , di Banuhampu , dan di Batagak , Agam
Datuk Bandaro Gadang di Candung, Agam
Datuk Bandaro Bhuban di Candung, Agam
Datuk Indomo di Candung, Agam
Datuk Rajo Labiah di Candung, Agam
Datuk Malaka di Kurai Limo Jorong, Agam
Datuk Tan Mangedan di Kurai Limo Jorong, Agam
Datuk Basudu Ameh di Kurai Limo Jorong, Agam
Datuk Batungkek Ameh di Banuhampu dan di Gadut , Agam
Datuk Suri Dirajo di Banuhampu, Agam
Datuk Maharajo di Banuhampu, di Sungai Batang , dan di Koto Malintang, Agam
Datuk Bandaro Putih di Banuhampu dan di Sianok , Agam
Datuk Bandaro Sati di Sianok, di Sungai Batang, dan di Koto Malintang , Agam
Datuk Palimo Sati di Sianok, Agam
Datuk Rajo Api di Sianok, Agam
Datuk Tan Dilangit di Kapau Agam, di Lubuk Sikarah Solok, dan di Bayang serta di Salido Pesisir Selatan
Datuk Rajo Basa di Kapau, Agam
Datuk Subalik Langik di Gadut, Agam
Datuk Talarangan di Sungai Batang dan di Koto Malintang, Agam
Datuk Rajo Bandaro di Sungai Batang, Agam
Datuk Batuah di Sungai Batang Agam dan di Batang Anai Padang Pariaman
Datuk Pamuncak di Sungai Batang, Agam
Datuk Sri Maharajo di Sungai Batang, Agam
Datuk Rangkayo Bandaro di Tanjung Sani , Agam
Datuk Tanameh di Maninjau , Agam
Datuk Sidi Bandaro di Maninjau, Agam
Datuk Bagindo di Bayur , Agam
Datuk Tan Muhammad di Bayur, Agam
Datuk Rajo Bulan di Bayur, Agam
Datuk Rajo Dubalang di Bayur, Agam
Datuk Pangka Maharajo di Piladang , Lima Puluh Kota
Datuk Rajo Alam di Koto Tinggi , Dharmasraya
Datuk Taman Cayo di Paningahan , Solok
Datuk Rajo Nan Gadang di Paninjauan , Solok
Datuk Pono Garang di Paninjauan, Solok
Datuk Mangkuto Sati di Paninjauan, Solok
Datuk Bagindo Mulia di Kayu Tanam , Padang Pariaman
Datuk Alat Cumano di Kayu Tanam dan di Lubuk Alung , Padang Pariaman
Datuk Jawan Nan Hitam di Guguk , Padang Pariaman
Datuk Rangkayo Siamak di Pakandangan , Padang Pariaman
Datuk Rajo Tianso di Toboh Gadang , Padang Pariaman
Datuk Rajo Magek di Lubuk Alung, Padang Pariaman
Datuk Majo Saghirah di Lubuk Alung, Padang Pariaman
Datuk Majo Saiyah di Lubuk Alung, Padang Pariaman
Datuk Piliang di Batang Anai, Padang Pariaman
Datuk Nan Batuah di Ulakan , Padang Pariaman
Datuk Paduko Magek di Ulakan, Padang Pariaman
Datuk Mantari Ameh di Kurai Taji , Padang Pariaman
Datuk Sri Rajo Maha Dirajo di Pariaman
Datuk Bijo di Koto Tangah , Padang
Datuk Kilek Langik di Pauh IX , Padang
Datuk Bandaro Hitam di Pauh IX, Padang
Datuk Rajo Guci di Pauh IX, Padang
Datuk Bandaro Gamuak di Bayang, Pesisir Selatan
Datuk Bandaro Kuning
Datuk Bandaro Panjang
Datuk Makhudum
Datuk Malintang, di Padang Pariaman
Datuk Rajo Gandam
Datuk Rajo Pangulu
Datuk Rajo Mansoura
Datuk Tantejo Dirajo
Aliansi
Pagaruyung Darul Qarar, kerajaan yang merupakan salah satu kerajaan terbesar di pulau Sumatra dan sangat berpengaruh di Nusantara ini pada awalnya hanyalah salah satu koto (benteng ) di nagari (negara-kota ) Saruaso . Dalam perkembangannya, Pagaruyung (Saruaso) kemudian tumbuh menjadi salah satu nagari yang paling kuat di Luhak nan Tigo (persekutuan tiga liga di daerah inti alam Minangkabau) baik dalam bidang politik maupun militer . Pada dasarnya, kebesaran dari kerajaan ini dibentuk dari aliansi dari suku-suku Minang dalam bentuk konfederasi dari nagari-nagari yang ada di alam Minangkabau, baik dari nagari yang memiliki bentuk republik di luhak maupun yang memiliki bentuk pemerintahan monarki di rantau seperti di Inderagiri , Dharmasraya , Inderapura , Barus , Rao , Siak Darul Ridzuan, dan Negeri Sembilan Darul Khusus.Di beberapa nagari , suku Guci bersekutu dengan suku lain dan membentuk beberapa aliansi , antara lain:
Guci Dalimo di Pariangan, Tanah Datar
Guci Panyalai Jambak di Pandai Sikek , Tanah Datar
Guci Tanjung di Candung Agam dan di Bayang Pesisir selatan
Guci Piliang di Koto Gadang dan di Maninjau Agam, serta di Ulakan dan di Kurai Taji Padang Pariaman
Guci Pili di Kapau, Agam
Sudut Nan IX, yakni Koto, Piliang, Guci, Sikumbang, Sipisang, Dalimo atau Simabur, Tanjung, Piboda , dan Pagacancang di Lima Puluh Kota
Sudut Nan IX, yakni Koto, Piliang, Guci, Sikumbang, Sipisang, Simabur, Tanjung, Piboda, dan Pagacancang serta Malayu di Suliki , Lima Puluh Kota
Sudut Nan IX, yakni Koto, Piliang, Guci, Sikumbang, Sipisang, Simabur, Tanjung, Piboda, dan Pagacancang di Guguk dan di Situjuh Gadang , Lima Puluh Kota
Guci Caniago pada abad ke-12 di Ulakan, Padang Pariaman
Guci Malayu di Padang
Tuanku
Masjid Jamik Taluak Bukittinggi (foto, 1920), salah satu Masjid yang didirikan suku Guci bersama dengan suku lainnya sebagai salah satu syarat pendirian (pemekaran) nagari di dalam adat alam Minangkabau.
Syarak mangato adat mamakai, adat basandi syarak, syarak basandi Kitabullah.
— Aforisme relasi antara adat dan syarak di alam Minangkabau
Berikut beberapa gelar Datuk Tuanku atau Imam suku Guci beserta malinnya:
Datuk Imam Tanameh dengan Datuk Khatib Bandaro di Maninjau, Agam
Imam Marajo atau Imam Maharajo dengan Malin Maharajo di Bayang, Pesisir Selatan
Tokoh
Berikut beberapa tokoh yang berasal dari suku Guci:
Burhanuddin Ulakan , seorang ulama yang berpengaruh di daerah Minangkabau sekaligus penyebar Islam di Kerajaan Pagaruyung
Jamil Jambek , seorang ulama pembaharu Islam dari Minangkabau pada awal abad ke-20
Derry Sulaiman , pendakwah, musisi
Kamal Guci , seorang pelukis
Harun Toboh, ulama pejuang di kalangan Kaum Tua dan memiliki andil dalam perdebatan antara ulama tradisional dan ulama modernis di Minangkabau
Nur Sutan Iskandar , sastrawan Angkatan Balai Pustaka
Siti Raham, istri Buya Hamka
Irfan Hamka , seorang wartawan dan penulis Indonesia
Aliyah Hamka , Guru Besar Universitas Muhammadiyah Prof. Dr. Hamka
Zuiyen Rais , mantan wali kota Padang
Wirsan Hadi , seorang budayawan terkemuka Indonesia asal Sumatera Barat
Kivlan Zen , seorang tokoh militer Indonesia
Rahmiana Zein , seorang pengajar dan pakar ilmu kimia Indonesia
Yunahar Ilyas , seorang pengajar dan ulama Indonesia dari Muhammadiyah
Nikita Willy , seorang aktris dan penyanyi berkebangsaan Indonesia
Muhamata Youda , Aktor
Ekos Albar , Wakil Wali Kota Padang 2023[43]