Dynastia (gr. dynasteia – władza od dýnamis 'siła; władza')^[1] – szereg władców z jednego rodu (książąt, królów lub cesarzy), lub sam ród, z którego oni pochodzą. Termin stosuje się, gdy przynajmniej dwie osoby pochodzące z tej samej rodziny panują bezpośrednio po sobie lub z niewielkimi przerwami. Zdarzały się też dynastie zupełnie niespokrewnionych władców (np. dynastia Antoninów lub egipskich Mameluków). Dynastia rządząca aktualnie w danym państwie to dom panujący (tak więc np. Dom Habsburgów, Dom Windsorów).

Pierwsze dynastie pojawiły się już we wczesnej starożytności (m.in. w Egipcie w XXX wieku p.n.e.), ale z pewnością już wiele tysięcy lat wcześniej istniał zwyczaj przekazywania władzy w ramach jednego rodu (najczęściej z ojca na syna). Dynastia może sprawować władzę nad jednym, jak i kilkoma krajami (np. Jagiellonowie rządzili jednocześnie w Polsce, na Litwie, w Czechach i na Węgrzech).

Dynastia wymiera w momencie śmierci ostatniego męskiego potomka rodu. Niekiedy jednak udaje się zachować ciągłość dynastii. Przykładem jest dynastia Habsburgów, z których to pochodząca cesarzowa Maria Teresa Habsburżanka, po ślubie z Franciszkiem Stefanem z dynastii rządzącej Lotaryngią, zapoczątkowała z mężem dynastię habsbursko-lotaryńską. Podobna sytuacja występuje w dynastii Grimaldi, która już kilka razy wymarła w linii męskiej. Zgodnie jednak ze statusem rodu, mąż następczyni tronu jest zobowiązany przyjąć nazwisko Grimaldii. Także w Luksemburgu nie zmieniono nazwy dynastii, po wygaśnięciu w linii męskiej rodu Nassau-Weilburg. Obecni członkowie rodu wielkoksiążęcego, są faktycznie przedstawicielami dynastii Burbonów, z linii parmeńskiej.

Dynastie posiadają często kilka linii bocznych, wywodzących się od różnych przedstawicieli danego rodu. Boczne linie danego rodu najczęściej z czasem tworzą odrębne dynastie. Przykładowo rządząca m.in. w Wielkiej Brytanii - dynastia Windsorów, jest faktycznie dynastią Koburgów (Sachen-Coburg-Gotha), która jest boczną linią dynastii Wettynów. Francuskie dynastie Burbonów, Walezjuszów i Andegawenów to boczne linie dynastii Kapetyngów.

Termin ten jest również współcześnie stosowany w państwach demokratycznych jako potoczne określenie rodzin, w których kilka pokoleń zajmuje się jakąś dziedziną, np. polityką. Przykładowo: rodziny Kennedych i Bushów w USA.

lista przedstawia dynastie i rody panujące oraz ich linie boczne pogrupowane wedle porządku historycznego i geograficznego; w nawiasach daty oraz kraje aktywności; pogrubiono obecne panujące dynastie

babilońskie:

• dynastia starobabilońska (I dynastia z Babilonu)
• I dynastia z Kraju Nadmorskiego (II dynastia z Babilonu)
• dynastia kasycka (III dynastia z Babilonu)
• II dynastia z Isin (IV dynastia z Babilonu)
• II dynastia z Kraju Nadmorskiego (V dynastia z Babilonu)
• dynastia z plemienia Bit-Bazi (VI dynastia z Babilonu)
• dynastia elamicka (VII dynastia z Babilonu)
• dynastia E (VIII i IX dynastia z Babilonu)
• X dynastia (asyryjska)
• dynastia chaldejska (XI dynastia z Babilonu)

perskie:

• Achemenidzi
• Tahirydzi
• Sasanidzi

armeńskie:

• Artaksydowie (Artaszesydzi) (II-I wiek p.n.e.)
• Arsacydzi (III wiek p.n.e.)

helleńskie:

• Temenidzi (macedońska)
• Attalidzi (pergamońska; III-II wiek p.n.e.)
• Argeadzi (macedońska; IX-IV wiek p.n.e.)
• Antypatrydzi (macedońska; IV-III wiek p.n.e.)
• Antygonidzi (macedońska; IV-II wiek p.n.e.)
• Mitrydatydzi (Pont; IV-I wiek p.n.e.)
• Seleucydzi (helleńska; IV-I wiek p.n.e.)
• Ptolemeusze (macedońska; Egipt; IV wiek p.n.e. - I wiek n.e.)

rzymskie:

• julijsko-klaudyjska (I wiek p.n.e. - I wiek n.e)
• Flawiusze (I w.)
• Antoninowie (I-II w.)
• Sewerowie (II-III w.)

arabskie

• Haszymici - do tego rodu należał prorok Mahomet; dynastie wywodzące się od Mahometa, lub jego najbliższych krewnych:
  • Umajjadzi (kalifat, imperium arabskie, Al-Andalus; VII-XI w.)
  • Abbasydzi (kalifat, imperium arabskie; VIII-XIII w. )
  • Fatymidzi (Egipt, Północna Afryka; X-XII w.) (pochodzenie podważane)
  • Szarifowie (Hidżaz; X-XX w.)
  • Idrysydzi (Maroko; VIII-X w.)
  • Alawici (Maroko; od XVII w.)
• Muhallabidzi (Ifrikijja; VIII w.)
• Hamdanidzi (Dżezira, Syria; IX-X w.)
• Aghlabidzi (Ifrikijja; IX-X w.)
• Almohadzi (Maghreb, Andaluzja; XII-XIII w.)
• Ichszydydzi (Egipt, Syria, Palestyna, Hidżaz; X w.)
• Kalbidzi (Sycylia; X-XI w.)
• Saadyci (Maroko; XVI-XVII w.)
• Saudowie (Półwysep Arabski; XVIII-XX w.)

tureckie

• Tulunidzi (Egipt; IX-X w.)
• Anuszteginidzi (Azja Środkowa, Iran; XI-XIII w.)
• Ghaznawidzi (Azja Środkowa, północne Indie; X-XI w.)
• Osmanowie (dynastia osmańska) (Imperium Osmańskie)
• Seldżucy (Azja Zachodnia; XI - XIV w.)
• Zengidzi (pn. Irak, Syria; XII-XIII w.)

turkmeńskie

• Artukidzi (Diyarbakır; XII-XV w.)
• Daniszmendydzi (centralna i północna Anatolia; XI-XII w.)

mongolskie

• Gerejowie (Chanat Krymski)
• Timurydzi (XIV - XVI w.)

perskie/irańskie

• Saffarydzi (Sistan, wschodnia Persja; IX-XI w.)
• Bujidzi (zachodni Iran i Irak; X-XI w.)
• Safawidzi (Persja - 1501-1722)
• Afszarydzi (Persja - 1736–1749)
• Zandowie (Persja - 1750-1794)
• Kadżarowie (Persja: 1794–1925; pochodzenia turkmeńskiego)
• Pahlawi (Persja/Iran - 1925–1979)

pasztuńskie (afgańskie)

• Hotaki (XVIII w.)
• dynastia Durrani (Imperium Durrani - 1747-1826, 1839-1842)
• dynastia Barakzai (Afganistan - 1818-1973)

berberyjskie

• Rustamidzi (środkowy Maghreb; VIII-X w.)
• Almorawidzi (Maghreb; XI-XII w.)
• Marynidzi (Maroko; XII-XV w.)
• Wattasydzi (Maroko; XV-XVI w.)
• Hafsydzi (Tunezja; XIII-XVI w.)
• Abdalwadydzi (Algieria; XIII-XVI w.)

półwysep iberyjski

• Nasridowie (Grenada XIII-XV w.)
• Zirydzi (Grenada; XI w.)

pozostałe

• Ajjubidzi (pochodzenia kurdyjskiego; Egipt, Syria, Jemen, Górna Mezopotamia; XII-XIV w.)
• dynastia mamelucka (Egipt: 1250-1517)

• Guptowie (Indie, Pakistan, Bangladesz; IV-VIII w.)
• Maurjowie (pn. Indie; IV-II wiek p.n.e.)
• Mogołowie (pn. Indie; XVI-XIX w.) (pochodzenia mongolskiego)
• Szah (nepalska)
• Pallawowie (pd. Indie; IV-IX w.)

chińskie

• Xia (Chiny; XX-XVII wiek p.n.e.)

• Shang (Chiny; XVII-XI wiek p.n.e.)
• Zhou (Chiny; XI-III wiek p.n.e.)
• Qin (Chiny; III wiek p.n.e.)
• Han (Chiny; III wiek p.n.e. - II wiek n.e.)
• Sui (Chiny; VI-VIII w.)
• Tang (Chiny; VIII-X w.)
• Song (Chiny; X-XIII w.)
• Yuan (Chiny; XIII-XIV w.; w Mongolii do XVII w.) (pochodzenia mongolskiego)
• Ming (Chiny; XIV-XVII w.)
• Qing (Chiny; XVII-XX w.) (pochodzenia mandżurskiego)

dżurdżeńskie

• Jin (pn.-wsch. Chiny; XII-XIII w.)

koreańskie

• Wang (Goguryeo)
• Yi (Gojoseon)

japońska

• Yamato (jedyna dynastia japońska, panuje do dziś)

syjamska

• Rama

• lista dynastii egipskich
• genealogia
• patriarchat, patrylinearny system pokrewieństwa
• monarchia

• www.genealogy.euweb.cz

• Słownik Dynastii Europy, pod red. J. Dobosza i M. Serwańskiego, Poznań 1999.
• Dynastie Europy, wyd. Ossolineum, Wrocław – Warszawa – Kraków 2003.
• Morby John, Dynastie świata. Przewodnik chronologiczny i genealogiczny, Kraków 1995.