Dongen (uitspraakⓘ) is de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente Dongen in de provincie Noord-Brabant. Het dorp telt zo'n 24.105 inwoners en heeft een industrieel karakter.
De lederindustrie maakte Dongen een belangrijk onderdeel van De Langstraatregio. Daarnaast is het historisch gezien onderdeel van de Baronie van Breda.
De gemeente Dongen bestaat sinds 1 januari 1997 uit het grotere Dongen, het landelijk gelegen dorp 's Gravenmoer en de kleine groene kernen Vaart en Klein-Dongen.
Toponymie
Dongen in 1866
De eerste bewoners van Dongen woonden op donken, hooggelegen zandruggen te midden van veen- en of kleigebieden. Het riviertje waaraan Dongen ontstond werd, zoals veel rivieren, de Aa genoemd en zo ontstond de benaming Donken aan de Aa of Donkaa. Hieruit ontstond uiteindelijk de naam Dongen voor de plaats en Donge voor de beek.
Geschiedenis
Bestuurlijk gezien behoorde Dongen tijdens het ancien régime tot de Baronie van Breda. In 1330 werd Dongen een hoge heerlijkheid en de eerste heer was Willem van Duivenvoorde, die korte tijd later het Kasteel Dongen liet bouwen. Omstreeks dezelfde tijd werd ook de watermolen van Dongen gebouwd. Door doodslag te begaan verloor de laatste heer in 1513 zijn rechten en kwam het kasteel aan het Huis Nassau. Reeds in de 18e eeuw waren er enkele leerlooierijen. Gedurende de 19e eeuw zou zich deze activiteit, samen met de schoenindustrie, op industriële schaal ontwikkelen.
Wijkindeling
Plan West I
Plan West II
De Biezen
Centrum
Oud Dongen
De Hoge Akker
De Beljaart
Economie
Historisch gezien was de leder- en schoenindustrie belangrijk voor Dongen. Het belang van deze industrie klinkt nog door in de namen van belangrijke instanties, zoals het Cambreur College. Nog steeds is er een leerlooierij onder de naam Ecco actief.
Bekende Dongense fabrieken zijn de lijm- en gelatinefabriekTrobas en Coca-Cola Enterprises Nederland BV (CCE), de enige Nederlandse productievestiging van Coca-Cola. Hier werd in het begin van de 21e eeuw ook de productie uit Schiedam naar overgebracht.
De Kerkstraat, is de oorspronkelijke hoofdstraat van Dongen, met de Oude Kerk, De Looierij, een dwarsgevelboerderij uit 1782 en een Vlaamse schuur. Voorts waren hier de belangrijkste schoenfabrieken en leerlooierijen gevestigd, waaronder schoenfabriek Smits.
Diverse woonhuizen, waaronder enkele schoenmakershuizen zoals Kerkstraat 15; fabrikantenwoningen zoals Lage Ham 16, behorend bij Leerlooierij Bierwagen (1880) en Hoge Ham 100, van leerfabrikant Broeders uit 1895, villa "Vredenoord" aan Hoge Ham 65, en villa "Berkenheuvel" aan Heuvelstraat 8, in chaletstijl.
Diverse industriële monumenten zoals de voormalige leerlooierij aan de Klein Dongenseweg 13-15 uit het midden van de 19e eeuw, looierij Hessels aan de Kerkstraat 33 (nu: museum DE LOOIERIJ), leerfabriek Driessen aan Hoge Ham 7-9, en leerfabriek F. van den Assum aan de Heuvelstraat 15, uit omstreeks 1900. Voorts schoenfabrieken als Schoenfabriek J.A. Ligtenberg (JAL) aan de Sint-Josephstraat 39, uit 1880, 1912 en 1920; Schoenfabriek Smits & Cie., uit de jaren 20 van de 20e eeuw; Fabriek van Looiextracten Tanin aan de Kanaaldijk 13, uit 1916 met uitbreidingen tot 1950 en bestaande uit productiehallen en een schoorsteen.
Diverse boerderijen, zoals Heuvelstraat 6, met een origineel interieur; langgevelboerderij aan Eindsestraat 38, uit de 18e eeuw, met Vlaamse schuur uit dezelfde tijd; kortgevelboerderij aan Eindsestraat 12.
Dongen is ontstaan op natuurlijke hoogten nabij het dal van de Donge, die de kom van zuid naar noord doorsnijdt. Direct ten zuiden van de kom van Dongen bevindt zich het Wilhelminakanaal met ten zuiden daar weer van het bedrijventerrein Tichelrijt.
In het centrum van Dongen ligt het kleine zandverstuivingsgebiedje De Bergen. Ten zuidwesten van Dongen ligt natuur- en recreatiegebied De Duiventoren, vooral uit naaldbos bestaand, en naar het zuidoosten ligt, op de zuidoever van het kanaal, het broekgebied Lange Rekken.
Voor het overige wordt Dongen omgeven door landbouwontginningen, die voornamelijk op zandgrond liggen.
Cultuur en verenigingsleven
Het gebouw waar de meeste culturele activiteiten gebeuren en waar ook de bibliotheek Theek 5 is gevestigd heet De Cammeleur, een multifunctionele accommodatie aan de Hoge Ham in het centrum van Dongen. Dit gebouw is in september 2018 opgeleverd. Voor jongeren is er een jongerencentrum genaamd "JC De Poort" gelegen naast de Laurentiuskerk (Koepelkerk).
Noord-Brabant
Dongen
