Beata Tyszkiewicz (2015) | |
Imię i nazwisko |
Beata Maria Helena Tyszkiewicz |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
14 sierpnia 1938 |
Zawód | |
Współmałżonek |
1. Andrzej Wajda (rozwód) |
Lata aktywności |
1956–2018 |
Odznaczenia | |
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() | |
Strona internetowa |
Beata Maria Helena Tyszkiewicz (ur. 14 sierpnia 1938 w Wilanowie) – polska aktorka filmowa i telewizyjna, publicystka i działaczka społeczna.
Zagrała ponad 100 ról filmowych. Z powodu urody i pochodzenia była obsadzana głównie w rolach arystokratek lub kobiet będących przedmiotem podziwu i pożądania[1][2]. Ważne role wykreowała w produkcjach, takich jak Lalka (wcieliła się w Izabelę Łęcką) czy Wszystko na sprzedaż (zagrała jedną z głównych postaci). Za wkład w rozwój kinematografii została wyróżniona wieloma odznaczeniami i nagrodami. Nazywana jest „pierwszą damą polskiego kina”[3]. W latach 1994–1998 pełniła funkcję prezesa Fundacji Kultury Polskiej. Była przewodniczącą rady Fundacji Dzieciom „Zdążyć z Pomocą” oraz członkinią Narodowej Rady Kultury I i II kadencji. Była jurorką w programach Taniec z gwiazdami (2005–2010) i Dancing with the Stars. Taniec z gwiazdami (2014–2017).
Pochodzi z arystokratycznej rodziny hrabiowskiej Tyszkiewiczów pieczętującej się herbem Leliwa[4]. Urodziła się 14 sierpnia 1938 w Pałacu w Wilanowie[5][6], jest córką Krzysztofa Marii Tyszkiewicza (1911–1977) i Barbary z Rechowiczów (1911–1992), którzy pobrali się w 1935; matka pracowała w Polskim Instytucie Eksportowym przy Ministerstwie Przemysłu i Handlu w Warszawie, a ojciec prowadził antykwariat[7]. Jej ojcem chrzestnym został hrabia Adam Branicki, właściciel pałacu[5][8], a matką chrzestną Helena Jezierska[9]. Gdy podczas II wojny światowej jej rodzice się rozstali[10][11], zamieszkała z matką i młodszym o cztery lata bratem Krzysztofem . W dzieciństwie kilkukrotnie zmieniali miejsce zamieszkania – mieszkali w Nieborowie, Krakowie i na Dolnym Śląsku[12][13]. Jej ojciec po rozstaniu z żoną wyemigrował do Anglii, gdzie ponownie się ożenił i doczekał się narodzin syna Janusza[10][14]. Z ojcem ponownie spotkała się w 1973, a przyrodniego brata poznała, gdy ten miał 40 lat[15][16].
Była uczennicą szkoły podstawowej w Jeleniej Górze, przez rok uczyła się także w szkole Zakonu Sióstr Szarych Urszulanek w Milanówku[17][18]. Ze względu na arystokratyczne pochodzenie miała problemy z przyjęciem do gimnazjum w Karpaczu, do którego przyjęto ją dopiero po interwencji matki w Ministerstwie Kultury i Sztuki[19][20]. Po przeprowadzce wraz z matką do Lasek pod Warszawą uczęszczała do żeńskiego Gimnazjum im. Narcyzy Żmichowskiej w Warszawie, w której z powodu niskich ocen musiała powtarzać klasę[21][22]. Oprócz rodzimego polskiego znała także trzy języki obce: niemiecki, francuski i rosyjski[23][24].
Praca nad debiutanckim filmem Zemsta (1957) źle wpłynęła na jej wyniki w nauce, dlatego została przeniesiona do liceum zakonu sióstr niepokalanek w Szymanowie, w którym maturę zdała dopiero za drugim razem w trybie eksternistycznym (wcześniej oblała ustny egzamin z języka polskiego)[25][26]. W latach 1957–1958 studiowała w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie, jednak po roku została z niej wyrzucona za złamanie regulaminu szkoły, który to zakazywał studentom publicznych występów[27].
Będąc w dziewiątej klasie gimnazjum, została dostrzeżona na korytarzu szkolnym przez Pawła Komorowskiego, asystenta Antoniego Bohdziewicza, dzięki któremu otrzymała angaż do roli Klary Raptusiewiczówny w ekranizacji Zemsty (1957)[28]. W trakcie studiów na Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie występowała w reklamie telewizyjnej producenta maseczek kosmetycznych oraz w audycji promującej książki Polskiego Instytutu Wydawniczego, za co została wyrzucona ze studiów[29]. W tym okresie wystąpiła również w programie Nie tylko dla pań i otrzymała od Wojciecha J. Hasa propozycję zagrania we Wspólnym pokoju, ekranizacji powieści Zbigniewa Uniłowskiego o tym samym tytule[30]. Po przerwaniu studiów podjęła pracę jako inspicjentka w Telewizji Polskiej.
W latach 60. zaczęła regularnie występować w filmach[31]. Zagrała niewielkie role m.in. w Szklanej górze Pawła Komorowskiego, Samsonie Andrzeja Wajdy czy Zaduszkach Tadeusza Konwickiego[32]. Swoją pierwszą rolę dramatyczną zagrała w 1961, kreując postać Magdy w filmie Jana Rybkowskiego Dziś w nocy umrze miasto[33]. W 1962 wystąpiła jako Ala w Spóźnionych przechodniach, Zuza w Czarnych skrzydłach i Iga, główna postać kobieca w filmie Odwiedziny prezydenta, który był prezentowany na festiwalu filmowym w San Sebastian[34]. W tym okresie rozpoczęła również karierę teatralną, występując: jako dziennikarka w Karierze Artura Ui Bertolta Brechta w reżyserii Erwina Axera w Teatrze Współczesnym w Warszawie (1962) i jako Renata w spektaklu Za rzekę w cień drzew Ernesta Hemingwaya w reż. Jacka Woszczerowicza w Teatrze Ateneum w Warszawie (1964)[35][36]. Ponadto zagrała w pięciu sztukach Teatru Telewizji i trzech spektaklach Teatru Polskiego Radia (m.in. w sztuce Ostatni bal. Listy do Agnieszki Osieckiej)[37]. W późniejszych latach kariery aktorskiej nie grała w teatrze[38].
Kolejną rolę dramatyczną zagrała w 1964, wcielając się w Ingę Rhode w Pierwszym dniu wolności[39]. W drugiej połowie lat 60. wielokrotnie grała postacie historyczne, damy bądź szlachcianki, czemu zawdzięcza miano „pierwszej damy polskiego filmu”[40][1]. Zagrała m.in. księżniczkę Elżbietę Gintułtównę w Popiołach (1965) Andrzeja Wajdy[41], donnę Rebekę Uzedę w Rękopisie znalezionym w Saragossie (1965) Wojciecha J. Hasa[42] oraz Marię Walewską w komedii kostiumowej Marysia i Napoleon (1966) w reż. Leonarda Buczkowskiego[43]. Pod koniec lat 60. stworzyła jedne ze swoich najważniejszych ról – Izabelę Łęcką w ekranizacji Lalki (1968) w reż. Wojciecha Jerzego Hasa i Beatę we Wszystko na sprzedaż (1968) Andrzeja Wajdy[44][45].
W 1973 Ministerstwo Kultury i Sztuki przyznało jej – bez egzaminu – uprawnienia aktorskie[1]. W tym samym roku występowała w głównej roli żeńskiej w serialu Wielka miłość Balzaka[46]. W latach 70. zagrała także m.in. Wiesławę w Tańczącym jastrzębiu (1974) w reż. Grzegorza Królikiewicza i rejentową Stefanię Holszańską w Nocach i dniach (1975) w reż. Jerzego Antczaka[47]. Była angażowana także do zagranicznych produkcji, głównie radzieckich i węgierskich, ale też amerykańskich, francuskich, bułgarskich, niemieckich, hinduskich i słowackich[48]; zagrała m.in. u André Delvaux (Człowiek z ostrzyżoną głową), Andrieja Konczałowskiego (Szlacheckie gniazdo), Anda Santoshiego (Alexander i Chanakaya), Tamasa Fejera (Okna czasu), Ferenca Kardosa (Szalona noc), Tamasa Banovicha (Poeta i rycerz), Jeana Delannoya (Bernadette z Lourdes), Claude Leloucha (Edith i Marcel), Keto Dolidze (Jajo dinozaura) czy Jána Zemana (Uśmiech diabła)[49][2][50]. Kilkukrotnie była gościem bądź jurorką podczas Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Moskwie oraz innych przeglądów i festiwali filmowych w Rosji[51][52].
W latach 80. objawiła talent komediowy, kreując wyraziste role w filmach Juliusza Machulskiego: Berny, szefowej „Archeo” w Seksmisji (1983), baronowej/fałszywej hrabiny Żwirskiej w Vabank II, czyli riposta (1984) i kobiety na bazarze w Kingsajzie (1987)[53]. Zagrała także m.in. jedną z pierwszorzędnych ról w Kontrakcie (1980) Krzysztofa Zanussiego[54]. Na początku lat 90. ponownie współpracowała z Machulskim, tym razem przy filmie sensacyjnym V.I.P. (1991), w którym wcieliła się w matkę głównego bohatera Romana (Wojciech Malajkat)[55]. Za rolę ciotki Lali w Śmierci dziecioroba (1990) otrzymała nominację do Złotego Lwa Gdańskiego w kategorii „najlepsza drugoplanowa rola kobieca” na 16. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni. Następnie zagrała Geldę w Dotknięcie ręki (1992) Krzysztofa Zanussiego[54] i Damę w Pięknej nieznajomej (1993). Mimo pogarszającego się stanu zdrowia (spowodowanego długo niezdiagnozowanym przez lekarzy uczuleniem na produkty zbożowe) zagrała w kolejnych filmach, m.in. w Dwóch księżycach (1993) i Dniu wielkiej ryby Andrzeja Barańskiego oraz wcieliła się w hrabinę Ewelinę Opolską w Pannie z mokrą głową (1994) Kazimierza Tarnasa[56]. Podczas 21. FPFF w 1996 odebrała nagrodę indywidualną za najlepszą drugoplanową rolę kobiecą (Berty Sonnenbruch) w filmie Niemcy, którego premiera kinowa odbyła się 1997.
W ostatnich latach swojej aktywności aktorskiej wcielała się głównie w drugoplanowe role, często eleganckich i zdystansowanych matek, cioć czy babć – takie role stworzyła w komediach romantycznych Nie kłam, kochanie (2007) i Listy do M. (2011)[57] czy serialu Teraz albo nigdy! (2008–2009)[1]. W kontrze do swojego emploi zagrała sprzątaczkę w komedii Ryś (2007)[2].
Z zamiłowania fotografka[58]. W maju 1999 zorganizowała pierwszy wernisaż zdjęć własnego autorstwa pt. „Moje dzieci, moja miłość”[1][59].
Była zaangażowana w działalność charytatywną. Jest pomysłodawczynią i współautorką cyklu programów Raport w sprawie dzieci niczyich. Wspierała stowarzyszenie „SOS Wioski Dziecięce”[60] oraz była przewodniczącą rady programowej oraz prezydentem Fundacji Dzieciom „Zdążyć z Pomocą”[61].
W 1987 zasiadła w jury konkursu Miss Polonia[62]. W latach 90. wzięła udział w kampanii reklamowej producenta odkurzaczy marki Electrolux, za co dostała honorarium w wysokości 60 tys. dolarów[1][63]. W 2008 zaangażowała się w kampanię reklamową linii kosmetyków Dove „pro.age”, biorąc udział w rozbieranej sesji zdjęciowej[1]. W 2011 użyczyła głosu w reklamie sieci fast foodu Burger King[64].
Prowadziła liczne prelekcje dotyczące zasad savoir-vivre[65][66].
W 2003 została wydana jej autobiografia pt. „Nie wszystko na sprzedaż”[67], która została wybrana „książką marca 2004” Warszawskiej Premiery Literackiej[68]. Napisała także wspomnienia Kocha, lubi i żartuje... (2006)[69] i książkę kucharską Bajaderka (2016), którą współtworzyła z córkami, Karoliną Wajdą i Wiktorią Bosc. Przez wiele lat była felietonistką „Trybuny Robotniczej” i łódzkich „Wiadomości Dnia”[69] oraz tygodnika telewizyjnego „Tele Tydzień”.
Była jurorką w dwunastu edycjach programu rozrywkowego TVN Taniec z gwiazdami (2005–2010) i siedmiu edycjach programu Polsatu Dancing with the Stars. Taniec z gwiazdami (2014–2017)[70]. Uchodziła za barwną osobowość telewizyjną[71]. Jej wulgarny komentarz dotyczący występu Anety Zając i Stefano Terrazzino z 2014 spotkał się z reakcją w postaci skargi do KRRiT[72].
Trzykrotnie rozwiedziona[73]. W latach 1967–1969 była żoną reżysera Andrzeja Wajdy, którego poznała na planie Lalki i z którym ma córkę, Karolinę Beatę Lakszmi (ur. 1967)[74][75]. Od 5 lipca 1970 była żoną reżysera Witolda Orzechowskiego, później architekta Jacka Padlewskiego, z którym ma córkę Wiktorię (ur. 1977)[76][77]. Była również związana z reżyserem Andriejem Konczałowskim i fotografem Walerym Płotnikowem, poza tym w latach 50. miała romans z Andrzejem Łapickim, a w latach 90. pozostawała w nieformalnym związku z brytyjskim aktorem Karlem Tesslerem[78][79].
W maju 2017 przeszła rozległy zawał mięśnia sercowego, a wkrótce później wycofała się z życia publicznego[1][80].