Toppserien er den øvste norske divisjonen i fotball for kvinner.

Namnet «Toppserien» vart teke i bruk offisielt føre 2000-sesongen. Frå serien fekk offisiell status i 1987 til 1995 heitte han «1. divisjon fotball for kvinner» frå 1995 til 1999 «Eliteserien i fotball for kvinner».

Serien har bestått av 10 lag frå 1987 til 2006, og tolv lag frå 2007.

Historie

Det vart arrangert fleire kretsseriar for kvinnelag mellom 1977 og 1979. Ingen av serievinnarane møtte kvarandre, og slik sett var alle seriane autonome. I 1980 vart inndelinga slik at dei beste laga spelte i to regionale seriar, medan det var ein divisjon under, inndelt krinsvis. Først i 1982 vart det spelt ein uoffisiell finale mellom vinnarane av dei to regionale ligaene, Asker og Troll. Asker vann 3-0. I 1983 var det finalen mellom Setskog og Trondheims/Ørn. Trondheims/Ørn vann 2-1.

Frå 1984 vart dei regionale seriane utvida frå to til tre seriar; på Vestlandet, Austlandet og Trøndelag. Vinnarane av dei tre seriane møttest i ein eigen runde der dei spelte ein kamp mot kvarandre. Dette gjentok seg i 1985, og i 1986 vart òg Nord-Noreg inkludert. Dette vart siste gongen det vart arrangert regionale seriar, då det i 1987 vart innført landsomfattande kvinnefotball. Det er delte meiningar om perioden frå 1984 til 1986 skal takast med i den offisielle statistikken.

Frå 1. divisjon til Toppserien

Frå 1987 til 1995 heitte den øvste divisjonen for kvinner 1. divisjon. Laga som spelte i den første sesongen vart valde ut etter resultatet i fjoråret sine regionalbaserte serie, og bestod av ti lag. Utvalet var sterkt austlandsdominert: dei fem beste laga frå Austlandet kom med, saman med dei to beste frå Vestlandet, dei to beste frå Trøndelag og det beste frå Nord-Noreg. Resultatet av det vart at den første serien bestod av Sprint-Jeløy, Asker, Bøler, BUL og Setskog frå Austlandet, Klepp og Sandviken frå Vestlandet, Troll og Trondheims/Ørn frå Trøndelag og Grand Bodø frå Nordland. Akkurat som for herrar, gav serien tre poeng for siger, eitt for uavgjort og null for tap.

Klepp vann den første sesongen, som vart spelt under den regelen at alle kampar skulle ha ein vinnar, og uavgjortkampar gjekk til straffesparkkonkurranse. Vinnaren av straffesparkkonkurransen fekk eit bonuspoeng, og fekk dermed to poeng. Dette systemet vart avgjerande for bronsevinnaren, som vart Asker i staden for Sandviken, som med moderne teljing hadde kome likt med Asker og hadde betre målskilnad.

I dei følgjande sesongane fram til og med 1993 dominerte Asker og Sprint/Jeløy. Dei to laga hadde allereie vunne cupen gjentekne gonger, og dei var blant favorittane. Asker vann serien fire gonger og Sprint/Jeløy to.

I 1994 tok Trondheims-Ørn over hegemoniet, og heldt det i ein lang periode som manglar sidestykke i norsk kvinnefotball. Ørn vann serien fire år på rad, og dei dominerte òg cupen. I 1996 skifta ligaen namn til Eliteserien for kvinner. I 1997 og 1998 heitte serien òg «Polygramserien» etter hovudsponsoren.

Det vart spelt fire sesongar under namnet Eliteserien for kvinner, og Trondheims/Ørn og Asker vann to gonger kvar i dei fire sesongane. Asker sitt første seriemeisterskap i Eliteserien, i 1998, var spesielt imponerande; laget gav ikkje frå seg eit einaste poeng under heile sesongen.

I 2000 skifta ligaen igjen namn, no til Toppserien. Samstundes vart det endringar i den nest øvste divisjonen, som inntil då hadde vore regional. Frå 2001 vart den nasjonal og med ti lag. Røa har dominert med fem sigrar, og Trondheims-Ørn og Kolbotn har vunne Toppserien tre gonger kvar, per avslutta sesong 2011.

Forbundstinget i Stavanger vedtok i mars 2006, at Toppserien for kvinner frå og med sesongen 2007 skulle bestå av 12 lag. Dei 12 laga blei kvalifisert til spel i Toppserien i 2007 på bakgrunn av resultat i 2006 etter følgjande modell:

• Nummer 1-8 i Toppserien
• Nummer 1 og 2 i 1. divisjon (Asker og Kattem)
• Kvalifisering mellom nummer 10 i Toppserien og nummer 3 i 1. divisjon (Liungen og Grand Bodø).
• Kvalifisering mellom nummer 9 i Toppserien og nummer 4 i 1. divisjon (Klepp og Manglerud Star).

I 2008 innførte NFF Jenteløftet, det vil seie ei satsing på kvinnefotball som blant anna gjekk ut på at laga ville få litt meir pengar, og med færre avgrensingar, og at Noregs Fotballforbund betalte reisa mellom kampane. Jenteløftet vart seinare erstatta av «Klubben som sjef» i 2012, der det vart lagt meir vekt på innsatsen til klubbane.^[1]

Samarbeid med herreklubbar

Sjølv om det stort sett tilhøyrer unntaka, har det skjedd at éin klubb har vore i toppen for både kvinner og menn i fotball. Det første tilfelle av dette er Asker Fotball og Asker Fotball Kvinner. Deretter var det Vard, Haugar og Molde. Av desse er det berre Molde som har vore etablert i Tippeligaen over lengre tid.

I tillegg til desse laga har òg Viking og Fyllingen hatt eit lag i den øvste avdelinga for begge kjønn, då i den tredelte (og firedelte) serien frå 1984 til 1986.

I 2009 satsa Stabæk på Toppserien, etter at dei året før hadde skaffa seg plassen til Asker og flesteparten av spelarane deira. Stabæk rykte dermed ikkje opp til den øvste divisjonen. Sidan herrelaget til Molde rykte ned og damelaget opp i tillegg samtidig, var Stabæk den første klubben som hadde to lag i den øvste divisjonen i tillegg samtidig. I 2010 skifta Team Strømmen til LSK Kvinner, og vart eit samarbeidslag med Lillestrøm Sportsklubb. Per april 2012 er dei to ikkje same lag. I 2012 speler òg Vålerenga Fotball Damer i den øvste divisjonen for kvinner.

I 1. divisjon for kvinner har òg Kongsvinger og Sarpsborg 08 lag. Det er i seinare tid vore snakk om rekordar i forhold til kven som er først for begge kjønn. Rekordlista ser slik ut:

Medaljevinnarar og toppskårarar sidan 1984

Lag med flest seriemeisterskap

Oppdatert avslutta sesong 2012.

¹ = Alle seriemeisterskapa under namnet Sprint/Jeløy. ² = Nymarks og to av Sprint/Jeløys meisterskap var før 1987, og tel ikkje alltid i oversikter.

Lag med flest seriemedaljar

Oppdatert per avslutta sesong 2012

¹ = Ni av medaljane under namnet Sprint/Jeløy.
² = To medaljar under namnet Setskog/Høland og to under namnet Team Strømmen.

Namneendringar

Denne tabellen viser først klubbar som har skifta namn, det vil si der kvinnelaget anten berre har skifta namn eller gått ut av den tidlegare klubben og danna ein ny. Dette inkluderer lag der kvinnelaget forsvinn, men klubben held fram med anna. I den andre delen viser tabellen lag som har tatt over plassen til andre lag gjennom avtale. Det tar ikkje omsyn til lag som rykker opp som resultat av at lag trekker seg, men avtalar der ein klubb tar over plassen til ein annan klubb og som oftast spelarar. Den siste delen tar med lag som aldri har vore i den øvste divisjonen, men som likevel har vore med i kvinnefotball i lengre tid.

¹=Topplaget vart nedlagt, men Athene Moss finst framleis på J16-nivå og nedover.
²=Nedlagd på elitenivå. Spelar framleis for junior.

Lag i kursiv har ikkje spelt i den øvste divisjonen, men vert teke med for å sjå på tendensen. Lag i feit skrift er namnet laget brukte i den øvste divisjonen

Fortuna Ålesund og Stabæk tok derimot ikkje over respektive Spjelkavik eller Asker, og dermed reknast dei som separate eininga mellom anna i maratontabellen.

Av langt mindre dramatiske skifte var den at Trondheims/Ørn bytta til Trondheims-Ørn i 2003. Troll vart til Rindals-Troll. Kattem heitte ei stund Kattem/Leinstrand.

Utbreiing

Geografisk har Toppserien blitt godt representert av dei fleste fylke. Berre Telemark, Oppland og Finnmark har ikkje vore i den øvste divisjonen. Ei geografisk inndeling av laga etter fylke ser slik ut (inkludert 2012-sesongen):

¹ = BUL var Oslo-basert i heile karrieren sin som topplag i 1. divisjon for kvinner.
² = Det finst argument for at Spjelkavik og Fortuna reknast som same lag, men det førelåg ingen offisiell samanslåing.

Rekordar

• Flest ligatitlar har Trondheims-Ørn med 7. Nummer 2 er Asker med 6.
• Flest poeng i ein sesong (10 lag, 1987-2006) har Asker med 54 poeng (maksimalt) i 1998. Trondheims-Ørn er på andre med 52 (i 2001).
• Flest poeng i ein sesong (12 lag, frå 2007) har Røa med 61 (2008).
• Flest toppseriekampar utan poengtap har Asker med 21 frå 12. serierunde i 1989 til 14. serierunde i 1990.
• Flest serierundar utan tap har Stabæk med 43, frå 13. juni 2009 og til og med 5. juni 2011.
• Største poengskilnad mellom 1 og 2 i Toppserien (10 lag) var det mellom Asker (1) og Trondheims-Ørn (2) i 1998-sesongen, då det skilte laga 14 poeng.
• Største poengskilnad mellom 1 og 2 i Toppserien (12 lag) var det mellom Røa (1) og Team Strømmen (2) i 2008-sesongen, då det skilte laga 15 poeng.
• Minste poengskilnad mellom 1 og 2 i Toppserien var det mellom Kolbotn (1) og Trondheims-Ørn (2) i 2006-sesongen, då dei vart skilt på målskilnad (til gjengjeld var skilnaden stor, +22 i fordel Kolbotn).
• Flest toppseriekampar på rad utan poeng har Fart med 27, 18. til 22. serierunde i 2008 og deretter heile 2012-sesongen.
• Flest toppseriekampar på rad frå sesongstart utan poeng har Fart frå 2012-sesongen med 22.
• Færrast poeng i ein sesong har Fart frå 2012-sesongen med 0 poeng.
• Seriemeister med færrast poeng er Klepp frå 1987-sesongen. Dei fekk 39 poeng, tre flere enn Sprint-Jeløy.
• Seriemeister med færrast skåra mål er Røa frå 2004-sesongen med 39 mål.
• Beste debutant i den øvste divisjonen er Fotballklubben Donn, om ein berre reknar med lag som har rykte opp. Donn enda på 4. plass i debutsesongen sin i 1993.
• Nedrykkslag med flest poeng er, om vi ser bort frå Askers tvangsnedflytting, BUL, som rykte ned med 18 poeng i 1991 (på målskilnad, dei hadde -5 i forhold til Trondheims-Ørn).
• Minste avstand mellom sikker plass og nedrykksplass var det mellom Klepp og Liungen i 2003. Klepp hadde to mål betre målskilnad, men færre skåra mål og tap i begge innbyrdes oppgjer.
• Lengst uavbroten i Toppserien har Trondheims-Ørn, LSK Kvinner og Klepp vore. Alle har vore i øvste divisjon siden oppstarten i 1987.
• Største siger i Toppserien er Trondheims-Ørn sin siger 13-0 over Grand Bodø den 10 oktober 1999 og Røa sin siger over Linderud-Grei den 16. april 2011, òg den 13-0. Rett bak er Fløyas siger over Liungen den 14. mai 2005 og Røas siger over Fart den 26. april 2008. Begge enda 12-0.
• Flest mål i ein sesong (10 lag) har Trondheims-Ørn frå 2001-sesongen med 90 mål.
• Flest mål i ein sesong (12 lag) har Røa frå 2008-sesongen med 90 mål.
• Færrast baklengsmål i ein sesong (10 lag) har Trondheims-Ørn frå 2003-sesongen med -7.
• Færrast baklengsmål i ein sesong (12 lag) har Stabæk frå 2010-sesongen med -8.
• Færrast baklengsmål på heimebane i ein sesong har Stabæk frå 2010-sesongen med null baklengs.
• Flest kampar på rad utan baklengsmål, seks kampar, har i kronologisk rekkefølgje Trondheims-Ørn (fra og med 6. til og med 11. serierunde 2001), Kolbotn (16. runde i 2001 til og med 3. runde i 2002), Røa (1. til og med 6. serierunde 2008) og Stabæk (2. til og med 7. serierunde 2011). Av desse har Stabæk flest minutt; 648 minutt utan baklengsmål. Trondheims-Ørn har 639, Røa har 605 og Kolbotn 593 minutt.
• Flest heimekampar på rad utan baklengsmål, har Stabæk med femten kampar. Frå og med første serierunde 2010 til og med sjuande serierunde 2011.
• Best målskilnad i ein sesong (10 lag) har Trondheims-Ørn frå 2001-sesongen med +77.
• Best målskilnad i ein sesong (12 lag) har Røa frå 2008-sesongen med +80.
• Dårlegast målskilnad i ein sesong har Fart frå 2012 med -99 (9-108)
• Færrast mål i ein sesong har Kaupanger i 1999-sesongen med 5.
• Flest baklengsmål i ein sesong har Fart frå 2012-sesongen med 108.
• Flest nedrykk har Grand Bodø og Sandviken med 5.
• Færrast mål i ein serierunde er 8 mål, den 3. runden i 2010. Fire av seks kampar enda med 1–0-siger.

Maratontabell

Tabellen tar med alle kampane frå 1987 til og med 2012.

• Samanslåingar og namneendringar:

• Sprint/Jeløy vart til Athene Moss i 1997
• Setskog/Høland vart til Team Strømmen i 2000 og LSK Kvinner i 2010
• Bjørnar var med å danne Arna-Bjørnar i 2001
• Stabæk tok over toppserielisensen til Asker i 2009, men ikkje resten av breiddefotballen, og dei to er derfor rekna forskjellig.

Lag i serien i 2020

• Vålerenga Fotball Damer
• Rosenborg Ballklub Kvinner (tidlegare Trondheims-Ørn)
• LSK Kvinner FK
• Sandviken
• Avaldsnes
• Arna-Bjørnar
• Klepp Elite (Klepp Kvinner)
• Kolbotn Fotball Kvinner
• Lyn Fotball Damer
• Røa Kvinner, også kjend som Røa Dynamite Girls

Kjelder

Sjå òg

• Noregs Fotballforbund

Bakgrunnsstoff

• Norges Fotballforbund