Soldaat van Oranje is een Nederlandse speelfilm uit 1977. De film is genoemd naar de na de oorlog verkregen bijnaam van Erik Hazelhoff Roelfzema, wiens belevenissen in de film uitgebeeld worden.

De film betekende de internationale doorbraak voor filmregisseur Paul Verhoeven, scenarioschrijver Gerard Soeteman, en de acteurs Rutger Hauer en Jeroen Krabbé.

De film is gebaseerd op het autobiografische boek Soldaat van Oranje van Erik Hazelhoff Roelfzema, dat in 1971 verscheen.

Het scenario is van Gerard Soeteman, met wie Verhoeven in 1968 de televisieserie Floris had gemaakt, en Kees Holierhoek. Het camerawerk is van Jost Vacano, en de muziek is van Rogier van Otterloo. De première vond plaats op 22 september 1977 in het Tuschinski Theater te Amsterdam.

Soldaat van Oranje was de officiële Nederlandse inzending voor de Oscars van 1977.

Het verhaal

Leeswaarschuwing: Onderstaande tekst bevat details over de inhoud of de afloop van het verhaal.

Een groepje studenten leidt een onbezorgd leventje in Leiden, als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt. Allemaal doen ze hun best zich aan de nieuwe omstandigheden aan te passen. De meesten gaan in het studentenverzet, met wisselend succes; Alex meldt zich voor de strijd aan het oostfront; Jacques, waarover tijdens het begin van de film subtiel wordt aangegeven dat hij een bangelijk karakter heeft, vindt al dat verzet flauwekul en blijft onverstoorbaar doorstuderen. Erik, de hoofdpersoon, ontsnapt met Guus, de praeses van zijn studentenvereniging, naar het Verenigd Koninkrijk; voert samen met Guus spionageacties in Nederland uit – een onderdeel van het Englandspiel – die voornamelijk een Britse afleidingsmanoeuvre blijken te zijn; en brengt het tot adjudant van koningin Wilhelmina. Als hij in Leiden terugkeert, is van de oude vriendenclub nog alleen de passieve Jacques over. Waarna de vraag rest of dit het allemaal waard is geweest.

Verschillen met de historische werkelijkheid

Afwijkende namen

Diverse personen hebben een naam die afwijkt van de naam van de werkelijke persoon. Zie de tabel hieronder.

Andere verschillen

Ook het verhaal wijkt op enkele momenten af van het boek.

In de film merkt een Britse officier op dat het niet erg is als de Duitsers Erik gevangennemen. Dit is een verwijzing naar het Englandspiel. De echte Erik (Hazelhoff Roelfzema) wilde per boot agenten afzetten op (en ophalen van) het strand van Scheveningen, hij werd gesteund door de Britse geheime dienst MI6. (Het doel was niet het offeren van de agenten; de operaties werden gestaakt toen duidelijk werd dat de risico's te groot werden.)
In de film is Erik er getuige van hoe Jan Weinberg (gebaseerd op Jean Mesritz) op het Tjeukemeer wordt gearresteerd bij een poging per watervliegtuig naar Engeland te ontkomen. Deze scènes berusten op ware gebeurtenissen — een mislukte nachtelijke operatie om Lodo van Hamel en andere leden van het verzet, onder wie Mesritz, af te halen. Deze hebben zich in oktober 1940 afgespeeld, alleen was Erik in werkelijkheid hierbij niet aanwezig. Volgens Verhoeven was toevoegen van dit element noodzakelijk vanuit dramaturgisch oogpunt: "Erik Hazelhoff Roelfzema's boek heeft geen dramaturgie."^[1] In de film speelt een en ander zich overdag af, omdat het te duur zou worden om het hele meer 's nachts uit te lichten.^[1]
Aan het einde van de film heft Erik het glas met Jacques. Maar Hazelhoff Roelfzema laat in zijn boek zijn afkeuring blijken over diens passieve gedrag.
Tijdens zijn gevangenschap schrijft Erik een verzoek tot gratie. Omdat hij geen pen heeft, schrijft hij met feces op wc-papier.
In de film komt niet aan bod dat ook de jachtvlieger Bram van der Stok als Engelandvaarder aan boord was van het Zwitserse vrachtschip St-Cergue.
In werkelijkheid bleef Hazelhoff Roelfzema aan boord van de torpedoboot en ging Peter Tazelaar aan land in Scheveningen. Tazelaar komt in de film echter niet voor. Om verhaaltechnische redenen is het personage Guus samengesteld uit meerdere bestaande personen, onder wie Tazelaar, Chris Krediet en Ernst de Jonge.

Aanpassing van de locaties

De ontgroening speelde zich af in de sociëteit van de Leidse Studentenvereniging Minerva. Deze scènes zijn echter gefilmd in de sociëteit Phoenix van het Delftsch Studenten Corps omdat de oude sociëteit van Minerva na de oorlog is afgebrand.
Het Duitse bombardement op een Nederlandse kazerne, in het begin van de film, verbeeldt een aanval op de Alexanderkazerne in Den Haag. Hiervoor werd gefilmd in de Prins Willem III-kazerne, in het centrum van Amersfoort, die op de nominatie stond om gesloopt te worden, zodat er gelegenheid was werkelijke schade aan de gebouwen toe te brengen. De ondervragingsscènes in Engeland met kolonel Rafelli en zijn secretaresse Susan zijn in hetzelfde kazernecomplex gefilmd (binnenzijde van het hoofdgebouw), evenals de onthoofding van Guus (achterzijde van het hoofdgebouw) en de schietoefening met Hitlerpoppen (voormalige tankwerkplaats). Het kazernecomplex is in 1980 gesloopt. Op deze locatie bevindt zich tegenwoordig een woonwijk.
Voor het Londense onderkomen van Wilhelmina is gefilmd in de tuin van het voormalig hoofdkantoor van het Rode Kruis aan de Prinsessegracht in Den Haag.^[2]

Ontvangst

De Nederlandse filmcritici waren verdeeld over de film. NRC Handelsblad stelde: "Nederlands duurste speelfilm doet niets voor de filmcultuur in Nederland". Het Parool schreef "De huzarenstukjes die de flapdrolhelden Erik en Guus volbrengen zijn voorspelbaar en zonder verrassingen". Trouw merkte op: "Films als Soldaat van Oranje vindt men in het buitenland dertien in een dozijn".^[3] Het Algemeen Dagblad, De Telegraaf en de Volkskrant waren positiever.

In de Verenigde Staten werd de film goed ontvangen. In Nederland trok de film 1,5 miljoen bezoekers.^[4]

De film werd in 1979 genomineerd voor een Golden Globe Award in de categorie Best Foreign Film, maar de onderscheiding ging naar La Cage aux folles van Edouard Molinaro.

In 2006 werd Soldaat van Oranje door filmwereld.net uitgeroepen tot beste Nederlandse film aller tijden, op basis van een enquête onder 9000 bezoekers van de website.^[5] De film werd echter niet opgenomen in de Canon van de Nederlandse film.

Rolverdeling

Acteur	Personage	Opmerkingen - Eigenlijke naam
Hoofdrollen
Hauer, Rutger Rutger Hauer	Erik Lanshof	Erik Hazelhoff Roelfzema
Krabbé, Jeroen Jeroen Krabbé	Guus LeJeune	Combinatie van Ernst de Jonge, Peter Tazelaar en Chris Krediet
Bijrollen
Vries, Dolf de Dolf de Vries	Jacques ten Brink
Rooymans, Huib Huib Rooymans	Jan Weinberg	Jean Mesritz
Lint, Derek de Derek de Lint	Alex	Aad Robertson maar in het boek genaamd Alexander Rowerth
Habbema, Eddy Eddy Habbema	Robbie Veenman	Marconist, wordt na arrestatie de verrader
Muller, Hero Hero Muller	Verzetsman bij Tjeukemeer
Delden, Lex van Lex van Delden	Nico	Frits van der Schrieck
Meuldijk, Belinda Belinda Meuldijk	Esther	Jodin, heeft in het echt niet bestaan en komt ook in het boek niet voor.
Faber, Peter Peter Faber	Willem Oostgaarde	Toon Buitendijk en Sjakie
Brandenburg, Paul Paul Brandenburg	Ontgroener
Scheffer, Dick Dick Scheffer	M. Cohen	Jood met bakfiets
Domburg, Andrea Andrea Domburg	Koningin Wilhelmina
Dekker, Truus Truus Dekker	Hofdame van de Koningin	Mevr. Verbrugge
Alma, Henny Henny Alma	Secretaresse van de Koningin
Hermus, Guus Guus Hermus	Van der Zanden	François van 't Sant
Fox, Edward Edward Fox	Britse kolonel Rafelli	Kolonel Euan Rabagliatti
Penhaligon, Susan Susan Penhaligon	Susan, Britse secretaresse
Leddy, John John Leddy	Drill instructor
Struys, Bert Bert Struys	Verzetsleider	Wiardi Beckman?
Commandeur, Jacques Jacques Commandeur	Rekruteringsofficier
Kouwenhoven, Wim Wim Kouwenhoven	Verrader van Guus
Schmitz, Johan Johan Schmitz	Nederlands generaal
Baas, Cas Cas Baas	Nederlands generaal
van der Donk, Eric Eric van der Donk	Nederlandse pelotonscommandant bij boerderij
Meijer, Con Con Meijer	Soldaat
Sebeste, Karel Karel Sebeste	Soldaat
Valcke, Serge-Henri Serge-Henri Valcke	Soldaat
Kolldehoff, Reinhard Reinhard Kolldehoff	Geisman	Hoofd Abwehr III F in Den Haag, Maj. Hermann Giskes
Gooyer, Rijk de Rijk de Gooyer	SD-agent Breitner	V-mann Matthijs Ridderhof
Heinke, Brûni Brûni Heinke	SD-medewerkster
André, Bert Bert André	Gekke Dirk
Beek, Tom van Tom van Beek	Officier van Kriegsmarine
Blaauw, Han Han Blaauw	Dirk
Ravet, Ward De Ward De Ravet	Polzer, kapitein van de St. Cergue
Broos, Huib Huib Broos	Matroos op St. Cergue
Votel, Henk Henk Votel	Matroos op St. Cergue
Löwenstein, Bob Bob Löwenstein	Commandant van Oranjehotel
Drenth, Jan Anne Jan Anne Drenth	NSB'er
Henney, Del Del Henney	Sergeant
Leeuwe, Hannah de Hannah de Leeuwe	Feestgangster
Dijkstra, Bert Bert Dijkstra	Meneer Lanshof	dhr. Hazelhoff Roelfzema sr.
Janssen, Kitty Kitty Janssen	Mevrouw Lanshof	mevr. Hazelhoff Roelfzema
Heesvelde, Willy Van Willy Van Heesvelde	Alex' vader
Koolschijn, Hugo Hugo Koolschijn	Duits marineofficier
Michon, Mary Mary Michon	Alex' moeder

Trivia

Van de film werd in 1979 een vierdelige miniserie gemaakt met extra scènes. De serie draagt de titel Voor Koningin en Vaderland en is net als de film op dvd verkrijgbaar.
Het Leidse pand waarin Café Barrera is gevestigd, diende als filmlocatie voor het studentenhuis van Erik Lanshof en Guus LeJeune.
Jaarlijks wordt deze film op of rond de Nationale Dodenherdenking op 4 mei op televisie uitgezonden.
In 2001 werd na jaren van geruchten officieel een vervolg op de film aangekondigd, opnieuw geproduceerd door Rob Houwer en geschreven en geregisseerd door Jean van de Velde.^[6] Soldaat van Oranje 2 had over Engelandvaarder Erik Lanshof, de op Hazelhoff Roelfzema gebaseerde hoofdpersoon, moeten gaan, die na de Tweede Wereldoorlog als medewerker van de Verenigde Naties te maken krijgt met de Molukse onafhankelijkheidsstrijd. De Molukse kapingen in de jaren zeventig in Drenthe zouden hem in de film weer met dat verleden confronteren. De film werd in de voorbereidingsfase echter afgeblazen in verband met problemen rond de financiering.^[7]^[8]^[9]

Externe link

Categorieën