Voor het gelijknamige bosje op Texel, zie Doolhof (Texel).
Een doolhof, dwaaltuin of labyrint is een stelsel van paden die langs omwegen naar het doel leiden.
In het Nederlands wordt er wel onderscheid gemaakt tussen:
De doolhof met meervoudige wegen is een stelsel van paden, zodanig aangelegd dat men daarin moeilijk de weg kan vinden. In de doolhof moeten bepaalde plekken gevonden worden, hier is vaak een attractie opgesteld (bijvoorbeeld lachspiegels of een uitkijktoren) of kan men in alle rust een afbeelding of waterpartij bekijken.
In sommige doolhoven is het de bedoeling zo snel mogelijk het doel te bereiken, waarbij men de kortst mogelijke route moet zien te vinden. Andere doolhoven zijn bedoeld om de juiste route te vinden langs verschillende aanwijzingen of afbeeldingen waardoor een verhaal ontstaat: in feite moet een puzzel worden opgelost. Soms moet in dit soort doolhoven een pad meerdere keren vanuit verschillende richtingen worden gelopen om de route te volbrengen.
In een doolhof zijn vaak symbolen aanwezig, op de te bereiken plekken of in het ontwerp van de doolhof zelf. In het ontwerp van een doolhof wordt vaak gebruikgemaakt van een figuratieve afbeelding. Op een plattegrond of luchtfoto is de tekening vaak duidelijk te herkennen, maar degene die in de doolhof loopt kan dit meestal niet overzien. Vanaf een uitkijkpunt, zoals een verhoging in het landschap, een brug of uitkijktoren, kan de bezoeker wel het ontwerp bekijken.
De paden zijn meestal gescheiden door een hoge afscheiding, vaak een heg. Tegenwoordig wordt vaak gebruikgemaakt van snelgroeiende materialen, zodat al vrij snel een onoverzichtelijke doolhof ontstaat. De doolhof kan echter ook bestaan uit lijnen op de grond of muurtjes waar men gemakkelijk overheen stapt. Dat laatste geldt vooral voor een labyrint (zonder doodlopende zijpaden).
De meerpadige doolhof is ontstaan tijdens de Italiaanse renaissance. De graven van het Huis Gonzaga waren in het bijzonder gefascineerd door het labyrint. In hun tuinen en paleizen werd het veelvuldig gebruikt, aanvankelijk als klassiek eenpadig labyrint, maar geleidelijk werden dwaalwegen toegevoegd. Het oudst bekende voorbeeld is een tekening in een schetsboek uit Mantua van 1550.
Vanuit Italië verspreidde de renaissancetuin zich over Europa, en daarmee ook de meerpadige doolhof.
 |
 |
Om afwisseling te bezorgen, maken enkele labyrinten gebruik van verschuifbare panelen of hekwerken waardoor regelmatig een ander grondplan van het labyrint wordt gemaakt. Zo moet de bezoeker elke keer opnieuw het pad naar het doel zoeken. In dit doel staat vaak een toren, vanwaar men overzicht heeft over de hele doolhof.
Er zijn doolhoven die in meerdere lagen zijn aangelegd door gebruik te maken van bruggen. Vanaf deze bruggen heeft de bezoeker ook een overzicht over de doolhof. Er zijn doolhoven waar de bezoeker meerdere doelen moet aandoen, op deze plekken zijn soms ook afbeeldingen of standbeelden te vinden.
Soms loopt vanaf het doel een overwinningspad naar buiten de doolhof, zodat men hem snel kan verlaten. Het overwinningspad wordt ook wel gevormd door een overwinningsbrug.
In veel doolhoven is het niet moeilijk de weg te vinden. Topologisch gezien zijn ze een labyrint met enkele doodlopende aftakkingen. Raakt men met een hand de wand aan één kant aan en loopt men verder zonder los te laten, dan komt men meestal aan het einde (al maakt men af een toe een omweg). Er bestaan echter doolhoven die zijn opgebouwd als een doolhof in een doolhof. Er is geen enkele verbinding tussen de muur van de binnenste doolhof en de buitenste doolhof. Hier kun je dus niet het doel of de uitgang vinden door contact te houden met een wand.
Bekende vormen van doolhoven zijn:
De eenvoudigste (en tijdrovendste) is de willekeurige methode. Bij iedere splitsing kiest men een willekeurige optie en loopt tot de volgende splitsing en kiest opnieuw willekeurig. Blijkt een pad dood te lopen draait men gewoon weer om en loopt terug naar de laatste splitsing. Als men dit maar lang genoeg volhoudt komt men op een gegeven moment vanzelf bij de uitgang. Of dit echt een methode is, is discutabel maar hij wordt geregeld gebruikt als maatstaf voor de efficiëntie van andere methoden.
Uit een doolhof komen waarvan de plattegrond onbekend is, kan vrij eenvoudig (maar lang duren), door de muur aan een bepaalde kant te volgen. Blijkt een pad dood te lopen dan loopt men terug naar de laatste splitsing. Deze methode werkt alleen als in de doolhof maar 1 weg naar de uitgang is, omdat daarbij alle muren verbonden zijn met de buitenmuur van de doolhof.
Kleur alle doodlopende paden in kleur en de weg naar de uitgang blijft vanzelf over. In een doorloopdoolhof kan dit ook door op splitsingen de doodlopende zijwegen te markeren. Als op een splitsing van alle zijpaden er nog maar 1 niet gemarkeerd is, loopt men terug over dit pad en markeert bij de eerstvolgende splitsing dit pad ook. Op den duur loopt men vanzelf over een pad dat naar de uitgang leidt.[1]
 |
 |
 |
 |
 |
Doolhoven en labyrinten komen ook veel voor in films, enkele voorbeelden:
Van Dale (1999) vermeldt de doolhof. Van Dale (2005) en Koenen (2006) vermelden zowel de doolhof als het doolhof. Het Groene Boekje (2005) vermeldt alleen de doolhof. In de praktijk komt het doolhof vaker voor dan de doolhof.[4]
