Obelisk (frå gresk obeliskos, 'steikespyd, steinstøtte', ei diminutivform av obelos, 'spyd') er ei frittståande, høg og slank søyle med kvadratisk tverrsnitt som smalnar oppover og som regel ender i ein pyramideforma spiss.^[1]

Obeliskar var mykje brukt i det gamle Egypt, særleg som symbol for solguden Ra. Under Romarriket blei mange av dei tekne til Roma, og på 1800-talet blei nokre av dei henta til Paris, London og New York.^[1]

Opphavleg blei obeliskar hogne ut av éi steinblokk som monolittar. Dei største er ca. 20–30 m høge. Materialet var mest raudgranitt, truleg fordi dette steinslaget er svært haldbart, og fordi raudfargen var fargen til sola ved soloppgang og -nedgang. Obeliskane hadde gjerne hieroglyfinnskrifter.^[1]

Moderne obeliskar

Frå renessansen av er obelisken blitt eit merke på monumental arkitektur. Dei har særleg vore vanlege ved gravstader og som minnesmerke.

Nokre kjende døme er:

• Stowe School i Buckinghamshire – General Wolfe's Obelisk, 1754.
• Chesma Obelisk i Gatchina, 1775
• Rumyantsev-obelisken i St. Petersburg i Russland, 1799.
• Villa Medici i Roma – ein kopi frå 1800-talet av ein egyptisk obelisk
• Villa Torlonia i Roma – to obeliskar reist i 1842.
• Patriots' Grave i Old Burying Ground i Arlington i Massachusetts i USA (1818).
• Bunker Hill Monument i Charlestown i Massachusetts – bygd mellom 1827 og 1843, den første monumentale, offentlege obelisken reist i USA.
• Bennington Battle Monument i Bennington i Vermont i USA.
• Washington Monument i Washington D.C. i USA blei bygga mellom 1848 og 1888 og avduka i 1907. Han måler 169,29 meter og er verdas høgaste.
• McKinley Monument på Niagara Square i Buffalo i New York i USA.
• William Dudley Chipley Memorial på Plaza Ferdinand VII i Pensacola i Florida i USA, avduka i 1901.
• Chalmette Monument i Chalmette i Louisiana i USA, reist til minne om slaget om New Orleans, avduka i 1908.
• Foro Italico i Rome (ved Lungotevere Maresciallo Diaz) – obelisk reist i 1932 for å æra Mussolini.
• Obelisken i Buenos Aires i Argentina – bygd i 1936.
• Demidovsøyla i Barnaul i Sibir i Russland.
• Sigersobelisken i Moskva
• Abolition-parken i Ponce i Puerto Rico.
• Wellington Monument i Phoenix Park i Dublin i Irland.

Kjelder

Bakgrunnsstoff

Commons har multimedium som gjeld: Obelisk

Litteratur

• D'Onofrio, Cesare (1967): Gli obelischi di Roma, Rom
• Habachi, Labib & Vogel, Carola (2000): Die unsterblichen Obelisken Aegyptens, Mainz, ISBN 3-8053-2658-0
• Wirsching, Armin (2013): Obelisken transportieren und aufrichten in Aegypten und in Rom, Norderstedt 3. utg., ISBN 978-3-8334-8513-8