Historyzm – nurt w XIX-wiecznej architekturze światowej, polegający na naśladownictwie stylistyki minionych epok.

Początkowo opierał się na przeciwstawieniu klasycyzmowi i zainteresowaniu przeszłością, badaną w sposób naukowy. Zbiegł się z romantyzmem w sztuce i literaturze. Powstał z romantycznej tęsknoty za tym, co dalekie, za historią i nieskrępowaną naturą. Człowiek nastrojony romantycznie uciekał od zbiorowości, szukał samotności, tego co osobiste, rodzime i ludowe, szukał bezkształtności i dowolności jako przeciwieństwa przymusu zawodowego i społecznego, prostoty graniczącej z prymitywizmem. Był przeciwny racjonalizmowi, chłodowi, wyniosłości charakterystycznej dla klasycyzmu. Za tym wszystkim stała także niepewność wobec teraźniejszości.

Historia

Źródła historyzmu

Architektura i sztuka do XVIII wieku były wykładnią określonego porządku społecznego, opierającego się na prawie dziedziczenia, robiącego wrażenie wiecznego trwania, porządku wspieranego autorytetem władzy, kościoła, elit społeczeństwa. Ład ten drastycznie załamał się w czasie rewolucji francuskiej. Głoszone i wprowadzane w życie prawa człowieka, przekształcanie się poddanych w obywateli zniweczyło wielowiekową tradycję. Ciągłość trwania została przerwana. „Sznur naszyjnika pereł został przerwany, teraz miało się garść pełną pereł, którymi można było się swobodnie bawić”^[1]. Przeszłość stała się skarbnicą, z której można było dowolnie czerpać wzory do naśladowania.

Zainteresowanie przeszłością w architekturze zbiegło się z rozwojem nauk historycznych. Było wynikiem badań nad przeszłością. Od początku XIX stulecia prowadzono intensywne prace nad dziejami architektury. Zaczęto opisywać, rozróżniać, datować budowle – początkowo średniowieczne, następnie późniejsze. Podstawy badań nad romanizmem i gotykiem stworzyli de Gerville, Thomas Rickman, Ksawery Kraus, a zwłaszcza Eugène Viollet-le-Duc. Na tych badaniach oparli się architekci, wskrzeszając na całym świecie neostyle (neoromanizm, neogotyk, neorenesans, neobarok).

Fazy rozwojowe

W historii architektury historyzmu można rozróżnić trzy fazy rozwojowe: historyzm romantyczny (do około 1870), ścisły historyzm (około 1870–1890) i późny historyzm (po 1890).

• Historyzm romantyczny stopniowo wyparł klasycyzm. Preferowanymi stylami były neogotyk i styl arkadowy, od ok. 1850 wypierany przez neorenesans, jednak wiązano ze sobą elementy niewystępujące w poszczególnych stylach, tak że twórczość nie oznaczała wiernego naśladowania poszczególnych stylów, lecz subiektywną ich interpretację. Pojawiały się też motywy pozaeuropejskie (vide styl neomauretański).
• Ścisły historyzm powstał na podstawie XIX-wiecznych badań naukowych. Projektowano łącząc elementy dozwolone w danym stylu, odrzucając ich swobodną interpretację. Wytworzono kanony opisywalnych neostylów, korzystano z wzorników. Preferowanym stylem stał się neorenesans.
• Późny historyzm odchodzi od neorenesansu i orientuje się na neobarok. Ścisłe przepisy poprzedniej fazy zostają zastąpione przez bardzo swobodną interpretację elementów dekoracyjnych, które nie są już organizowane ściśle osiowo. Pojawiają się liczne wykusze, ryzality, kopuły, a także balkony. Można zaobserwować dążność do przepychu i monumentalizmu. Niektóre elementy dekoracyjne, np. kwiatowe, wskazują już na rodzącą się secesję.

Wybrani przedstawiciele historyzmu

• Gottfried Semper
• Edwin Oppler
• Eugène Viollet-le-Duc
• Horace Walpole, 4. hrabia Orford
• Felix Henry

 Z tym tematem związana jest kategoria: architekci historyzmu.

Zobacz też

• historia architektury