Eksklawa – część terytorium państwa lub innej jednostki administracyjnej, położona w oddzieleniu od głównego jego obszaru, lecz na tym samym obszarze lądowym (przeważnie kontynent). Może być otoczona terytorium innego państwa lub jednostki administracyjnej, stanowi wtedy jednocześnie enklawę.
Przykłady eksklaw międzynarodowych:
Obecnie w Polsce nie ma eksklaw na poziomie wojewódzkim. Jednak w jednym miejscu niemal istnieje eksklawa – mający powierzchnię ok. 6,3 ha fragment gminy Jutrosin leżącej w województwie wielkopolskim (powiat rawicki) znajduje się na terenie gminy Cieszków leżącej w województwie dolnośląskim (powiat milicki), a z właściwym terytorium gminy Jutrosin styka się na szerokości drogi polnej łączącej oba obszary[2].
Do końca 1998 roku istniała eksklawa wojewódzka. W latach 1975–98 wieś Zabieżki była częścią województwa warszawskiego otoczoną ze wszystkich stron obszarem województwa siedleckiego.
Przykłady eksklaw powiatów w Polsce:
Liczne gminy składają się z kilku fragmentów (część z nich to jednocześnie eksklawy powiatowe) – najczęściej dzieje się tak, gdy miasto, będące siedzibą gminy jest osobną gminą miejską, pozostawiając rozkawałkowaną gminę wiejską, np. gmina Włodawa, gmina Koło, gmina Głogów, gmina Tarnów (składa się z trzech fragmentów), gmina Łowicz. Rzadsze są przypadki, gdy obszar gminy rozdzielony jest terenem innej gminy, np.: gmina Mierzęcice, gmina Brwinów, gmina Stopnica, gmina Lubanie.
Wykaz eksklaw gminnych (bez eksklaw będących jednocześnie na poziomie powiatowym wymienionych w sekcji „Powiaty”)
Gmina | Powiat | Liczba eksklaw | Uwagi | Źródło danych |
---|---|---|---|---|
gmina Białe Błota | bydgoski | 1 | eksklawa to bardzo mały fragment gminy o pow. ok. 235 m², leżący ok. 13 m od głównej części gminy i będący enklawą na terenie gminy Nowa Wieś Wielka | [10] |
gmina Bochnia | bocheński | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Bochnia będącym osobną gminą | [11] |
gmina Brwinów | pruszkowski | 1 | eksklawę stanowią wsie Żółwin i Owczarnia | [12] |
gmina Chełmiec | nowosądecki | 1 | eksklawa to niewielki fragment gminy o pow. ok. 1,7 km², leżący ok. 900 m od głównej części gminy, obejmujący wieś Kunów | [13] |
gmina Chełmno | chełmiński | 2 | gmina składa się z 3 części rozdzielonych miastem Chełmno będącym osobną gminą | [14] |
gmina Dobryszyce | radomszczański | 1 | eksklawa to fragment gminy o pow. ok. 5,3 km², leżący ok. 100 m od głównej części gminy, obejmujący miejscowości: Borowa, Huta Brudzka, Kotlewy i Janów | [15] |
gmina Głogów | głogowski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Głogów będącym osobną gminą | [16] |
gmina Głusk | lubelski | 1 | eksklawa to niewielki fragment gminy o pow. ok. 1,4 km², leżący ok. 100 m od głównej części gminy, obejmujący wieś Nowiny (eksklawa oddzielona jest miastem Lublin) | [17] |
gmina Grudziądz | grudziądzki | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Grudziądz będącym osobną gminą (miasto na prawach powiatu) | [18] |
gmina Jarosław | jarosławski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Jarosław będącym osobną gminą | [19] |
gmina Jasło | jasielski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Jasło będącym osobną gminą | [20] |
gmina Jordanów | suski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Jordanów będącym osobną gminą | [21] |
gmina Koło | kolski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Koło będącym osobną gminą | [22] |
gmina Kraśnik | kraśnicki | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Kraśnik będącym osobną gminą – eksklawę stanowi niewielki fragment gminy o powierzchni ok. 1,4 km², ze wsią Ośrodek-Wyżnica | [23] |
gmina Leżajsk | leżajski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Leżajsk będącym osobną gminą | [24] |
gmina Liw | węgrowski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Węgrów będącym osobną gminą i siedzibą gminy Liw. Mniejsza część gminy obejmuje jedynie wieś Jartypory. | [25] |
gmina Lubanie | włocławski | 1 | eksklawa to niezamieszkany fragment gminy o pow. ok. 6,9 km², leżący ok. 1,3 km od głównej części gminy | [26] |
gmina Lubartów | lubartowski | 1 | gmina składa się z dwóch części rozdzielonych miastem Lubartów będącym osobną gminą. Mniejsza część gminy o powierzchni 2,5 km² graniczy tylko przez czwórstyk z główną częścią gminy i obejmuje wieś Chlewiska, będącą eksklawą w gminie Niedźwiada | [27] |
gmina Łowicz | łowicki | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Łowicz będącym osobną gminą | [28] |
gmina Mielec | mielecki | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Mielec będącym osobną gminą | [29] |
Mielec (gmina miejska) | mielecki | 1 | eksklawa to niewielki fragment gminy o pow. ok. 1,1 km², leżący ok. 3,5 km od głównej części gminy, obejmujący dzielnicę (część miasta) Łuże | [30] |
gmina Mierzęcice | będziński | 1 | eksklawa to niewielki niezabudowany fragment gminy o pow. ok. 0,8 km², leżący ok. 1,8 km od głównej części gminy | [31] |
gmina Ostrowice | drawski | 1 | obszar istniejącej do końca 2018 gminy podzielony był na dwie części jeziorem Siecino należącym do gminy Złocieniec | [32] |
gmina Ostrów Wielkopolski | ostrowski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Ostrów Wielkopolski będącym osobną gminą | [33] |
gmina Pabianice | pabianicki | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Pabianice będącym osobną gminą | [34] |
gmina Pilchowice | gliwicki | 1 | eksklawa to niewielki niezabudowany fragment gminy o pow. ok. 0,7 km², leżący ok. 600 m od głównej części gminy | [35] |
gmina Przemyśl | przemyski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Przemyśl będącym osobną gminą (miasto na prawach powiatu) | [36] |
gmina Radomsko | radomszczański | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Radomsko będącym osobną gminą | [37] |
gmina Sępólno Krajeńskie | sępoleński | 1 | eksklawa to niewielki niezamieszkany fragment gminy o pow. ok. 0,3 ha, leżący ok. 90 m od głównej części gminy | [38] |
gmina Sochaczew | sochaczewski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Sochaczew będącym osobną gminą | [39] |
gmina Stargard | stargardzki | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Stargard będącym osobną gminą | [40] |
gmina Stopnica | buski | 2 | spory osobny fragment gminy z miejscowościami Bosowice, Zaborze, Jakubiec, Wymysłów i Dąbrówka, leżący ok. 50 m od głównej części gminy oraz niewielki niezamieszkany fragment gminy o pow. ok. 2,7 ha, leżący ok. 360 m od głównej części gminy i będący enklawą w gminie Pacanów | [41][42] |
gmina Tarnów | tarnowski | 2 | gmina składa się z 3 części rozdzielonych miastem Tarnów będącym osobną gminą (miasto na prawach powiatu) | [43] |
gmina Włodawa | włodawski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Włodawa będącym osobną gminą | [44] |
W tabeli poniżej wymienione są tylko eksklawy w miastach niebędących samodzielnymi gminami (miasta w gminach miejsko-wiejskich). W tych przypadkach są to eksklawy obszaru miasta znajdujące się na obszarze wiejskim danej gminy. Ponadto eksklawy posiadają opisane powyżej: miasta na prawach powiatu Gdynia i Żory oraz miasto Mielec będące gminą miejską.
Miasto | Powiat | Liczba eksklaw | Uwagi | Źródło danych |
---|---|---|---|---|
Miechów | miechowski | 1 | eksklawa leży ok. 900 m od głównej części miasta | [45] |
Nowa Dęba | tarnobrzeski | 1 | eksklawa leży ok. 260 m od głównej części miasta | [46] |
Tychowo | białogardzki | 9 | miasto w granicach administracyjnych składa się z dziesięciu osobnych fragmentów, dodatkowo na jego obszarze jest eksklawa części wiejskiej gminy Tychowo | [47] |
Więcbork | sępoleński | 1 | eksklawa leży ok. 150 m od głównej części miasta | [48] |
Ponadto w przypadku trzech miast występuje przypadek istnienia eksklawy obszaru wiejskiego na terenie miasta (enklawa w mieście). Pierwszy to, opisany wyżej, przypadek Zamościa (jest to eksklawa na poziomie powiatowym), drugim opisany wyżej przypadek Tychowa, trzecim jest zaś przypadek miasta Polkowice, znajdującego się w powiecie polkowickim (gmina miejsko-wiejska Polkowice) – eksklawa obszaru wiejskiego znajduje się na terenie miasta, ok. 30 m od właściwego obszaru terenu wiejskiego i ma ok. 0,3 ha powierzchni[49].