Imperio a Gupta | |||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
320 CE–tawtawen ti 600 CE | |||||||||||||||||
Kapitolio | Pataliputra | ||||||||||||||||
Sapasap a sasao | Sanskrito | ||||||||||||||||
Relihion | Hinduismo Budismo | ||||||||||||||||
Gobierno | Monarkia | ||||||||||||||||
Maharajadhiraja | |||||||||||||||||
• 240 a tawtawen–280 a tawtawen | Sri-Gupta | ||||||||||||||||
• 319–335 | Chandragupta I | ||||||||||||||||
• 540–550 | Vishnu Gupta | ||||||||||||||||
Historikal a panawen | Taga-ugma a pakasaritaan | ||||||||||||||||
• Pannakabangon | 320 CE | ||||||||||||||||
• Nawaswas ti pannakabangon | tawtawen ti 600 CE | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Parte ita nga aldaw ti | India Pakistan Banglades Nepal |
Ti Imperio a Gupta (Sanskrito: गुप्त साम्राज्य, Gupta Sāmrājya) ket maysa idi a taga-ugma nga Indiano nga imperio nga adda idi agarup a 320 aginggana idi 550 CE ken nangsakup ti kaaduan ti Indiano a Subkontinente.[1] Daytoy ket binangon babaen ni Maharaja Sri Gupta, ti dinastia ket modelo ti maysa a klasiko a sibilisasion.[2] Ti kappia ken kinarang-ay a napartuat babaen ti panangidaulo dagiti Gupta ket nangpakabael ti panagsukimat kadagiti sientipiko ken artistiko a gangandat.[3] Daytoy a paset ti panawen ket tinawtawagan a kas ti Nabalitokan a Panawen ti India[4] ket namarkaan daytoy idi babaen ti adu a inbension ken naduktalan iti siensia, teknolohia, inhennieria, arte, dialektiko, literatura, lohika, matematika, astronomia, relihion ken pilosopia a nagpasingked dagiti elemento a sapasap ng ammo a kas ti Hindu a kultura.[5] Chandra Gupta I, Samudra Gupta ti Natan-ok, ken Chandra Gupta II ti Natan-okt ket isu dagitoy idi kadagiti kalatakan a nagturturay ti Gupta a dinastia.[6] Ti maika-4 a siglo CE a daniw ti Sanskrito a Kalidasa, ket nangpadayaw kadagiti Gupta a nagparukma kadagiti agarup a duapulo ket maysa a pagarian, iti uneg ken ruar ti India, a mairaman ti pagarian dagiti Parasika (Persiano), dagiti Huna, dagiti tribu ti Kambojas a mabirukan idiay laud ken daya dagiti Oxus a ginget, dagiti Kinnaras, Kirata ken dadduma pay.[7]
Ti kangatuana puntos daytoy a kultural a kreatibidad ket dagiti napintas nga arkitekto, eskultura ken pinintaan.[8] Ti Gupta a paset ti panawen ket nagpataud kadagiti eskolar a kas ni Kalidasa, Aryabhata, Varahamihira, Vishnu Sharma ken Vatsyayana a nakaaramid kadagiti adu a panagrang-ay kadagiti adu nga akademiko a lugar a pagobraan.[9][10] Ti siensia ken politikal nga administrasion ket nakaabot ti kinangato idi las-ud ti Gupta a panawen.[11] Ti napigsa a panakaibedbed ti panaglaklako ket nangpakabael ti rehion a kas maysa a nangruna a sentro ti kultura ket nangidisso ti rehion a kas ti kuartel a nangimpluensia kadagiti asideg a pagarian ken dagiti rehion idiay Burma, Sri Lanka, ken Abagatan a daya nga Asia.[12]
Dagiti kasapaan a magun-od nga Indiano nga epiko ket naipagpagarup a naisursurat iti lawlaw ti daytoy a paset ti panawen. Ti imperio ket nagin-inut a naapday gapu kadagiti nadumaduma a banag a kas ti kaadu a pannakapukaw ti teritorio ken imperial a turay a gapuanan babaen ti kabukbukodanda a pannakiringringgor ken panagraut babaen dagiti tattao a Huna manipud idiay Tengnga nga Asia.[13] Kalpasan ti panakarebba ti Imperio a Gupta idi maika-6 a siglo, ti India idi ket tinurayan manen babaen dagiti nadumaduma a rehional a pagarian. Ti bassit a linia ti Gupta a sangkaputotan a nagtultuloy a nagturay ti Magadha kalpasan ti pannakadadael ti imperio. Dagitoy a Gupta ket dimteng nga inikkat baben ti nagturay ti Vardhana a niHarsha Vardhana, nga isu ti nangbangon ti maysa nga imperio iti umuna agudua ti maika-7 a siglo.
Nangruna nga artikulo: Taudan ti Gupta a dinastia |
Segun kadagiti adu a historiador, ti Imperio a Gupta ket maysa idi a Vaisia a dinastia.[14][15] Ti historiador a ni Ram Sharan Sharma ket nangiyunay-unay a dagiti Vaisia a Gupta "ket nagparang a kas maysa a reaksion kadagiti mangirurumen nga agturturay".[16] A.S. Altekar, ti maysa a historiador ken arkeologo, a nagsursurat kadagiti adu a libro iti Gupta a sensilio,[17] Ken naikedkeddeng pay a ti kasta kadagiti Gupta a kas Vaisia iti batayan ti taga-ugma nga Indiano a teksto iti linteg, a nangibagbaga ti nagan a nangipatpatingga iti Gupta para iti kameng iti Vaisia a kasta. SEgun ti historiador a ni Michael C. Brannigan, ti ibabangon ti Imperio a Gupta ket maysa kadagiti kadayegan a panaglabsing iti kasta a sistema iti taga-ugma nga India.[15]
Ni Fa Xian ket isu idi ti immuna kadagiti Insik a peregrino a nangbisista ti India idi las-ud ti panagturay ti Gupta nga emperador a ni Chandragupta II. Isu ket nangrugrugi ti panagbanniagana manipud idiay Tsina idi 399 CE ken naabutna ti India isi 405 CE. Idi las-ud ti panaggianna idiay India aginggana idi 411 CE, isu idi ket nagperegrino idiay Mathura, Kanauj, Kapilavastu, Kushinagar, Vaishali, Pataliputra, Kashi ken Rajgriha ken nangararamid kadagiti naannad a panagpalpaliiw a maipanggep kadagiti kasasaad ti imperio. Ni Fa Xian ket naay-ayatan idi gapu ti kinaalumaymay ti administrasion. Ti Panagdusa a Kodigo idi ket naalumaymay ken dagiti panagbasol ket dinusa babaen ti laeng ti multa. Manipud kadagiti panaglaglagipna, ti Imperio a Gupta ket narang-ay idi a paset ti panawen, aginggana idi nadadael ti Roma-Tsina nga aksis ti pagtagilakuan idi natuang ti Han a dinastia, dagiti Gupta ket agpayso a nagrang-ayda idi.
Dagiti midia a mainaig iti Imperio a Gupta iti Wikimedia Commons