Een penningmeester vervult de functie van de persoon die de financiën van een vereniging, stichting of commissie beheert. De penningmeester wordt ook wel thesaurier, schatbewaarder, fiscus, kassier of quaestor (vrouwelijk: quaestrix, Latijn voor hij/zij die vraagt) genoemd. Bij de middeleeuwse gilden heette de functie busmeester.
De penningmeester vormt tezamen met de voorzitter en de secretaris de vaste kern van het dagelijks bestuur van een organisatie. Soms wordt echter de functie van de secretaris en de penningmeester gecombineerd. Men spreekt dan van een secretaris-penningmeester.
De verantwoordelijkheden van een penningmeester omvatten doorgaans:
Er is ook een thesaurier-generaal, een topfunctie binnen het ministerie van Financiën van Nederland. Op bankbiljetten vindt men vaak de handtekening terug van de schatbewaarder.