| De Vaandeldrager | ||||
|---|---|---|---|---|
.jpg)
| ||||
| Kunstenaar | Rembrandt van Rijn | |||
| Signatuur | Rembrandt | |||
| Jaar | 1636 | |||
| Stijl | barok | |||
| Techniek | olieverf op doek | |||
| Afmetingen | (doek) 118,8 × 96,8 cm | |||
| Museum | Rijksmuseum Amsterdam | |||
| Inventarisnummer | SK-A-5092 | |||
| RKD-gegevens | ||||
| ||||
De Vaandeldrager is een olieverfschilderij uit 1636 van de Hollandse kunstschilder Rembrandt van Rijn (1606-1669). Sinds 21 januari 2022 is het in eigendom van Stichting Het Rijksmuseum.
Op het schilderij wordt als halffiguur een vaandeldrager getoond, maar het is geen portret van een vaandeldrager.[1] Traditioneel droegen ze een kostuum volgens de laatste mode en steevast een hoed met pluim. Hier draagt het model zestiende-eeuws aandoende kleding, vooral te zien aan de pofmouw en de schaambuidel. De halffiguur draagt verder geen hoed, maar een baret. Slechts de ringkraag, sjerp en veren doen denken aan een heuse vaandeldrager.[1]
Het doek suggereert volgens kunsthistoricus Piet van Thiel een rijke kleurenrijkdom, maar bevat slechts enkele kleuraccenten, voornamelijk bruinen en grijzen, doch ook roze en groen.
Veel kunsthistorici zien Rembrandt in de figuur van de vaandeldrager,[2] maar daarover is in de kunstwereld geen consensus. Volgens emeritus hoogleraar kunstgeschiedenis Eric Jan Sluijter toont Rembrandt zich hier niet herkenbaar. Sluijter stelt dat op dit werk zijn kin dikker is, de onderkin en kaak zelfs flink dikker, de neus korter en nog grover en hij voegde een grote druipsnor toe. Ook deze druipsnor is niet verenigbaar met een Hollandse vaandeldrager, maar geeft juist aan dat het hier om een dubieus sujet gaat.[3]
Op het doek staat het jaartal 1636 vermeld en de signatuur Rembrandt.
Van Thiel (1991) noemt het een van Rembrandts "meest briljante werkstukken". Hij vergelijkt de afgebeelde figuur met "de uitstraling van een acteur wiens simpele verschijning op het toneel voldoende is om de zaal te boeien".[1]
Sluijter (2022) omschrijft het als "Verbluffend virtuoos geschilderd", maar stelt dat er geen sprake is van de toegeschreven kunstzinnige waarde: het werk vormde niet Rembrandts doorbraak in Amsterdam, is geen onbetwist hoogtepunt in diens oeuvre en vormt al helemaal geen ontbrekende schakel in de Rijksmuseum-collectie.[3]
In 2019 werd het schilderij door de familie Rothschild te koop aangeboden. De Franse regering stelde meteen een exportverbod in voor de duur van dertig maanden. Binnen Frankrijk werd afgezien van een koop en de Nederlandse regering bewerkstelligde een tijdelijke overeenkomst, waarin werd afgesproken dat de familie tot 31 januari 2022 alleen met de Nederlandse staat zou onderhandelen over een eventuele verkoop.
Op 21 januari 2022 werd De Vaandeldrager door de Nederlandse staat voor het Rijksmuseum gekocht voor de vraagprijs van 175 miljoen euro. De Nederlandse staat droeg 150 miljoen euro bij, waarvan negentien miljoen euro afkomstig was uit het museaal Aankoopfonds. De Vereniging Rembrandt, de Vriendenloterij en het Rijksmuseum Fonds droegen het verschil bij. Het Nederlandse parlement ging met de koop akkoord.
Er was kritiek op de hoge kosten. Kunsthistorica en Volkskrant-redactrice Wieteke van Zeil schreef: "Het is crisis. Om 175 miljoen vrij te maken op dit moment van maatschappelijke nood, met hulp van een demissionair kabinet, getuigt van een grote toondoofheid voor de werkelijkheid in de cultuursector."[4] Gary Schwartz sprak de zorg uit dat de hoge prijs het musea wereldwijd moeilijker maakt om oude meesterwerken te verwerven of geschonken te krijgen. Want: "Donateurs hebben ook erven die de krant lezen." Sjeng Scheijen legt een verband tussen zulke exuberante prijsstijgingen en de kosten voor musea omdat met de prijzen ook de verzekeringskosten stijgen, evenals de kosten voor bruikleenverkeer en beveiliging.
Henk Otten maakte openbaar dat het koopcontract de eis bevat de aankoopsom over te maken naar een trust op een eiland in de Grote Oceaan, zodat de Franse overheid hier belastingsinkomsten misloopt. De Nederlandse staat werkt zo mee aan belastingontwijking.
De Tweede Kamer verzocht in december in een motie aan de regering om een rondreis van het schilderij door alle Nederlandse provincies. Vanaf 30 april 2022 ging De Vaandeldrager onder de naam De Vaandeldrager on tour een jaar lang op reis langs twaalf Nederlandse musea in evenveel provincies.[5] In elk museum was het de bedoeling dat het schilderij minstens één dag gratis toegankelijk zou zijn.
De kosten voor deze rondreis werden begroot op 885.000 euro, waarvan de Vriendenloterij 485.000 euro uit eigen middelen toezegde. Het schilderij werd voor deze tour niet verzekerd, iets dat in Nederland bij bruiklenen gebruikelijk is. Het Rijksmuseum gaf de garantie de kosten van eventuele schade op zich te nemen.[6]
