De eerste nederzettingen omstreeks het begin van de christelijke jaartelling lagen aan de oever van de Seine, maar het Île de la Cité werd daarna ook al snel bebouwd. Parijs en banlieues hebben in hun groei vele ooit zelfstandige dorpen geabsorbeerd. In Europa was Parijs al vroeg een centrum van cultuur. In de stad komen vele handelsroutes samen. Al in de 10e eeuw, toen de Notre Dame en een aantal abdijen werden gebouwd, was Parijs een van de belangrijkste steden van Frankrijk, en daarnaast een belangrijke plaats voor het christendom. Sinds de 13e eeuw nemen vooral onderwijs, kunst en recreatie er een centrale plaats in. Zo behoorde de (na 1970 opgesplitste) Universiteit van Parijs met die van Bologna en Oxford tot de belangrijkste onderwijsinstellingen in de middeleeuwen. De universiteit geniet aanzien en wordt gezien als een van de meest prestigieuze universiteiten ter wereld. Deze ontwikkeling is mede het gevolg van de eeuwenlang binnen de monarchie en later republiek Frankrijk gevoerde centralistische politiek, die grote betekenis aan de hoofdstad toekende. Sinds de jaren 1960 wordt het politieke beleid binnen Frankrijk gekenmerkt door decentralisatie en deconcentratie, waardoor er iets meer evenwicht binnen de landsgrenzen is ontstaan. De stad is internationaal georiënteerd en trekt jaarlijks grote aantallen toeristen.
Etymologie
De naam Parijs is een verkorting van de Latijnse omschrijving Civitas Parisiorum, 'Stad van de Parisii', een Gallische stam.[3] Deze naam is in de plaats gekomen van Lutetia. De Parisii werden in de tijd van het Romeinse Rijk eveneens in de buurt van East Riding of Yorkshire aangetroffen,[bron?] maar over de uiteindelijke herkomst van de naam van deze volksstam bestaat geen zekerheid. De naam van de Parisii zit eveneens in de plaatsnamen Villeparisis, Cormeilles-en-Parisis, Fontenay-en-Parisis en de hele streek Parisis. Een niet serieus bedoelde alternatieve verklaring die Rabelais geeft in zijn Gargantua is dat de naam Parijs een samentrekking zou zijn van par ris, wat "om te lachen" betekent.[4]
Bijnamen
Parijzenaars zelf duiden de stad weleens informeel aan met Paname. Bij velen staat de stad bekend als de 'lichtstad' of de 'stad van de liefde'.
Hoewel de officiële Franse benaming Parisiens/Parisiennes is, worden Parijzenaren door met name Zuid-Fransen informeel ook wel neerbuigend Parigots/Parigotes genoemd.
Naar alle waarschijnlijkheid was het gebied waar het huidige Parijs ligt al gedurende het hele Neolithicum bewoond. Er zijn sporen gevonden uit de Chasseen-periode (4000 - 3800 v.Chr.) van een bewoner op het gebied aan de rechteroever van de Seine, waar nu het 12e arrondissement ligt.[5] Ook zijn er resten teruggevonden van het zogeheten dorp van Bercy, dat zich ca. 400 jaar voor het begin van de christelijke jaartelling op de plek waar nu Parijs ligt moet hebben bevonden. Deze resten zijn tegenwoordig te bezichtigen in het Musée Carnavalet.
Julius Caesar veroverde in 52 v.Chr. ondanks het verzet van Vercingetorix het dorp van de Parisii, waaraan hij vervolgens de naam Lutetia Parisiorum gaf. De plaats was strategisch van belang omdat er handelsroutes langs deze plek voerden. Waar de Gallische nederzetting zich voorheen precies bevond is niet bekend. Het is mogelijk dat dit niet op de plaats van het eigenlijke Parijs was, maar rondom het huidige Nanterre.
In de 1e eeuw is aan de linkeroever van de Seine volgens het schaakbordpatroon een nieuwe Romeinse stad gebouwd. Lutetia telde in die tijd vijf- à zesduizend inwoners. Het was daarmee niet meer dan een middelgrote Gallische stad, in tegenstelling tot sommige andere steden zoals Lugdunum, het huidige Lyon, die veel groter waren (in de 2e eeuw telde Lugdunum waarschijnlijk tussen de 50.000 en 80.000 inwoners).
Parijs werd in de lente van 451 aangevallen door Attila de Hun. De Parisii en het meisje Genoveva of Geneviève, de latere patroonheilige van de stad, weerstonden de aanvallen van de Hunnen. Het beleg en de aanvallen van de Hunnen mislukten en zij dropen af naar Orléans.
Frankrijk werd vanaf 987 door leden van het huis Capet geregeerd, die aanvankelijk Orléans als verblijfplaats boven Parijs verkozen. Parijs werd in de loop van de 11e eeuw steeds meer het belangrijkste centrum van het Franse onderwijs en de koninklijke macht. Lodewijk VI was de eerste Franse koning die zich definitief in Parijs vestigde. Filips II bouwde later zijn bekend geworden omheining om de stad. In deze periode werd Parijs ook steeds meer een internationaal handelscentrum, dankzij de rechtstreekse verbinding met de jaarmarkt in het nabijgelegen Saint-Denis.
De rechteroever van de Seine, die tot dan toe moerassig was, werd in de 13e eeuw drooggelegd. In deze tijd werd onder koning Lodewijk IX steeds meer handel met de Hanze gedreven en werden de eerste provoosten aangesteld, waardoor er dus een dubbel machtssysteem ontstond.
De bloeiende handel maakte Parijs steeds belangrijker. Het inwonertal was in de loop van de 14e eeuw tot 200.000 gegroeid, waardoor Parijs groter dan Londen was geworden.[6] Een hevige pestuitbraak in 1328 deed de bevolking echter weer een tijdlang afnemen.
Toen de koning tijdens Honderdjarige Oorlog gevangen zat in Engeland maakte provoost Étienne Marcel van de ontevredenheid onder het volk gebruik om zelf meer macht te krijgen, door middel van zijn Grote Verordening van 1357 en de door hem uitgelokte opstand van 22 februari 1358. Prins-regent Karel verbleef niet in het centrum van de stad, maar in het later verwoeste Hôtel Saint-Pol en het Hôtel des Tournelles. Als reactie op de executie van Lodewijk I brak in 1407 de burgeroorlog tussen de Armagnacs en Bourguignons uit. Deze strijd zou tot 1420 duren.
Parijs werd vanaf 1420 door de Engelsen bezet. Het lukte Jeanne d'Arc in 1429 niet Parijs van de Engelsen te bevrijden. Karel VII en zijn zoon Lodewijk XI verbleven niet veel meer in Parijs omdat het een gevaarlijke stad was geworden. Daarvoor in de plaats kozen ze het Loiredal als voornaamste verblijfplaats.
Het einde van de bezetting leidde opnieuw tot veel bouwactiviteit, waaronder de Pont Neuf en de Jardin du Luxembourg. De bevolking van Parijs nam tussen 1422 en 1500 toe van 100.000 naar 150.000.
Renaissance en Verlichting
Parijs in 1618De bestorming van de Bastille
Koning Frans I vestigde zich in 1528 in Parijs en bepaalde dat er voortaan moest worden onderwezen in de exacte wetenschappen en het humanisme. Hij richtte hiervoor in 1530 het Collège de France op. In dezelfde tijd steeg het aantal inwoners van Parijs naar 280.000, waarmee Parijs de grootste christelijke stad ter wereld bleef.
De Bartholomeusnacht vond op 24 augustus 1572 onder koning Karel IX plaats. Tijdens de Dag van de Barricaden van 1588 kwam de Katholieke Liga tegen Hendrik III in opstand, die vluchtte maar werd vermoord.[7]Hendrik IV werd in 1594, nadat hij zich had bekeerd, de nieuwe koning .
Een nieuwe Dag van de Barricaden, in 1648, luidde het begin van de Fronde in, een periode die werd gekenmerkt door een economische crisis en wantrouwen jegens de koning.[8]
Lodewijk XIV koos in 1677 Versailles als residentie. Vijf jaar later werd ook de Franse regering hier gevestigd, en nam Jean-Baptiste Colbert het bestuur over Parijs op zich. Tijdens zijn regeerperiode heeft Lodewijk XIV Parijs slechts 24 keer bezocht, wat zijn vijandigheid jegens de Parijse bevolking tekent.[9] Ondanks een sterftecijfer dat hoger was dan het geboortecijfer groeide de Parijse bevolking door grootschalige immigratie vanaf het platteland in deze tijd toch tot 400.000.
Tijdens de Verlichting was Parijs een geliefde plaats voor salons. De bekendste salon uit die tijd was van Marie-Thérèse Rodet Geoffrin. Er was in dezelfde periode sprake van een sterke economische en demografische groei, waardoor Parijs aan de vooravond van de Franse Revolutie reeds 640.000 inwoners had.[10]
Urinoir in Parijs omstreeks 1865 (Avenue du Maine).De omgehaalde Colonne Vendôme tijdens de Commune van Parijs.De Duitse bezetting van Parijs tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Tussen 1841 en 1844 werd Parijs voor de laatste keer door Thiers van een omwalling voorzien. Tijdens de heerschappij van Napoleon III werd een begin gemaakt de grootschalige verbouwing onder leiding van Georges-Eugène Haussmann. Deze verbouwing die van 1853 tot 1870 zou duren heeft het stadbeeld totaal veranderd. Tot die tijd was de stad een wirwar aan kronkelwegen met nauwelijks riolering en slechte woonomstandigheden. Ook was de stad vatbaar voor opstanden waarbij hele wijken makkelijk gebarricadeerd konden worden. Wijk voor wijk werd afgebroken, waarna Parijs met brede boulevards, avenues, grote pleinen en parken opnieuw werd opgebouwd. De hele stad werd voorzien van riolering en stromend water. De boulevards zorgden er tevens voor dat de bevolking makkelijker onder controle gehouden kon worden doordat deze moeilijker gebarricadeerd konden worden en het leger zich snel kon verplaatsen. De bekendste van die nieuwe avenues is de Avenue des Champs-Élysées. De, vaak krakkemikkige huizen werden vervangen door appartementsgebouwen die opgetrokken werden uit lichtgekleurde kalksteen die in de omgeving gewonnen werd.
Een van de zwartste dagen in de geschiedenis van Parijs was 28 mei1871, toen 20.000 Parijzenaren het leven lieten tijdens een opstand die als de Commune van Parijs de geschiedenis is ingegaan. Tijdens de Derde Republiek brak een bloeiperiode aan die bekend is komen te staan als de belle époque. Aan deze periode kwam met het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog een eind. Parijs werd tijdens deze oorlog niet bezet, maar de maatschappij raakte ontwricht en gedurende het interbellum waren de tegenstellingen tussen de maatschappelijke klassen heel scherp geworden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Parijs in juni 1940 door de Duitsers ingenomen. In 1944 beval Adolf Hitler zijn generaal Dietrich von Choltitz de stad te vernietigen, maar aan dit bevel werd nooit gevolg gegeven. Op 25 augustus1944 werd Parijs bevrijd.
Parijs veerde tijdens de Vijfde Republiek weer op, zo werd het Établissement public pour l'aménagement de la Défense EPAD in 1958 opgericht, dat de ontwikkeling, iets buiten Parijs, van de zakenwijk La Défense zou coördineren. In 1963 werd begonnen met de aanleg van de rondweg van Parijs, de Boulevard Périphérique.
Onder burgemeester Jacques Chirac (1977-1995) en zijn opvolger Jean Tibéri (1995-2001) slopen er corrupte praktijken in het gemeentebestuur van Parijs. De overwegend conservatieve bevolking van Parijs kreeg daarvan zo genoeg dat zij in 2001 een socialist, Bertrand Delanoë, tot burgemeester verkoos, en dat ondanks het feit dat hij er openlijk voor uitkwam homoseksueel te zijn.
Er braken op 27 oktober 2005 ernstige onlusten in de Parijse banlieue uit, waar kansarme jongeren massale vernielingen aanrichtten en slaags raakten met de oproerpolitie. De rellen hielden meer dan twee weken aan.
Er brak op 15 april 2019 een grote brand in de kathedraal Notre-Dame uit, die de kerk zwaar beschadigde.
Geografie
Topografie
Satellietfoto met de grenzen van de gemeente Parijs ingetekend
Parijs ligt in het noorden van Frankrijk, in de regio Île-de-France en aan de rivier de Seine. Het historische centrum is gebouwd op twee eilanden, het Île Saint-Louis en het grotere Île de la Cité wat het oudste gedeelte van de stad is. Parijs ligt aan weerskanten van de rivier op een aantal heuvels: aan de rechter oever de Montmartre (130 meter),[14] de Belleville (128,5 meter) die uitkomt op de rue du Télégraphe, de Ménilmontant (108 meter), de Buttes-Chaumont (103 meter), de Passy (71 meter) en de Chaillot (67 meter). Aan de linkeroever bevinden zich de heuvels van Montsouris (78 meter) Montparnasse (66 meter), Butte-aux-Cailles (63 meter) en Montagne Sainte-Geneviève (61 meter). De hoogteverschillen in de stad zijn niet groot.
In 1844 werd de eigenlijke stad Parijs door de stadswal van Thiers van de voorsteden afgescheiden. Door de annexatie van alle omringende gebieden tussen de historische kern en de stadswal van Thiers in 1860 heeft Parijs zijn huidige omvang gekregen, en vanaf toen omvatte het de huidige twintig arrondissementen. In de jaren 1920 werd de stad nogmaals uitgebreid met 8,9 km². In 1929 werden de parken Bois de Boulogne en Bois de Vincennes aan Parijs toegevoegd, waardoor het huidige gebied een oppervlakte bestrijkt van 105,4 vierkante kilometer (per 1 januari 2020). Zonder deze twee parken bedraagt het totale oppervlak van Parijs 86,928 km². Sinds 1973 wordt de stad van de voorsteden gescheiden door een 35 km lange ringweg, de Boulevard Périphérique, die het historische centrum van Parijs via de Portes de Paris met de voorsteden verbindt.
Hydrografie
Canal Saint-Martin
De Seine stroomt aan de zuidoostelijke kant van Parijs de stad binnen en stroomt de stad aan de zuidwestelijke kant weer uit. Over de Seine verbinden meer dan dertig bruggen het ene stadsdeel met het andere. Door Parijs stroomt verder nog de Bièvre en het in 1825 ingewijde Canal Saint-Martin, dat gedeeltelijk onder de rue du Faubourg-du-Temple door stroomt en het einddeel vormt van de 108 km lange Canal de l'Ourcq. Dit kanaal stroomt onder het Place de la Bastille door voordat het iets stroomopwaarts van het Île Saint-Louis in de Seine uitmondt. Vanuit het bekken van Villette loopt het 4,5 kilometer lange Canal Saint-Denis, dat in 1821 is geopend en eindigt in Saint-Denis.
Het Bekken van Parijs heeft zich ongeveer 41 miljoen jaar geleden als een binnenzee gevormd, die door de Vogezen, het Centraal Massief en het Armoricaans Massief werd omgeven. Met de vorming van de Alpen heeft het bekken zich grotendeels gesloten. Het bleef open in de richting van het Kanaal en de Atlantische Oceaan, waardoor de rivierbassins voor de Loire en de Seine werden gevormd. Het Bekken van Parijs was aan het einde van het Oligoceen was continentaal.[18] In de catacomben van Parijs wordt behalve kalksteen en gips ook veel Franse zandsteen, calcaire lutétien, aangetroffen.[17]
De kalksteen is tot en met de 14e eeuw voor gebouwen gebruikt, van de Place d'Italie tot aan de Rue de Vaugirard. Kalksteen wordt begin 21e eeuw in andere delen van Frankrijk gewonnen, bijvoorbeeld in de omgeving van Saint-Maximin. Gips wordt nog steeds in Montmartre en Bagneux gewonnen.
Het Bekken van Parijs is een van de eerste gebieden ter wereld waarvan een geologische kaart is gemaakt. Op basis hiervan heeft Georges Cuvier veel van zijn ideeën op het gebied van paleontologie en de vergelijkende anatomie ontwikkeld. Paul Lemoine toonde in 1911 aan dat het Bekken van Parijs uit concentrisch gevormde uithollingen bestaat.[19][20]
De verstedelijking van Parijs heeft ook een grote invloed gehad op de grondwaterhydrologie van de stad. Bièvre moest in de 19e eeuw uit oogpunt van hygiëne worden overkluisd.
Parijs heeft een zeeklimaat met kleine thermische amplitude (geen extreem hoge of lage temperaturen). De stad kent - in vergelijking met de rest van Frankrijk - vrij koele zomers met een gemiddelde temperatuur van 18 °C. De winters zijn tamelijk zacht met weinig sneeuw en een gemiddelde temperatuur tussen de 3 °C en 8 °C. De lente en herfst in Parijs verlopen meestal mild. De gemiddelde jaarlijkse neerslag is 650 mm met lichte regenval verdeeld over het jaar. De hoogste geregistreerde temperatuur in Parijs werd gemeten op 25 juli 2019 met een waarde van 42,6 °C. De laagste temperatuur was -23,9 °C op 10 december 1879.
De eigenlijke gemeente Parijs en tevens departement telt zo'n 2.257.981 inwoners op 10.525 hectare, wat neerkomt op een 20.400 inwoners per km².[22] De regio Île-de-France telt 12 miljoen inwoners.
De grootste groepen van buitenlandse komaf die in Parijs wonen komen uit de volgende landen:
Immigranten uit Spanje en Portugal arriveerden voornamelijk tussen 1950 en 1975. Vanaf 1975 nam de toestroom sterk af, onder andere als gevolg van de democratisering van Spanje en Portugal.
Immigranten uit Centraal-Afrika en Zuid-Afrika kwamen vanaf 1975. Hun aantallen vertonen een stijgende lijn.
Immigranten uit Vietnam (Chinese Vietnamezen en Vietnamezen) kwamen tijdens de oorlog die daar aan de gang was. De immigranten kwamen vooral tussen 1960 en 1980. Hun aantal blijft stabiel hoewel er steeds minder immigranten uit Vietnam zijn bijgekomen. Het aantal immigranten uit China (Chinese Fransen) neemt toe. Parijs huisvest de grootste Chinese gemeenschap van Europa.[bron?] Parijs heeft drie Chinese buurten. Het 13e arrondissement heeft de meeste Chinese faciliteiten.
Immigranten uit Oost-Europa zoals Polen, Hongarije, Bulgarije en Roemenië kwamen pas vanaf de toetreding tot de Europese Unie: in 2004 voor Polen en Hongarije en 2007 voor Bulgarije en Roemenië. Hun aantal blijft sterk stijgen.
Parijs kreeg tussen 1870 en 1940 een nieuw aangezicht. De stad was onder Napoleon III al aan de demografische ontwikkelingen aangepast, maar tot 1860 kwam de bebouwing nog niet verder dan de enceinte de Thiers. Parijs was door de economische groei overbevolkt geraakt, maar ook doordat de bevolking van het platteland naar de stad was verhuisd. Het begrip banlieue ontstond in deze tijd en er werd meer van de région parisienne gesproken dan van de stad Parijs. De problemen, die met infrastructuur te maken hadden, werden pas in 1961 opgelost, toen Paul Delouvrier op verzoek van Charles de Gaulle met de bouw van vijf geplande steden en het Réseau express régional begon. Deze uitbreiding ging echter tevens gepaard met een verdere spreiding van de bestuurlijke macht.
Terwijl de totale bevolking van Parijs lange tijd min of meer stabiel is gebleven, is het aantal mensen dat in de banlieues woont sinds het einde van de 19e eeuw sterk gestegen. Aan het begin van de 21e eeuw woonde bijna 80% van de totale Parijse bevolking in de banlieues.
Parijs is het 75e departement van Frankrijk. Het gebied van het departement valt samen met dat van de gemeente Parijs.
Parijs is onderverdeeld in twintig stedelijke arrondissementen. De arrondissementen kiezen hun eigen arrondissementsraad, behalve de eerste vier die één gezamenlijk gekozen bestuur hebben. In totaal zijn er 517 arrondissementsraadsleden; uit hun midden worden de 163 leden van de raad van Parijs (conseil de Paris) gekozen. De leden van de raad van Parijs kiezen de burgemeester van Parijs. Sinds april 2014 is Anne Hidalgo burgemeester van Parijs, als eerste vrouw in de geschiedenis. Bekende oud-burgemeesters zijn Jean Tiberi (1995-2001) en Jacques Chirac (1977-1995).
De raad van Parijs is tegelijkertijd gemeenteraad en departementsraad; de bevoegdheden van beide lichamen worden in één raad gecombineerd.
Formeel is Parijs onderverdeeld in 20 kantons waarvan de grenzen gelijk lopen met die van de gemeentelijke arrondissementen wat zich uit in het feit dat de arrondissementen van Parijs fungeren als kieskring voor de departementsraad (een kantonfunctie). Dit is gedaan omdat bij een departementaal arrondissement een gemeente in haar geheel onderdeel moet zijn en geen stukken zoals dat bij kantons wel mogelijk is. Vanwege de naamsverwarring (er bestaan in Frankrijk twee types arrondissementen) en de bestuurlijke gelijkstelling van het departement en de gemeente Parijs wordt foutief gedacht dat de arrondissementen van Parijs departementale arrondissementen zijn. In werkelijkheid zijn dit gemeentelijke arrondissementen zoals die ook in Marseille en Lyon bestaan.
De arrondissementen zijn weer onderverdeeld in quartiers, kwartieren.
Parijs telt aldus 80 quartiers.
Politietaken in de stad worden uitgevoerd door de politieprefectuur.
Stadsbeeld
Architectuur
Vergelijking van enkele hoge punten in Parijs
Het hoogste gebouw is de Eiffeltoren met een hoogte van 325 meter. Niettemin is er, in vergelijking met bijvoorbeeld New York, betrekkelijk weinig hoogbouw.
De meeste wolkenkrabbers van de agglomeratie staan buiten de péripherique, in het bijzonder in het zakendistrict La Défense, het grootste zakencentrum van Europa. Veel van de wolkenkrabbers in La Défense zijn tussen de 100 en 200 meter hoog. Erbovenuit steekt de Tour First, die met 231 meter de hoogste wolkenkrabber van Frankrijk is.
De Moulin Rouge en Le Lido zijn beroemde nachtclubs in Parijs, waar veel shows plaatsvinden. Verder zijn er veel elitenachtclubs waar er een streng deurbeleid geldt, en waar zeer hoge prijzen gevraagd worden. Bij de meeste clubs moet er entree betaald worden. Het populaire uitgaansleven van de Parijse jongeren concentreert zich in de straten ten oosten en noordoosten van Place de la Bastille.[bron?]
In totaal zijn er circa 8.000 restaurants[bron?], uiteenlopend van restaurants met 3 Michelinsterren tot vele bistro's en cafés waar men een menu kan bestellen. Vrijwel alle keukens van de wereld zijn in Parijs vertegenwoordigd. Er zijn vele horecagelegenheden met terras.
Winkelen
Galeries LafayetteRue de Rivoli
Parijs is bekend vanwege de winkelmogelijkheden op het gebied van de mode, van eenvoudig tot haute couture, en parfums. De meeste winkels gaan om 09.00 uur open en sluiten om 19.00 uur. Op zondag zijn voornamelijk markten en kleine kruideniers, en winkels die in de buurt van toeristische trekpleisters liggen geopend. Tevens zijn in het 4e arrondissement de winkels in de wijken Le Marais en Île Saint-Louis geopend.
Het grote aantal winkels in Parijs, vooral in het centrum, bestaat uit:
warenhuizen. De bekendste hiervan zijn Galeries Lafayette, Le Bon Marché, en Printemps. Marks & Spencer keerde na een sluiting van een aantal jaren in 2011 terug, maar eind 2016 werd sluiting van een deel van de vestigingen aangekondigd.
winkelstraten: Place Vendôme en Rue du Faubourg Saint-Honoré voor de luxe merken tot de Champs-Élysées en Rue de Rivoli. Tevens heeft elk arrondissement een aantal eigen winkelstraten waar vooral de meer dagelijkse benodigdheden gekocht kunnen worden;
vele soorten winkels en boetieks voor onder meer kleding, schoenen, accessoires, boeken, muziek, parfums, delicatessen, huishouden, woninginrichting, kinderen, antiek, papier- en tekenmateriaal;
markten: er zijn ongeveer 70 markten in Parijs, die op verschillende dagen geopend zijn. De markt op Rue Mouffetard is hiervan de bekendste.
Gare du NordBedieningsgebieden van de Parijse kopstations
Parijs beschikt over een goed netwerk van openbaar vervoer. Naast een uitgebreide busdienst rijdt er een metro met 16 lijnen (1 tot en met 14, plus 3bis en 7bis) die aansluiten op een dicht net van RER-voorstadstreinen en Transilien-forensentreinen.
De metrolijnen, de tramlijnen met uitzondering van T4 en de Parijse buslijnen worden geëxploiteerd door het Parijse vervoersbedrijf RATP. De RER wordt gezamenlijk geëxploiteerd door de RATP en het Franse staatsspoorbedrijf SNCF. De Transilien-forensentreinen worden geëxploiteerd door de SNCF.
Spoorwegen
Zie Transilien voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Parijs beschikt ook over zeven grote treinstations die elk een eigen regio van Frankrijk bedienen:
Grote treinstations in de buurt van Parijs zijn Marne-la-Vallée - Chessy (TGV- en RER-station voor Disneyland Parijs), het TGV station op vliegveld Charles de Gaulle en Massy-TGV.
Het voorstadspoorverkeer bestaat uit twee systemen. Het RER-netwerk bedient veelal de dichtbevolkte buitenwijken en voorsteden. De treinen verbinden twee kanten van Parijs per tunnel, zodat passagiers uit de buitenwijken zonder overstappen in hartje Parijs uit kunnen stappen. De RER-treinen rijden met een hoge frequentie, waardoor het spoornet vaak als een metrosysteem beschouwd wordt. De RER A en B vervoeren respectievelijk 1,2 miljoen en 900.000 reizigers per dag.[bron?] Naast het RER-netwerk is er ook het Transilien-netwerk, dat vertrekt vanaf de grote Parijse kopstations en vanaf daar naar de verre buitenwijken en het platteland rijdt. Er zijn acht lijnen, alhoewel de lijnen eerder een netwerk zijn met vertakkingen. De treinen rijden met een lagere frequentie dan de RER, omdat de vraag naar openbaar vervoer lager is op de trajecten waar Transilien-treinen rijden.
Metro
Sinds de opening van de eerste metrolijn in 1900, is de metro uitgegroeid tot het meest gebruikte lokale transportsysteem van Parijs. In 2015 vervoerde de metro 5,23 miljoen passagiers per dag met 16 lijnen, 303 stations, 385 haltes, en 220 km aan rails. Er zal de komende 15 jaar [(sinds) wanneer?] meer dan €26,5 miljard worden geïnvesteerd om de voorsteden door middel van de metro met de rest van de stad te verbinden, het grootste deel hiervan betreft het Grand Paris Express project.
Zoals veel grote steden wordt Parijs bediend door meerdere luchthavens. De grootste daarvan, tevens het grootste vliegveld van Frankrijk en na Heathrow de grootste van Europa, is Aéroport Charles de Gaulle (regelmatig naar de naam van de gemeente, op het grondgebied waarvan het ligt, Roissy genoemd), ten noorden van Parijs. Ten zuiden van de stad ligt de Aéroport d'Orly, de tweede luchthaven van Frankrijk en Parijs. Charles de Gaulle en Orly zijn met elkaar verbonden door een treindienst (RER Lijn B). Beide luchthavens kennen een geautomatiseerde metro tussen de terminals, de Orlyval en de CDGVAL genoemd.[23]
De Aéroport du Bourget was in het verleden de belangrijkste luchthaven, maar functioneert sinds de jaren tachtig als zakenluchthaven van Parijs (er zijn geen lijndiensten op Le Bourget) en ligt op 6,5 km van Parijs. Op deze luchthaven wordt om de twee jaar de luchtvaartbeurs "Le Bourget" gehouden die bekendstaat als een van de belangrijkste ter wereld. Aéroport de Beauvais ligt 70 km van het centrum van Parijs. Deze luchthaven is vooral aantrekkelijk voor budgetvluchten. Verder is er in de nabije omgeving een tiental vliegvelden voor de privéluchtvaart, waaronder de vliegvelden Pontoise - Cormeilles en Lognes-Émerainville.
Parijs beschikt over een uitgebreid wegennet, dat omgeven is door de Boulevard Périphérique (ring). Op deze ring hebben auto's die invoegen vanop een oprit voorrang, in tegenstelling tot de normale verkeersregels op autowegen. Op iets grotere afstand ligt een tweede ring die wordt gevormd door de A86 en delen van andere snelwegen (A3, A4). Een groot aantal snelwegen komt uit op deze ring waardoor dit een van de drukste autosnelwegen is. Om het verkeer dat langs Parijs wil beter door te laten stromen wordt gewerkt aan een ring nog verder aan de buitenkant van Parijs, de A104/N104, een onderdeel van La Francilienne.
In Parijs rijden 15.100 taxi's rond, die elke dag 500.000 passagiers vervoeren.[bron?] Er zijn 745 taxistandplaatsen, waarvan er 205 een oproeppaal hebben.[bron?] Taxi's mogen over de busbanen rijden, waardoor zij veel files kunnen vermijden.
In het centrum is het verkeer bijwijlen chaotisch, vooral tijdens de spits. De Place Charles de Gaulle (voorheen Place d'Etoile) waar twaalf lanen samenkomen bij de Arc de Triomphe is wat dit betreft berucht.
Autoluwer Parijs
De Place de la Bastille heeft sinds 2021 een groot voetgangersplein na het doorknippen van de vroegere autorotonde.
Alhoewel vele straten en pleinen in Parijs sinds de tweede helft van de 20e eeuw gedomineerd worden door autoverkeer, zijn er sinds de jaren 2010 gebieden autoluw gemaakt.
2,3 kilometer kade-weg op de zuidelijke Seine-oever werd autovrij als plan van burgemeester Delanoë,[24] en daarna 3,5 kilometer op de noordelijke oever.[25]
Sinds 2018 is een reeks van zeven belangrijke pleinen, waaronder drukke verkeersrotondes zoals de Place de la Bastille en de Place de la Nation (vroeger acht rijstroken breed) gehalveerd in rijstroken of op een ander manier ontdaan van overdadige verkeersruimte, ten voordele van voetgangers, fietsers en bussen.[26] Bij deze heraangelegde pleinen horen ook Place Gambetta, Place d'Italie, Place de la Madeleine, Place du Panthéon, Place des Fêtes[27]. De centrale winkelstraat Rue de Rivoli aan het stadhuis is sinds mei 2020 autovrij en voorbehouden aan fietsers, voetgangers en bussen.
Het stadsbestuur wil ook de as Champs-Élysées - Place de la Concorde in rijstroken halveren ten voordele van voetgangers, fietsers, bus en parkaanleg.[28] Er zijn gelijkaardige plannen met de wegen en een autovrij te maken Pont d'Iéna aan de Eiffeltoren,[29]
Ook wil het stadsbestuur nog voor de Olympische Spelen (2024) een grote zone met beperkt verkeer (ZTL, zone à trafic limité) invoeren in het centrum. Het gaat over een zone van 14 vierkante kilometer rond de eerste vier arrondissementen, waar gemotoriseerd verkeer enkel mag rijden als het daar aantoonbaar een bestemming heeft.[30][31]
Fietsverkeer
Parijs is sinds de tweede helft van de 20e eeuw geen stad waar veel wordt gefietst. Sinds ongeveer 2000 wordt het fietsverkeer er steeds meer gestimuleerd.[32] Vrij van ander verkeer liggende fietspaden zijn naar Nederlandse normen smal, veel fietspaden liggen ingepast aan de zijkant van de weg of aan de straatkant van het trottoir en fietsers moeten vaak de busbaan volgen. In 2021 had de stad 300 km fietspaden. In de periode 2021-2026 is het budget voor fietsinfrastructuur € 250 miljoen, voor 130 km nieuwe fietspaden en het definitief maken van 52 kilometer tijdens de coronapandemie aangelegde tijdelijke fietspaden.[33]
De fietsassen binnen de stad Parijs en de voorsteden passen in het geplande netwerk RER Vélo (Regionaal Expresnet Fiets) van de regio Île-de-France. Het toekomstplan bevat 9 fietsassen die voor een deel parallel lopen met de RER-spoorlijnen, en dan A, B, tot E genummerd worden. De regio keurde het plan goed in 2020 en het zou in 2025 voor twee derde gerealiseerd moeten zijn.
Een dag in het jaar staat Parijs in het teken van de aankomst van de Ronde van Frankrijk.
Er bestaat binnen de stad een fietsdeelsysteem, waarbij zonder tussenkomst van een verhuurder, automatisch fietsen kunnen worden gehuurd: de Vélib'. Het systeem is in 2007 begonnen en was aanvankelijk een succes. Er waren iets meer dan 700 stations in de stad en nabije buitenwijken. Nadat de concessie overging op een ander exploitant, kwamen Mobike's in de plaats.
Media
Nationale en internationale media die gevestigd zijn in Parijs en zijn regio:
In 1900 en 1924 werden de Olympische Zomerspelen georganiseerd in Parijs. Sindsdien deed de stad Parijs nog meerdere mislukte pogingen om de organisatie van dit evenement wederom naar Parijs te halen. In 2024 zullen de Spelen weer in Parijs worden georganiseerd.
Voetbal
Paris Saint-Germain (PSG) is de meest succesvolle professionele voetbal club van Parijs en speelt in het Parc des Princes. PSG is een topclub in Ligue 1, het hoogste Franse niveau, en werd meermaals kampioen van Frankrijk. Paris FC en Red Star Paris zijn andere professionele voetbalclubs uit Parijs.
Parijs was speelstad bij het WK voetbal van 1934 en 1998 en het EK voetbal van 1960, 1984 en 2016. Ook werden diverse Europacup finales in Parijs gespeeld.
Wielrennen
De Ronde van Frankrijk eindigt steevast in Parijs en is er ook meermaals gestart. Veel andere wielerkoersen hebben of hadden Parijs in hun naam, maar komen tegenwoordig niet meer binnen de stadsgrenzen. Het gaat dan om bijvoorbeeld Parijs-Roubaix, Parijs-Brussel, Parijs-Tours en Parijs-Nice.
↑Mémoires de la Société nationale des antiquaires de France - 1875 - Ammien Marcelin nomme Lutèce sous le nom de Parisii à la fin du IVe siècle [archive]
↑Om vanaf Orly bij de RER B te komen is een vrij prijzig ritje met de Orlyval nodig.
↑Parijs maakt oevers van de Seine autovrij. De Stentor (13 augustus 2012). "...een ambitieus plan dat burgemeester Bertrand Delanoë opvatte als persoonlijke missie. De rivieroevers in Parijs zijn Unesco-werelderfgoed, maar al sinds de jaren zestig worden ze helemaal ingepalmd door het autoverkeer. De brede autorijstroken aan beide zijden van de rivier maken de oevers moeilijk toegankelijk voor inwoners van de stad.[...] Begin 2013 zal de linkeroever over een lengte van 2,3 kilometer autovrij worden, tussen het Musée d'Orsay en de Pont de l'Alma."
↑BRAL.Brussel, Mais oui mais oui Paris ! Deel 2: Ça bouge à Paris !? (13 mei 2020). Geraadpleegd op 20 april 2022. "de la Bastille en de la Nation. [...] In een nog niet zo ver verleden waren dat verkeersrotondes in plaats van pleinen. Met tot 8 rijstroken van voorbijrazend verkeer konden de omwonenden de centrale ruimte slechts vermoeden. Nu knipt de stad op de Place de la Bastille het autoverkeer gewoon doormidden. De rotonde is een plein geworden. Zo ontstaat er een grote voetgangers- en verblijfsruimte waar het verkeer nu omheen wordt geleid. Ook de circulatieruimte is hertekend, met fietsstroken aan de binnen- en buitenkant van de weg. [...] Met twee ringen was de Place de la Nation een nog groter symbool van de autostad, maar nu niet meer. We zien een eerste simpele ingreep, die de buitenste ring op bepaalde plaatsen knipt en op andere plaatsen omvormt tot woonerven. De tweede ingreep is de binnenste ring terugbrengen van 8 naar 4 rijstroken"
↑Kleis Jager, De Champs-Élysées wacht een groene make-over. Trouw (12 januari 2021). Geraadpleegd op 20 april 2022. "...Rue de Rivoli, een prominente verkeersader, autovrij. In de laatste straat mogen alleen nog bussen en taxi’s in één richting rijden.
Als het aan burgemeester Hidalgo ligt, wordt de Champs-Élysées zelfs een ‘buitengewone tuin’. Een flaneerparadijs dat ook ruim baan geeft aan de fiets en de bus. Voor auto’s zullen nog twee banen beschikbaar zijn in plaats van de huidige vier.
[…]
Voor de Spelen wordt een begin gemaakt met de Place de la Concorde, aan het begin van de Champs. Het enorme plein moet voor de helft een met veel groen omzoomd voetgangersgebied worden. Om aldus naadloos aan te sluiten op een park aan het begin van de Champs waar nu weinig gebruik van wordt gemaakt."
↑VRT NWS, Parijs tovert ruime omgeving van Eiffeltoren om tot groen voetgangersparadijs. vrtnws.be (21 mei 2019). Geraadpleegd op 20 april 2022. "De ruime omgeving rond de Eiffeltoren in Parijs verandert de komende jaren in een groen voetgangersparadijs.
[…]
De Pont D’Iéna over de rivier wordt een voetgangerszone. De Quai Branly vlakbij telt nu nog 4 rijstroken, maar dat aantal neemt af tot 2. De snelheidslimiet daalt tot 20 kilometer per uur"
↑Autoluwe plannen van Parijs uitgesteld tot 2024. Business AM (18 februari 2022). Geraadpleegd op 20 april 2022. "plannen bekend om van de Parijse binnenstad een autoluwe zone te maken []
Het gebied omvat de hele wijk Paris Centre, waarin de eerste vier arrondissementen in 2020 zijn samengevoegd. Daarbovenop zullen ook delen van het 5de, 6de en 7de arrondissement langs de oever van de Seine opgenomen worden in de zone. In die regio wordt alle doorgaand verkeer verboden. Plaatselijk verkeer, openbaar vervoer, prioritaire voertuigen en taxidiensten blijven er toegelaten.
In totaal gaat het om een gebied van 14 vierkante kilometer. Dat zou goed zijn voor een totaal van 350.000 tot 550.000 dagelijkse verplaatsingen."
.svg){kind=small}
Frankrijk
.jpg)
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
