Odobenus rosmarus[1] | |||||
(Linnaeus, 1758) | |||||
![]() samiec morsa | |||||
Systematyka | |||||
Domena | |||||
---|---|---|---|---|---|
Królestwo | |||||
Typ | |||||
Podtyp | |||||
Gromada | |||||
Podgromada | |||||
Infragromada | |||||
Rząd | |||||
Podrząd | |||||
Parvordo | |||||
Rodzina | |||||
Podrodzina |
Odobeninae | ||||
Rodzaj | |||||
Gatunek |
mors arktyczny | ||||
| |||||
Podgatunki | |||||
| |||||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[16] | |||||
![]() | |||||
Zasięg występowania | |||||
![]() |
Mors arktyczny[17], mors[18][b], mors pośredni[17] (Odobenus rosmarus) – gatunek drapieżnego ssaka z rodziny morsowatych (Odobenidae).
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki zoolog Karol Linneusz, nadając mu nazwę Phoca rosmarus[2]. Jako miejsce typowe autor wskazał europejską, azjatycką i amerykańską Arktykę[19]. Podgatunek divergens po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1815 roku niemiecki zoolog Johann Karl Wilhelm Illiger, nadając mu nazwę Trichechus divergens[6]. Okaz typowy pochodził z obszaru około 35 mi (56 km) na południe od Icy Cape na Alasce, w Stanach Zjednoczonych[20]. Jedyny żyjący współcześnie przedstawiciel rodzaju mors[17] (Odobenus)[19][21][22].
Takson laptewi z Morza Łaptiewów nie jest uznawany za odrębny podgatunek; dane z analizy sekwencji mitochondrialnej wykazały, że populacja na tym obszarze jest najbardziej wysuniętą na zachód populacją O. r. divergens[23]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki[22].
Mors arktyczny występuje w zależności od podgatunku[22][17]:
Długość ciała 250–350 cm, dla samic średnio 260 cm, dla samców średnio 315 cm; masa ciała 800–1800 kg dla samic średnio 1000 kg, dla samców średnio 1500 kg[21]. Noworodki osiągają długość około 100 cm i ciężar około 85 kg[21].
Wszystkie kończyny morsa są przekształcone w płetwy. Przednie kończyny są większe od tylnych i stanowią główny narząd ruchu. U młodych morsów dostrzega się rzadkie owłosienie skóry, dorosłe mają skórę bardzo słabo owłosioną. Na górnej wardze występują liczne włosy czuciowe. W uzębieniu wyróżniają się górne kły obecne u samców i u samic, szczególnie silnie rozwinięte u samców, mogą dorastać do 100 cm długości[21], ale przeciętna ich długość wynosi ok. 50 cm. Masa największych kłów przekracza 5 kg[18][21].
Głównym składnikiem pożywienia morsów są bezkręgowce zamieszkujące dno oceanu, np.: małże, ślimaki i rozgwiazdy, okazjonalnie poluje również na skorupiaki, ryby, foki (koticzaka niedźwiedziowatego (Callorhinus ursinus), fokowąsa brodatego (Erignathus barbatus), nerpę obrączkowaną (Pusa hispida) i fokę plamistą (Phoca largha)[28].
Mors odgrywał ważną rolę w życiu mieszkańców Arktyki, którzy polowali na niego dla mięsa, skór, tłuszczu, kłów i kości[29].
Tak zaczęła się historia polowań na morsa. Ludzie wybijali tysiące tych niedołężnych na lądzie istot. Z biegiem czasu opustoszała Wyspa Barentsa, a następnie wybrzeża Spitsbergenu. Urządzano masowe rzezie, np. na wyspie Niedźwiedziej w 1667 roku w przeciągu kilku godzin zabito 900 morsów, a w 1923 do brzegów przylądka Barrow na Alasce fale przyniosły ponad tysiąc trupów pozbawionych jedynie kłów[30].
Ocenia się, że od początku XX w. przez 70 lat liczebność morsów w morzach arktycznych zmniejszyła się ok. 20-krotnie i na początku lat 70. tegoż stulecia nie przekraczała 50 tysięcy osobników. Zwracał też uwagę nikły (w porównaniu z fokami) przyrost naturalny morsów. Z tych powodów postanowiono zlikwidować całkowicie przemysłowe polowania na morsy: w ZSRR nastąpiło to w 1956 r., na Alasce i w Kanadzie z początkiem lat 70. Dopuszczono jedynie indywidualne łowy mieszkających na wybrzeżu Czukczów, Eskimosów i Aleutów, dla których łowiectwo było głównym źródłem utrzymania. Uzgodniono jednak maksymalne kontyngenty upolowanych zwierząt, które wyniosły po 1100 sztuk w ZSRR i na Alasce oraz 800 sztuk w arktycznej Kanadzie[31].
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii VU (ang. vulnerable „narażony”)[16].