Wenen (Duits: Wien /viːn/; Beiers-Oostenrijks: Wean) is de hoofdstad van Oostenrijk en vormt sinds 1922 een eigen deelstaat. De stad ligt in het oosten van het land aan de rivier de Donau. Wenen heeft circa 2.000.000 inwoners (1 oktober 2023), en is daarmee veruit de grootste stad en het cultureel en politiek centrum van Oostenrijk. Internationale organisaties die hun hoofdkantoor in Wenen hebben zijn UNIDO, OPEC en IAEA.
Geschiedenis
Wenen in de 17e eeuwWenen in 1847 met de Stephansdom
In 15 v.Chr. stichtten de Romeinen op de plaats van de huidige binnenstad een militaire post tegen de Germanen. De post lag aan de rivier de Wien en droeg de naam Vindobona. In 1221 kreeg Wenen stadsrechten, in 1438 werd zij rijkshoofdstad, in 1469 bisschopszetel, en in 1526 keizerstad. In de loop der tijd groeide de stad.
In 1529 werd Wenen voor de eerste maal vergeefs belegerd door de Turken, in 1683 was er de tweede Turkse belegering. Gedurende de oorlogen met Frankrijk werd Wenen twee keer door Napoleon ingenomen, in 1805 en 1809. De Franse revolutie van februari 1848 had ook in Wenen haar weerslag. Na de maartrevolutie abdiceerde keizer Ferdinand I ten gunste van zijn neef Frans Jozef I.
Gedurende de Eerste Wereldoorlog werd Wenen weliswaar niet direct bedreigd, maar de economische blokkade van de Centralen leidde tot een gebrek aan vooral voedingsmiddelen en kleding. Het einde van de Eerste Wereldoorlog was ook het einde van de Oostenrijks-Hongaarse monarchie. In 1921 werd Wenen van het omringende Neder-Oostenrijk afgescheiden, en werd een aparte bondsstaat.
De Anschluss in maart 1938 veroorzaakte een massale uittocht uit Wenen, met als neveneffect dat het rijke ideeënleven van de stad zich over de wereld verspreidde.[1] De achterblijvers kregen te maken met nazistische repressie, een stroming die ook voorheen al sterk geworteld was in de stad. In de Kristallnacht, op 9 november 1938, werden de synagoges, niet alleen religieuze maar ook sociale centra in het Joodse leven, verwoest.
Aan het eind van de 20e eeuw kreeg Wenen een "skyline" door de bouw van twee wolkenkrabbers, de Andromeda Tower en de Millennium Tower, aan de beide oevers van de Donau.
De stad is verdeeld in 23 districten (Bezirke), die zowel een naam als een nummer dragen. Alle straatnaambordjes in Wenen dragen ook het nummer van het stadsdistrict. Daarnaast bestaat de postcode uit 1 voor Wenen, het nummer van het district en een nul. De postcode van Penzing is dus 1140.
Na de bevrijding van Wenen werden in november 1945 vrije verkiezingen gehouden, maar de Sovjet-Unie zou nog tot 1955 verschillende pogingen ondernemen om door een "arbeidersopstand" een socialistische dictatuur te vestigen. Die opstanden begonnen steevast met protesten en rellen bij de kanselarij in Wenen, maar botsten op een gebrek aan steun van de reguliere socialistische vakbonden.[2]
Hoewel op landelijk niveau de socialistische SPÖ en de christendemocratische ÖVP traditioneel vergelijkbare aantallen stemmen halen, is het de SPÖ die gedurende het grootste deel van de periode na 1955 de absolute meerderheid had in het Weense stadsbestuur. Een uitzondering waren de gloriedagen van de rechtse FPÖ tussen 1996 en 2001; toen waren de socialisten nog steeds de grootste partij in Wenen, maar zonder absolute meerderheid. Sinds 2010 vormt de SPÖ een coalitie met de Groenen. Hun beleid wordt gekenmerkt door ruime financiële steun aan openbare diensten zoals onderwijs, gezondheidszorg en openbaar vervoer.[2]
Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2020 brachten 739.485 van de 1.133.010 stemgerechtigde kiezers (65,27%) hun stem uit. Dit resulteerde in de volgende verdeling van het totaal van 100 zetels:[3]
De Wiener Sängerknaben, een jongenskoor dat in 1498 werd gesticht door Maximiliaan I. Het koor zingt werken van Mozart, Schubert en Haydn in de zondagsmissen van de Burgkapelle.
Elk jaar wordt het Donaukanaltreiben Festival georganiseerd, bands uit binnen en buitenland spelen dan in Wenen langsheen de Donau.
In het begin van de 20e eeuw bloeide de aan de art nouveau verwante Sezessionstijl (schilderkunst, architectuur, meubelen, sieraden). De belangrijkste vertegenwoordigers waren Gustav Klimt, Egon Schiele, Koloman Moser (schilderkunst) en Otto Wagner, Joseph Maria Olbrich en Josef Hoffmann (architectuur). Wagner ontwierp onder andere het Majolicahaus (1898), heel wat stations van de Wiener Stadtbahn (1894-1899), de Postsparkasse (postkantoor, 1904-1906) en de Kirche am Steinhof (1904-1907).
Het interbellum, de periode tussen 1918 en 1938, wordt politiek bepaald door het 'rode Wenen'. Wenen ontwikkelde zich in die periode tot een socialistische stad. Overal werd sociale woningbouw verricht. Het beste voorbeeld hiervan is het Karl-Marx-Hof in Heiligenstadt (noordelijk Wenen). Dit gebouwencomplex werd tussen 1927 en 1930 gebouwd door Karl Ehn, nog een leerling van Otto Wagner, en omvat 1382 woningen. Na de burgeroorlog van 1934 eindigde deze periode.
Een ander voorbeeld van bijzondere sociale woningbouw is het Hundertwasserhaus, in 1985 gebouwd door Friedensreich Hundertwasser. Het gebouw kenmerkt zich door de felle kleuren, onregelmatige vormen en het vele groen. Hundertwasser ontwierp ook de vuilverbrandingsoven in Spittelau (noordelijk Wenen).
Schloss Schönbrunn, het zomerpaleis van de Oostenrijkse keizers dat de intentie had het Kasteel van Versailles naar de kroon te steken. Hoewel het kleiner is dan de Franse tegenhanger blijft het groot en indrukwekkend.
Buiten de monumentale paleizen en kerken biedt Wenen meer toeristische attracties.
Zo is er het Prater, van oudsher een keizerlijk jachtgebied, dat bestaat uit drie delen. Het Wurstelprater is een kermis met diverse attracties waaronder het reuzenrad dat dateert uit 1897. Het rad werd gebouwd door de Brit Walter Basset, is 67 meter hoog en draait met 75 centimeter per seconde. Het reuzenrad weegt 410 ton. In 1945 verloor het rad bij een brand na een bombardement van het Sovjetleger de helft van zijn gondels. Het rad is open voor publiek. Het ronddraaiende rad stopt met tussenpozen, om mensen te laten instappen in de gondels, zodat men ruimschoots de tijd krijgt om een zicht boven Wenen te krijgen.
Het Haus des Meeres (Huis van de Zee) is een groot aquarium, dat gevestigd is in een van de zes betonnen luchtafweerbunkers uit de Tweede Wereldoorlog. Deze zogenaamde Flakturme bevinden zich op drie plaatsen in de stad en zijn zo groot en hoog dat ze niet opgeblazen of afgebroken kunnen worden. De twee torens in de wijken Neubau en Mariahilf zijn vanuit de binnenstad op vele punten zichtbaar.
De Pestsäule staat aan de Graben, een chique winkelstraat die loopt naar de Stephansdom. Het monument werd opgericht nadat in de 16e eeuw de pest in Wenen uitbrak en 16.000 slachtoffers eiste. Doordat er zoveel mensen in korte tijd stierven, konden zij niet allemaal afzonderlijk begraven worden. Daarom werden ze in de catacomben, onder de Stephansdom, in ingemetselde zalen begraven. Men kan door een uitgekapt gat in de muur de bergen schedels en botten zien liggen.
De Spaanse rijschool met zijn Lipizzaners geniet wereldwijde bekendheid. In het algemeen zijn de voorstellingen zo populair dat het raadzaam is ver van tevoren kaarten te reserveren.
Met een fiaker kan men rondritten maken door het historische centrum.
Als enige grote stad in de wereld groeien de wijnranken tot in de stad. De Weense wijken Grinzing en Nußdorf produceren goede wijnen van Zweigelt en Grüner Veltliner, twee typische Oostenrijkse druivensoorten. In een Heurige kan men wijn en spijs proeven in het restaurant van de wijnboer.
Tiergarten Schönbrunn werd opgericht in 1752 en geldt als de oudste dierentuin ter wereld.
De Kapuzinergruft of "Kaisergruft" is de algemene begraafplaats van de Habsburgers sinds de 17e eeuw. Alle keizers en keizerinnen, prinsen, prinsessen, alsook aartshertogelijke families en hun kinderen liggen hier begraven naargelang hun overlijdensperiode. Het graf van Maria Theresia en haar echtgenoot Frans Stefan is een hoog imposant grafmonument. Ook keizer Frans Jozef I, keizerin Elisabeth ("Sisi"), keizerin Zita en als laatste kroonprins Otto liggen er begraven. De doodskisten van de laatstgenoemden staan er opgebaard. De Kapuzinergruft is te bezichtigen.
Het Dorotheum, het grootste veilinghuis in Centraal-Europa en in het Duitse taalgebied.
Hoewel de stad vernoemd is naar de rivier Wien, is de ligging An der schönen blauen Donau veel bekender. Er lopen drie vertakkingen van deze rivier door de stad Wenen: de oude Donau, de nieuwe Donau en het Donaukanaal (waarin de Wien uitmondt). Buiten de stad komen deze drie vertakkingen weer bij elkaar.
Weens stadspark. Dit is een groot park in het centrum van de stad.
In 1910 woonden er 2.083.630 mensen in Wenen, waarmee het, op Parijs en Londen na, de grootste stad in Europa was. Wenen was toen al een multiculturele stad, met grote aantallen Tsjechische, Hongaarse en Joodse inwoners. Na de Eerste Wereldoorlog daalde de bevolking met ongeveer 200.000 mensen; veel ambtenaren en werknemers wier moedertaal niet Duits was, zoals Tsjechen en Hongaren, keerden terug naar hun land van herkomst wat resulteerde in een afname van de Weense bevolking. Tijdens het interbellum groeide het inwonersaantal langzaam weer, maar de Tweede Wereldoorlog zorgde voor een abrupt einde aan de positieve bevolkingsgroei. Zo sloegen ongeveer 130.000 Weense Joden op de vlucht en de overige 65.000 Weense Joden werden naar concentratiekampen gedeporteerd, waardoor de Joodse bevolking van de stad bijna compleet verdween. In 1987 bereikte het inwonersaantal van Wenen het laagste niveau sinds 1890: er woonden toen 1.484.885 personen in de stad. Sindsdien is de bevolking weer gegroeid en volgens prognoses van het United Nations Human Settlements Programme zal de bevolking opnieuw twee miljoen personen kunnen bereiken in de periode 2025, voornamelijk door immigratie.[8] In 2020 woonden er al 1.911.728 personen in Wenen.[9] Ongeveer 37 procent van de bevolking heeft een buitenlandse culturele achtergrond. Zij omvatten mensen die niet in Oostenrijk zijn geboren of geen Oostenrijkse nationaliteit hebben. De belangrijkste herkomstlanden waren in januari 2019: Servië (77.714 pers.), Duitsland (47.139 pers.), Turkije (45.818 pers.), Polen (43.157 pers.), Roemenië (33.446 pers.), Hongarije (24.066 pers.), Syrië (23.779 pers.), Kroatië (22.530 pers.), Bosnië en Herzegovina (21.869 pers.) en Bulgarije (18.354 pers.).[10]
Wenen is de zetel van de rooms-katholiekeaartsbisdom Wenen. De huidige aartsbisschop is kardinaal Christoph Schönborn. In Wenen is er een rooms-katholieke parochie (Katholische Gemeinde in Wien), een protestantse kerk (Evangelikale Gemeinde in Wien) en een boeddhistische gemeenschap van Fo Guang Shan.
Volgens de cijfers van de volkstelling in 2001 is de religieuze verdeling als volgt:
Wiener SchnitzelFiaker-GulaschSachertorteCafé Central in de HerrengasseGasometer
De Weense keuken is een mengelmoes van verschillende culturen, zoals de stad Wenen dit zelf ook was als hoofdstad van het Oostenrijkse keizerrijk. Invloeden van Bohemen, Hongarije, Slowakije, Italië en de Balkanlanden zijn duidelijk te merken.
Bauernschmaus, schotel met worstjes, hamsoorten, spek en een aardappelgerecht (bijvoorbeeld Knödeln)
Fiaker-Gulasch, goulash met Knödeln
Germknödel, gestoomde tarwedeegknoedel gevuld met Powidl (pruimencompote) en overgoten met boter of vanillesaus en bestrooid met suiker en maanzaad
Gugelhupf, een soort tulband
Kaiserschmarren gerezen en in stukken gesneden pannenkoek met rozijnen, geserveerd met poedersuiker, pruimencompote (Powidl), appelmoes of vossebessen
Mohr im Hemd, chocoladecake in de vorm van een kleine tulband met hete chocoladesaus en slagroom
Sachertorte, chocoladetaart, gevuld met abrikozen en een dikke laag chocoladeglazuur van het beroemde Hotel Sacher
Tafelspitz und G'röstel, schijven rundvlees met rösti
Topfenkuchen kwarkgebak
Wiener Schnitzel, gepaneerd mager platgeslagen kalfsvlees snel gebakken in reuzel of olie.
Mannerschnitten Dunne wafels gevuld met een chocolade-hazelnoot pasta. Verpakt in een opvallend roze vierkante verpakking.
Koffiecultuur
Daarnaast kent Wenen een lange en diepgaande koffietraditie. De stad kent 564 Kaffeehäuser, waar men een keur aan koffiesoorten en gebak serveert. Het bestellen van een kop koffie in Wenen is een vak apart. Iedere inwoner heeft zijn eigen favoriete combinatie, waarvan de meeste met warme melk zijn. Om deze reden worden koffiebonen in Oostenrijk anders gebrand dan in Nederland of België, de zogenaamde Wiener röstung. Een kop koffie wordt traditioneel geserveerd met een glaasje leidingwater, dat ook weer wordt bijgevuld. Een uurtje blijven zitten op één kop koffie met een van de vele kranten die beschikbaar zijn is geen uitzondering.
Enkele beroemde koffiehuizen
Café Central, lijkt meer op een paleis dan op een café, ooit ontmoetingsplaats van beroemdheden, Herrengasse 14 Palais Festel
Café Dommayer, waar de wals aan zijn triomftocht door de wereld begon, vlak bij Schönbrunn, Dommayergasse 1
Café Hawelka, ontmoetingsplaats van kunstenaars (Nobelprijswinnaar Elias Canetti kwam hier ook), Dorotheergasse 6
Café Landtmann, ooit stamcafé van Sigmund Freud, vlak bij het Burgtheater, Dr. Karl Lueger Ring 4
Hotel Sacher, wellicht het beroemdste hotel ter wereld, inclusief de beroemde taart, Philharmonikerstraße 4
Café Sperl, het enige café dat op de monumentenlijst staat vanwege zijn authentieke kaffeehaus-interieur, beroemd om de strudel, Gumpendorfer Straße 11
Café Museum, ontworpen door Adolf Loos, Friedrichstraße 6
Weense / Oostenrijkse koffiespecialiteiten
Brauner, kleiner / großer: Als een Schwarzer / Mokka, maar met melk geserveerd
Einspänner: Schwarzer / Mokka met veel slagroom, wordt met poedersuiker geserveerd in een glas
Fiaker (koffie): Schwarzer / Mokka met rum, in een glas geserveerd
Franziskaner: Melange met slagroom in plaats van melkschuim
Kaffee verkehrt: Warme melk met beperkte hoeveelheid koffie, zie ook Milchkaffee
Kaisermelange: Melange met eigeel en cognac
Kapuziner: Schwarzer / Mokka met een beetje slagroom, soms ook wat chocolade
Konsul: Schwarzer met koud water
Maria Theresia (koffie): Dubbele Schwarzer / Mokka met sinaasappellikeur in een glas geserveerd
Masagran: Koude koffie met ijs en maresquinolikeur
Melange: Verlängerter met dezelfde hoeveelheid melk en melkschuim, vergelijkbaar met cappuccino maar vaak sterker
Milchkaffee: Warme melk met beperkte hoeveelheid koffie, zie ook Kaffee verkehrt
Mokka: Is hetzelfde als een Schwarzer
Mazzagran: Dubbele Schwarzer / Mokka, met ijsklontjes afgekoeld
Obermayer: Dubbele Schwarzer / Mokka met zeer koude slagroom
Pharisäer: Großer Brauner met cognac, rum of Irish cream
Ristretto: Zeer sterke, geconcentreerde Schwarzer, sterke espresso
Schale Gold: Als een Brauner, maar met wat meer melk
Schwarzer, kleiner / großer: Sterke zwarte koffie, zoals espresso onder druk bereid, zie ook Mokka
Türkische: Turkse koffie
Verlängerter: Met water verdunde Brauner
Wiener Eiskaffee: Gekoelde koffie met ijs en slagroom
Sport
Naast het Prater bevindt zich een beurscomplex met sportfaciliteiten, waaronder het Ernst Happelstadion, waar in 2008 onder meer wedstrijden voor het Europees kampioenschap voetbal 2008 werden gespeeld. Spanje won er de finale. De rest van het terrein is één groot park.
Wenen was in 1930, 1967, 1977, 1987, 1996 en 2005 gastheer van het WK ijshockey.
In 1998 en 2009 werd het WK shorttrack in Wenen georganiseerd.
In 2010 was Wenen een van de vijf speelsteden tijdens het EK handbal (mannen).
Wenen was kandidaat voor de organisatie van de Olympische Spelen van 1964, maar Tokio kreeg de voorkeur.
Vervoer
Station Karlsplatz, ontworpen door Otto Wagner
Wenen is via meerdere autosnelwegen bereikbaar. De westautobahn (A1) komt uit op de Wientalstraße.
Het Weense U-Bahnnetwerk
Wenen beschikt over een uitgebreid ov-netwerk. De lokale overheden zetten in op ov-gebruik en hebben daarom in 2012 de prijs van een jaarticket verlaagd naar €365 (€1 per dag). De stad kent het vierde meest gebruikte metrosysteem van Europa en een uitgebreid tramnetwerk met dat in 2023 met een lengte van 176,9 km op de zevende plaats komt wereldwijd. Aansluitend daarop kent de stad een uitgebreid bus- en S-Bahn-netwerk.
Met de trein vormen de stations Westbahnhof (regionale treinen vanuit het westen en WestBahn) en Hauptbahnhof (alle langeafstandstreinen en regionale treinen vanuit het zuiden en oosten van het land) de belangrijkste stations. Als overblijfsel van het zijn van hoofdstad van het Oostenrijk-Hongaarse Rijk is Wenen nog steeds een belangrijk treinknooppunt als verbinding zowel tussen west en oost en noord en zuid Europa. Sinds 2016 investeert de ÖBB met hun Nightjet in de herleving van een intereuropees nachttreinnet met Wenen als thuisbasis.
De luchthaven Schwechat ligt buiten de stad, maar is via treinverbindingen aangesloten op de rest van het openbaar vervoer. Enkele intercity's kennen het luchthavenstation als begin- en eindpunt.
De stad figureert veelvuldig in romans van John Irving.
De SlowaaksehoofdstadBratislava ligt op slechts 60 kilometer van Wenen. Dit is hiermee de op twee na kortste afstand ter wereld tussen twee hoofdsteden van onafhankelijke landen.
.JPG)
.JPG)
_-_Gasometer_(1).JPG)
.JPG)
