Een schroef (in Vlaanderen soms ook vijs genoemd) is een middel om voorwerpen met elkaar te verbinden. Een schroef bestaat uit een cilindervormig of conisch deel (de spil) waaromheen een schroefdraad is aangebracht, met aan één uiteinde een verbreding, de kop, waarin op het uiteinde een sleuf of een anders gevormde verdieping is aangebracht. Hierin past een schroevendraaier.
Een schroef wordt met een schroevendraaier of een schroefboormachine aan de bovenzijde van de kop aangedraaid.
In de volksmond is het verschil tussen een schroef en een bout het verschil tussen een verlopende schroefdraad en een gelijkblijvende schroefdraad-diameter over de lengte van de bout. De andere definitie is dat bij een bout de steel meestal voorzien is van een kop die meestal zeskantig is en waarmee de bout aan de buitenkant met een steek-, ring- of dopsleutel aangedraaid kan worden (volgens NEN 5501 (ingetrokken[1])). Wordt de mogelijkheid tot aandraaien van een bout verkregen door een uitsparing in de kop, dan spreekt men van een schroefbout.
De keuze voor de juiste schroef is niet altijd even duidelijk. Tegenwoordig zijn lijmverbindingen net zo stevig als een schroef. (Mechanische verankering of chemische verankering) Dan is een schroef niet altijd nodig. Toch kan het zijn dat er voor de schroef wordt gekozen.
De schroef heeft een aantal eigenschappen ten voordele van andere verbindingen:
In Europa en Azië worden de maten van schroeven en bouten doorgaans aangegeven in de vorm M(etrisch)(diameter van de spil in mm) × (lengte van de spil in mm), bijvoorbeeld M5 × 15: diameter 5 mm, lengte 15 mm. Soms is ook de spoed, de onderlinge afstand van de schroefdraad, aangegeven tussen de diameter en de lengte maat aanduidingen.
De maten worden dus gemeten exclusief de kop (links op de foto). Alleen bij een verzonken schroef (rechts op de foto), waarbij de kop aan de onderkant conisch en aan de bovenkant plat is, wordt de kop meegerekend in de aangegeven lengte. Bij een inbusschroef kan de cilindrische kop wel 5 mm lengte toevoegen aan het totaal.
Er zijn vele verschillende soorten schroeven:
Schroeven die niet direct worden gebruikt om te bevestigen of op een bijzondere manier worden bevestigd, kunnen worden beschouwd als 'bijzondere schroeven'. Een aantal voorbeelden zijn:
De schroef bestaat uit verschillende onderdelen. Vele schroeven lijken op elkaar. Echter de vorm van de schroef is niet willekeurig gekozen, het heeft een gericht doel. Elk onderdeel ervan is precies ontworpen om te voldoen aan bepaalde eisen. Zo heeft een schroef de onderdelen: de kop, de draad en de punt. Zie hieronder de betreffende alinea voor meer info.
Los van de vorm van de kop in zijaanzicht kunnen schroeven voor verschillende soorten schroevendraaiers zijn gefabriceerd (de letters verwijzen naar de afbeelding).
De gewone gleufschroef is voor een platte schroevendraaier.
Torx is een schroef die afkomstig uit de auto-industrie, maar tegenwoordig ook veel in de bouw gebruikt. Een torxkop op een schroef bestaat uit een stervormig gat met zes hoekpunten waarin de torxsleutel past.
Een schroevendraaier voor inbusschroeven (inbussleutel) heeft meestal de vorm van een haaks omgebogen staafje.
De keuze voor een bepaalde schroef kan uiteenlopen van een schroef die met gemakkelijk voor handen liggend gereedschap kan worden gebruikt of tot het behoeden dat een schroef onbedoeld kan worden verwijderd.
Aandrijvingsvormen:
Aandrijving aansturingsvormen:
Bij de aandrijving zijn grip en kracht ook van belang. Echter meestal is er niet zoveel kracht nodig om een schroef in te draaien. Hier is dan vaker grip van belang om het gereedschap op de schroef te kunnen houden en zodat het niet wegglijdt met potentiële gevolgd dat de werkstuk beschadigd. Wat kracht is dan enkel bij het laatste stukje nodig om het geheel klemmend bij elkaar te houden.
Kruiskopschroeven komen het meest voor. Gleufschroeven worden in de industrie steeds minder gebruikt. Inbus is ook vrij algemeen; hierbij moet beslist precies de juiste maat aandraaigereedschap worden gebruikt. SD wordt meestal gebruikt voor metaalschroeven.
De Torxschroef is sterk in opkomst, omdat deze meer grip heeft dan de Pozidriv. Ook zijn er tal van ontwikkelingen op het gebied van de aandrijving; zo zijn er al fabrikanten die een schroef produceren waar verschillende aandrijvingen op passen, zoals Pozidriv, SD en Torx. Dit voorkomt dat steeds verschillende soorten bits moeten worden gebruikt.
De gebruikelijke aandrijvingen van een schroef zijn:
Zodat het werk of de schroef niet beschadigd doordat de aandrijf vormgeving de krachtlevering beperkt. Wanneer bij het aandrijven een bepaalde krachtlevering wordt overschreden, dan begint de aandrijfgereedschap van de schroef te slippen.
Zodat er niet onbedoeld mee kan worden geknoeid. Alleen door gekwalificeerde mensen met speciale aandrijfgereedschap er mee kunnen werken. Bijvoorbeeld de fabrikant of de reparateur en niet de gewone man.
Apart afgebeeld. Eentoerige schroeven zijn een bijzonder geval van gewone gleufschroeven. Ze worden toegepast bij inbraakbeveiliging en kunnen alleen ingedraaid worden. Probeert men de schroef los te draaien, dan schampt de schroevendraaier over de kop.
Fabrikanten gebruiken soms ook een ongebruikelijke schroefkop om te voorkomen dat een apparaat door de consument geopend wordt. Dit is onder andere het geval bij harde schijven.
De klassieke gleuf aandrijving is het meest eenvoudig. Voornamelijk toegepast bij de wat kleinere schroeven en bij schroeven als er weinig kracht nodig is.
De meest bekende aandrijving met meer grip en kracht is de torx. Andere aandrijvingen met inkeping die meer kracht leveren zijn er ook. Hier naast zijn er de aandrijvingen met uitkepingen die ook iets meer kracht kunnen leveren.
Bovenstaande schroef aandrijvingsvormen worden aangedraaid met schroevendraaier gereedschap dat net als de schroef, in het verlengde van de schroef zelf, om hun as draaien. Naast gereedschap dat draait om zijn as, zoals de gewone schroevendraaier, worden de onderstaande schroef aandrijvingsvormen ook met gereedschap aangedraaid die op afstand van de schroefas met een arm lengte kunnen worden aangedraaid, waardoor er veel meer kracht kan worden geleverd. Zoals eerder aangegeven wordt er onderscheidt gemaakt met de gewone schroef en worden deze ook wel schroefbout of bout genoemd.
Zo is de inbus ook een schroefkop met inkeping die meer kracht kan leveren. Voor meer kracht gebruik je in plaats van de schroevendraaier een inbussleutel.
Voor als er echt veel kracht geleverd moet worden zijn er de schroeven, of beter gezegd bouten, waar de gehele kop als aandrijving dient. Net als de schroefkoppen zijn de aandraaisleutels ook veel groter en steviger voor meer grip met kracht bij een stevige bevestiging.
Onderstaande is een samenvattende tabel van abstracte weergaves van schroefaandrijvingen. Als schroefonderdeel geeft het een korte overzicht van voorkomende aandrijvingen. Het aanzicht is van boven wanneer een schroef wordt geplaatst. Voor een meer uitgebreide uiteenzettende overzicht zie de lijst van schroefaandrijvingen.
Tabelindeling is op basis van vorm en per tabeldeel naar krachtlevering , als volgt :
Merk op dat de tabel een globale indeling heeft en dat de indeling niet hard begrensd is.
Legenda
' tekst ' | Nederlandse naamgeving, 'vrij' vertaald (Niet alles is met bekende Nederlandse aanduiding direct te vertalen.) |
cursief | Engelse naamgeving (Niet alles bestaat in het Nederlands, is een merkgerelateerde naam of is lastig vertaalbaar.) |
tekst | de meest voorkomende aandrijvingen in NL. |
* | zijaanzicht |
... [en] ... [de] | Aanduiding dat de link verwijst naar de Engelse of de Duitse Wikipedia. Indien NL variant ondertussen is aangemaatk, dan gelieve betreffende EN of DE link vervangen met de NL Wiki versie. |
Categorie | Type | Beveiligde variant |
---|---|---|
![]() ![]() ![]() | ||
Hand aandrijving | ||
Bijzondere aandrijving | ||
Combinatie |
|
|
![]() ![]() ![]() | ||
Gleuf | ||
Kruis | ||
Drievoudig | < allemaal beveiligd,
dankzij vormgeving | |
Regelmatige veelhoek |
| |
Bloem
achtig |
||
Veelvoudige Polygoon,
sterachtig |
| |
Ribben | ||
Rond
achtig |
| |
Combinatie | ||
![]() ![]() ![]() ![]() | ||
Organisch |
|
|
Polygram
(puntige hoeken] |
|
|
Ribben
(ronde hoeken] |
|
|
Combinatie | ||
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() | ||
Inkeping | ||
Polygoon |
| |
Combinatie |
|
|
|
Toelichting:
120° | 2x Hex |
90° | 3x Square (XZN) |
60° | 12-Spline Flange |
12 ribben: met afgeronde kanten |
Merk op dat de identiek lijkende veelhoekige schroefaandrijvingen kunnen verschillen. Zo kunnen twee voorkomende schroefaandrijvingen dezelfde aantal hoeken hebben waarvan de hoeken anders zijn.
Ze kunnen afgerond zijn of ze kunnen puntig zijn. Ieder soort kan dan elk weer kleine verschillen hebben. Kleine verschillen bij de puntige veelhoeken kan bijvoorbeeld zijn dat de dimensie van de hoek anders is.
Het gebruik van ogenschijnlijk correct gereedschap, met juiste aantal hoeken, maar eigenlijk verkeerd gereedschap past niet of heeft niet afdoende grip waardoor de verbindingsmiddel, het gereedschap of het werk kan beschadigen.
De vorm van de kop kan zijn:
De schacht van de schroef lijk soms van ondergeschikt belang. Daar het echter bij sommige toepassing wel degelijk een aanvullende waarde kan hebben.
De spoed van de schroefdraad is de verplaatsing van de schroefdraad bij één omwenteling.
Legenda
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
standaard | versteviging | versoepeling | inklemming |
Draairichting
![]() |
![]() |
| |
standaard | tegen de klok in | | |
Aantal wendingen
![]() |
![]() |
![]() |
|
meerdraads | gevarieerde draden // | gevarieerde draden /\ | |
Verdeling
![]() |
![]() |
![]() |
|
verspreide spoed | compacte spoed | variabele spoed | |
Positie
![]() |
![]() |
![]() |
|
voldraad | gedeelteijk bedraad | opgedeelde draad | |
Schacht
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
standaard schacht | verbrede schacht | verbrede puntschacht | klassieke schacht |
Type
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
standaard schroefdraad | gekarteld draad | vertande draad | ingekepend draad |
Soort
![]() |
![]() |
![]() |
|
schroefdraad | anker draad | vleugel draad | |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
frees draad | schurend draad | verstijvingsdraad | etc. . . |
Het profiel van de schroefdraad kan een symmetrisch of asymmetrisch profiel hebben.
De punt (het uiteinde) van de schroef kan recht zijn of taps toelopen, al naargelang van de verschillende toepassingen, bijvoorbeeld houtschroeven, spaanplaatschroeven, gipsplaatschroeven, (metaal)plaatschroeven, zelftappende schroeven.
Punt
Er zijn vele variaties van schroefpunten. Sommigen zijn veelvoorkomend en lijken dan ook meer de standaard, anderen zijn meer gespecialiseerd. Fabrikanten maken soms dan ook eigen varianten, al dan niet mogelijk met verbeteringen. Zo heeft elk eigen puntvariant een toegespitste functie met verwante eigenschap.
De schroefdraad kan ook (over de gehele lengte of alleen aan de punt) taps toelopen.
Soort
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
geen punt | scherpe snijpunt | standaard punt | stompe centreerpunt | verbrede puntschacht |
Draad
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
draad tot punt | verlopend draad tot punt | multi puntdraden | tegendraad punt | ring punt |
Boor
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
|
frees punt | halve punt boorpunt | sikkel boorpunt | platte boorpunt | |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
dunne plaatstaal boorpunt |
dunne plaatstaal boorpunt |
dikke plaatstaal boorpunt |
houtvleugel plaatstaal boorpunt | boorpunt |
Schroeven kunnen uit veel soorten materiaal zijn gemaakt, gewoon staal, roestvast staal, messing, kunststof etc. Schroeven krijgen soms een behandeling, bijvoorbeeld een harding om de slijtvastheid en sterkte te vergroten of een oppervlaktebehandeling om corrosie tegen te gaan of enkel om het uiterlijk te verfraaien.
(De schroef levert bij bevestiging een drukkracht. Echter de schroef zelf is meestal niet hetgeen dat de weerstand geeft zodat het geheel op zijn plaats blijft. Het fungeert als het ware als een klem, waarbij er andere krachten mee spelen op de oppervlaktes die direct weerstand geven.)
Afhankelijk van de ondergrond, het oppervlak of materiaal, waaraan bevestigd wordt kan de schroef direct of met aanvullende middelen worden gebuikt.
Om een schroef in een stenen muur te gebruiken is een plug nodig.
Een variant op de schroef met plug is de slaghuls, ook wel spanhuls genoemd, die in gebruik veel weg heeft van een spijker, of liever gezegd een draadnagel.
Schroeven kunnen vastgezet worden met onder meer gereedschap en elektrisch gereedschap. Een schroef kan soms met verschillende gereedschappen worden vastgezet. Het gereedschap beïnvloedt hoe er met de schroef kan worden omgegaan. Met bijvoorbeeld elektrisch gereedschap kan veel meer kracht worden uitgeoefend, echter met het gevaar dat het werkstuk kan beschadigen of dat de schroef breekt. Handgereedschap heeft dan de voorkeur.
Bij bouten, boutschroeven en schroeven met een inbus is het met name van belang welk gereedschap wordt gebruikt.
Een schroef kan om verschillende redenen niet naar behoren functioneren, zoals: