Logopedia – nauka o kształtowaniu właściwej mowy w okresie jej rozwoju i jej doskonaleniu w późniejszym okresie (logopedia ogólna), a także o usuwaniu różnego rodzaju wad i zaburzeń mowy (logopedia specjalna).

Logopedia

Rozmowa z Joanną Wyszyńską. Podkast z serii Nauka XXI wieku

Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.

Opis dyscypliny

Obecnie obowiązujące definicje logopedii mówią, że jest ona „nauką o kształtowaniu prawidłowej mowy, usuwaniu wad wymowy oraz nauczaniu mowy w przypadku jej braku lub utraty”^[1]. Obejmuje też oddziaływanie na psychikę w celu wytworzenia właściwego stosunku do wady mowy i zapobiegania ujemnemu jej wpływowi na kontakty interpersonalne oraz kształtowanie osobowości. Według Genowefy Demelowej logopedia zajmuje się etiologią i patogenezą zaburzeń mowy, ich rozpoznawaniem, zapobieganiem oraz usuwaniem. Interesuje się wychowaniem pod względem mowy, czuwaniem nad jej rozwojem i doskonaleniem oraz ewentualną poprawą, gdy odchyla się ona od normy^[2].

Do zadań logopedii, według Ireny Styczek, należą:

• kształtowanie prawidłowej mowy w przedszkolu i w szkole, czyli dbanie o jej prawidłowy i jak najlepszy rozwój pod względem fonetycznym, gramatycznym i leksykalnym,
• doskonalenie mowy już ukształtowanej,
• usuwanie wad mowy,
• nauczanie mowy (mówienia i rozumienia) w wypadku jej braku lub utraty,
• usuwanie zaburzeń głosu,
• usuwanie trudności w czytaniu i pisaniu.

Wśród autorów nie ma zgodności co do przedmiotu i zakresu badań logopedii, stąd aktualnie funkcjonują trzy koncepcje określające obszar tej nauki^[3]:

1. koncepcja medyczna, za którą opowiada się m.in. Stanisław Grabias, organizująca zakres przedmiotu badań logopedii do zaburzeń, profilaktyki i korekcji mowy,
2. koncepcja pedagogiczna, rozszerzająca zakres przedmiotu badań logopedii o problemy kształtowania mowy u dzieci z upośledzonym słuchem i porozumiewania się głuchoniewidomych,
3. koncepcja holistyczna, której zwolennikami są Leon Kaczmarek i Irena Styczek, traktuje logopedię jako samodzielną naukę zajmującą się wszystkimi aspektami mowy: embriologicznym, patologicznym, społecznym i artystycznym, integruje wyniki badań dyscyplin zajmujących się mową.

Można zatem wymienić następujące przedmioty badań logopedii^[4]:

• prawidłowy proces nabywania kompetencji i rozwoju sprawności językowej oraz komunikacyjnej,
• zapobieganie nieprawidłowym zachowaniom językowym,
• pochodzenie i przyczyny powstających odstępstw od normy w rozwoju mowy,
• mechanizm powstawania tych odstępstw,
• ich związek z innymi zaburzeniami rozwojowymi,
• ich wpływ na psychikę i funkcjonowanie społeczne, korekta wad wymowy,
• reedukacja zaburzeń mowy, w przypadku utraty nabytych już umiejętności porozumiewania się,
• terapia zakłóceń i zaburzeń rozwoju mowy oraz zaburzeń mowy,
• oddziaływanie na psychikę pacjenta w celu umożliwienia mu prawidłowego funkcjonowania społecznego,
• zapobieganie wtórnym skutkom zaburzeń mowy.

W logopedii wyróżnia się następujące specjalności:

• logopedia teoretyczna – „jej zadaniem jest integrowanie i wskazywanie możliwości wykorzystania w praktyce wyników badań, a także wprowadzanie metod i narzędzi służących diagnozowaniu wszelkich zaburzeń mowy oraz opracowywanie programów oddziaływań profilaktycznych i terapeutycznych”^[5]
• logopedia stosowana (praktyczna) – jej zadaniem jest rozwijanie kompetencji językowej i komunikacyjnej oraz zapobieganie nieprawidłowościom przebiegu tego procesu dzieli się ona na:
  • logopedię ogólną, której zadaniem jest kształtowanie prawidłowej mowy i doskonalenie wymowy już ukształtowanej,
  • logopedię specjalną, do której zadań należą usuwanie wad wymowy, nauczanie mowy (mówienia i rozumienia) w przypadku jej braku lub utraty, usuwanie zaburzeń głosu, usuwanie trudności w nauce czytania i pisania.

Niektórzy autorzy wyróżniają w logopedii ogólnej następujące specjalności:

1. logopedię wychowawczą, mającą na celu zapobieganie patologii mowy i głosu,
2. logopedię artystyczną, interesującą się ekspresja słowną: potoczną, publicystyczną i artystyczną,

Zaś w logopedii specjalnej:

1. logopedię korekcyjną, zajmującą się usuwaniem zaburzeń mowy i głosu oraz trudnościami w nauce czytania i pisania, a także nauczaniem mowy dzieci z upośledzeniem umysłowym lub uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego,
2. surdologopedię, zajmującą się kształtowaniem i rozwojem mowy osób wykazujących zaburzenia słuchu oraz postępowaniem z tymi osobami^[6].

Realizacja zadań logopedii wymaga wiedzy z zakresu językoznawstwa, foniatrii, neurologii, audiologii, ortodoncji, anatomii, fizjologii, psychologii, pedagogiki.

Ze względu na epidemię COVID-19, coraz częściej diagnozę i terapię logopedyczną przeprowadza się zdalnie, przy pomocy narzędzi telemedycznych^[7].

Specjalności logopedii (ze skrótowymi opisami)

• balbutologopedia (diagnoza i terapia osób z zaburzeniami płynności mowy, np. jąkanie, giełkot)
• gerontologopedia (diagnoza i terapia osób z chorobami, zaburzeniami występujących u osób starszych, np. choroba Alzheimera)
• glottodydaktyka (nauka języka obcokrajowców, ale również metoda rozumiana jako wychowanie językowe dzieci, diagnoza, profilaktyka i terapia dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu)
• logopedia artystyczna (kształtowanie wzorcowej mowy, dykcji, emisji głosu)
• logopedia wychowawcza (profilaktyka, zapobieganie zaburzeniom mowy i głosu, kształtowanie właściwej mowy u dzieci)
• logoterapia (usuwanie zaburzeń mowy, głosu, trudności w czytaniu i pisaniu)
• neurologopedia (diagnoza i terapia osób m.in. z afazją, alalią, dyzartrią, porażeniem mózgowym)
• oligofrenologopedia (diagnoza i terapia osób z niepełnosprawnością intelektualną)
• onkologopedia (kształtowanie mowy osób ze schorzeniami nowotworowymi, po laryngektomii)
• surdologopedia (kształtowanie mowy osób niesłyszących, niedosłyszących)
• tyflologopedia (kształtowanie mowy osób niewidzących i niedowidzących)
• wczesna interwencja logopedyczna (diagnoza i terapia dzieci (0-3 r.ż.) zagrożonych lub z niepełnosprawnością, wymagających wczesnych oddziaływań logopedycznych)

Zobacz też

• foniatria
• logorytmika
• surdologopedia