.jpg) Ellison (1986) | |
| Imię i nazwisko |
Harlan Jay Ellison |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
27 maja 1934 |
| Data i miejsce śmierci |
27 czerwca 2018 |
| Narodowość | |
| Język | |
| Dziedzina sztuki |
literatura (fantastyka naukowa, fantasy) |
| Strona internetowa | |
Harlan Jay Ellison (ur. 27 maja 1934 w Cleveland, zm. 27 czerwca 2018 w Los Angeles) – amerykański pisarz, krytyk, wydawca i edytor antologii fantastycznych, z których najbardziej znaną są wielokrotnie nagradzane Niebezpieczne wizje. Był autorem scenariuszy do seriali Star Trek i Po tamtej stronie oraz konsultantem przy serialach Strefa mroku (2. seria z lat 1980.) i Babilon 5.
Większość twórczości Ellisona to utwory science fiction, za które zdobył liczne branżowe nagrody: Hugo, Nebula, Locus i Bram Stoker Award. Sam Ellison nie przepadał jednak za tą etykietką i wyjaśniał, że jego twórczość bliższa jest surrealistycznej fantasy lub realizmowi magicznemu niż twardej s-f. Działał również w fandomie (założył Cleveland Science Fiction Society i jako nastolatek redagował fanzin), bywał na konwentach fanowskich.
Urodził się w rodzinie żydowskiej w Cleveland, wychował zaś w Painesville. Jego ojciec Louis Laverne Ellison, z zawodu dentysta i jubiler, zmarł gdy Harlan miał 15 lat[3]. Młody Ellison kilkukrotnie uciekał z domu, imając się różnych prac, był np.: rybakiem łowiącym tuńczyki, wędrownym robotnikiem rolnym, ochroniarzem, kierowcą ciężarówki z nitrogliceryną, kucharzem, kierowcą taksówki, litografem, sprzedawcą książek, stróżem w sklepie, akwizytorem i aktorem[4]. W latach 1953–1954 przez półtora roku był studentem Uniwersytetu Stanu Ohio, skąd został wyrzucony za uderzenie wykładowcy[5]. W 1955 roku przeniósł się do Nowego Jorku. Przez kolejne dwa lata wydał ponad 100 krótkich opowiadań i artykułów. W latach 1957–1959 służył w wojsku[6], a po powrocie był wydawcą „Rogue magazine” (1959–60) i założycielem wydawnictwa Regency Books Press (1960). Następnie z sukcesami przeniósł swe zainteresowania na pisanie scenariuszy telewizyjnych. W 1962 roku przeprowadził się do Kalifornii, gdzie zaczął sprzedawać swe scenariusze do Hollywood. Napisał scenariusz do filmu The Oscar, ze Stephenem Boydem i Elke Sommer, pisał także scenariusze do odcinków wielu seriali telewizyjnych, m.in.: Po tamtej stronie, Star Trek, Spotkanie z Alfredem Hitchcockiem, The Flying Nun, Prawo Burke’a, Route 66, Kryptonim U.N.C.L.E., Cimarron Strip. Był także konsultantem przy produkcji seriali Strefa mroku i Babilon 5[3].
Trzeci zbiór o tytule Niebezpieczne wizje (The Last Dangerous Visions) nigdy się nie ukazał, choć był zapowiadany.
Ellison podał do sądu Jamesa Camerona po jego wypowiedzi, że tworząc film Terminator inspirował się dwoma odcinkami serialu Po tamtej stronie (The Outer Limits) – „Soldier” i „Demon with a Glass Hand”). Od tej pory na końcu filmu pojawiają się napisy: „Acknowledgment to the works of Harlan Ellison."
W 1986 roku wziął ślub z piątą żoną, Susan (mieszkali w Los Angeles)[3]. W 1994 roku przebył zawał i od tej pory miał problemy z sercem[7], w październiku 2014 przeszedł udar mózgu[8]. Zmarł we śnie w nocy 27 czerwca 2018 w wieku 84 lat[9].
W Polsce w 2002 ukazał się zbiór opowiadań Ellisona – Ptak śmierci, zawierający jedynie opowiadania wyróżnione nagrodami Hugo lub Nebulą i niemający angielskojęzycznego odpowiednika. W 2018 opublikowano dwutomową antologię To, co najlepsze (oryg. The Essential Ellison: A 50-Year Retrospective).
Poza wspomnianymi wcześniej nagrodami otrzymał:
Był także laureatem wielu innych nagród, m.in.: Grand Master (The World Horror Convention, 2000), Gallun Award for Lifetime Achievement in Science Fiction (I-CON 1997), J. Lloyd Eaton Lifetime Achievement Award in Science Fiction (UCR Libraries, Eaton SF Conference 2011), Silver Pen for Journalism (International PEN, 1990), „Defender of Liberty” Award (Comic Book Legal Defense Fund, 1998), Words, Wit, Wisdom Award (The National Women’s Committee of Brandeis University, 1998), Distinguished Skeptic Award (Committee for the Scientific Investigation of Claims of the Paranormal’s, 2002), Golden Scroll (Academy of Science Fiction, Fantasy and Horror Films, kategoria Best Writing – Career 1976), American Mystery Award (1988), Asimov’s Science Fiction Magazine Reader’s Poll Special award (1988), Audio Publishers Association Award (za The Titanic Disaster Hearings: The Official Transcript of the 1912 Senatorial Investigation w kategorii Best „Multi-Voiced Presentation”, 1999, oraz za City of Darkness w kategorii Best Solo Narration, 1999), The Bradbury Award (Science Fiction and Fantasy Writers of America, za audycje radiowe 2000X, razem z Yuri Rasovsky), British Science Fiction Award (za Deathbird Stories w kategorii best collection 1978), Edgar Allan Poe Award (za The Whimper of Whipped Dogs, 1974), International Horror Guild Award (Living Legend, 1994), Jupiter Award (Instructors of Science Fiction in Higher Education, 1973, 1977), Writers Guild of America (1974, 1987), Writers Guild of Canada (2000).
Ponadto w 2009 roku był nominowany do Nagrody Grammy w kategorii Best Spoken Word Album for Children za nagranie Po drugiej stronie lustra (Through the Looking-Glass and What Alice Found There).
