Tuin, haof of gaard ies 'n umsjlote sjtök grónd. Tuin kump van 't miedelnederlandse tun, wat vlechwerk beteikent. 'n Tunehègk ies 'n umheining gemaak van gevlochte tek. 't Woord gaard woort veural vreuger dèks gebruuk in plaats van tuin. Gaard kump van gaerde (tuin) en gaert (ingesjlote ruumde). 't Woord zuus se ouch in o.a. 't Duutsje Garten, 't Ingelsje Garden en 't Franse Jardin.
Allewiel were de sjtökskes eige grónd, die achter de hoezer liegke meistal tuin geneump.
Hoof-haof-häöfke-höfke
Blomekleure in de lente
Nóg 'ne andere naam, dae hie en dao gebruuk weurt ies haof of hoof. "n Blomehäöfke ies 'n speciaal blomeheukske in 'ne groatere tuin.
'ne Koalh'f (koalhaof) ies 'n apaart tuingedeilte, woa de greuntes weure gekweek. Diet weurt ouch waal moostem geneump.
'ne Begienhaof besjteit oet 'ne binnehaof woa-umheen klein huuskes gesitueerd liegke woa-in begiene, nonne of zuustersj wone.
Wiejer besjteit 'r ouch nog 'n kèrkh'f (kèrkhaof). Dat ies 't sjtök grónd rónd de kèrk woa-in de doaje begrave liegke.
De Perze sjpreke van 'n paradies, de Hebreërsj van de tuin van Eden.
Alle waereldgodsdeenste höbbe-n 't euver 'ne symbolische vröchtetuin.
In de Oudheid zouwe seer- en nutstuin (koalh'f) ein gehièl zin gewaes. 't Óndersjeid zou pas doezende jaore later gemaak were.
In 't Midde-Oaste woorte van ca 3000 tot 1000 v. Christus. drie tuintypes toegepas.
Dat waore de Egyptisch tuin, 't Perzisch paradies en Mesopotamische tuin. Op dees óntwerpe goon de Europese modelle truuk.
Sjtieltuine
Tuinóntwerpe loupe dèks geliek mèt de sjtiele in de kuns en archtectuur.
Perzische tuin, de paradieselike tuin.
Griekse tuin, 'ne natuurlike tuin, a-symetrisch, hoag cipresse, exotisch mèt elemente es rótsblök, kiezel, betonne ornamente, terra-cotta en water.
Romeinse tuin, 'ne gesjlote tuin tösje moere, 't peristýlum. De euverdèkde zulegalerie goof besjerming tege de zón. In de tuin greujde (nuts)plante wie droeve,viege en keukekroed.
Italiaanse tuin, huègdeversjille mèt terrasse, tuinmoere (natuursjtein of kleurig gesaus), rechhokige vlakverdeilinge. Geborgenheid, rös en mediterrane sfeer, mèt väöl kleure en geure, zand- en aardetinte. Buim sjtoon dèks in lane.
Ingelsje tuin of landsjapstuin. Sjlingerende paedsjes, hie en dao gebösjkes, vieversj mèt decoratieve elemente wie klassieke beelde en tempelkes.
Franse tuin, ouch baroktuin. De tuin ies symetrisch aangelag mèt op 't ing van de rechte paedsjes: e beeld of 'n vaas. Gesjnoeide hègke en rechte liene.
Japanse tuin. Tuin mèt markante waterpartieje, beekskes, brökske, eiland, theehoes, bamboeplante, mos, orchideeë en oasterse elemente. In Hasselt bevingk ziech 'n veurbeeld van 'ne groate Japanse tuin.
Chinese tuin. Gestilleerd, rös en harmonie. Decoraties in de vörm van pöt en water drage bie aan de oasterse sfeer. Opvallende plante: bamboe, camelia, azalea, magnolia.
Romaanse en Gotische tuin. De "hortus conclusus" ies 'ne gesjlote tuin, sjtammend oet de Mieddelièwe. bv. de Romaanse tuin van het Santes Creus- kloaster, de gotische tuin van de Santa Eulalia-kathedraal, 't Alhambra en de giardino segreto van Villa Capponi.
Renaissancetuin. Eder deil van de tuin sjteit op ziechzelf. Geometrische indeiling in vakke mèt greunte, sjtruuk, buim. bv de tuin van kesjtièl Villandry aan de Loire.
Baroktuin (Franse tuin), sjtamp sjuus wie de Renaissancetuin oet de 17e ièw. De Franse architect André Le Nôtre waor de ontwerper van de tuin van kesjtièl Vaux-le-Vicomte, 'ne sjtrakke, symmetrische tuin mèt rechte liene, gazons, gesjnoeide paumehègkskes en taxusse. Greunblievende sjtruuk en wiènig blome, die deveur zörge dat de tuin d'r sjwintersj en 's zomersj 't zelfde oetzuut. Elemente, es empire vaze, beelde en geetiezere prieële, were symetrisch geplaats. La Nôtre ontworp ouch de tuine van kesjtièl van Versailles. 'n Ander veurbeeld ies de tuin van Paleis 't Loo in Apeldoorn.
Romantische tuin en cottagetuin. Tuin mèt väöl kroed en kroedechtige plante, blome greunte en buim.
Kloastertuin. Tuin behuèrend bie 'n kloaster. bv De tuin bie 't veurmalig cistersiënserkloaster in Valloires.
De Orangerie waor oarsjprónkelik 'n geboew woa citrusplante koeste euverwintere, meh later weurt 't geboew veur alle oetheemse plante gebruuk, die de winter neet zouwe euverleve.
Serretuin. Beplanting in 'n glazere geboew. In sjmeediezer waor 't 'n mode op 't ing van de 19e ièw.
Bekènd zin de (Belzje) Keuninklike serretuine van Laken (1879) bie Brussel; Schlossgarten Schönbrunn (Palmenhaus) in Wene (1879); Palmgarden in Londen; Parc de la Cintadella in Barcelona (1888)