Natan Gross (ur. 16 listopada 1919 w Krakowie, zm. 5 października 2005 w Tel Awiwie[1]) – polsko-izraelski scenarzysta, reżyser, producent, krytyk i historyk filmu, poeta, pisarz, tłumacz, edytor i wydawca publikujący w języku polskim i hebrajskim.
Życiorys
Edukacja i okres okupacji
Natan Gross z kamerą ręczną w Izraelu 1951
Urodził się w Krakowie w rodzinie żydowskiej. Jego bratem był Yoram Gross. W 1938 r. zdał maturę w krakowskim Gimnazjum Hebrajskim. W 1938 roku rozpoczął studia prawnicze na Wydziale PrawaUniwersytetu Jagiellońskiego. W czasie okupacji przebywał w okolicach Krakowa, potem w getcie krakowskim, wreszcie – jako Franciszek Grymek, czeladnik szewski – ukrywał się na aryjskich dokumentach w Warszawie. Ostatnie dni okupacji spędził wraz ze swoim bratem w Otwocku. Okres wojny opisał w swojej książce wydanej w 1986 roku w języku hebrajskim pt. Mi ata adon Grymek (polskie wydanie ukazało się w 1991 roku nakładem krakowskiego Wydawnictwa Literackiego pod tytułem Kim pan jest, panie Grymek?)[2].
Lata powojenne w Polsce
Po wojnie wrócił do Krakowa, gdzie współpracował z Żydowską Komisją Historyczną, działał w organizacji „Gordonia”, zajmował się też tłumaczeniem poezji hebrajskiej.
Natan Gross podczas kręcenia filmu Undzere kinder, 1948
Jego uwagę pochłonęły jednak przede wszystkim sprawy filmowe. W 1946 r. ukończył Kurs Przeszkolenia Filmowego w Krakowie, na którym miał okazję zetknąć się ze znakomitymi wykładowcami m.in. z Antonim Bohdziewiczem, Stefanem Szumanem czy Romanem Ingardenem. Jeszcze w tym samym roku został oddelegowany do Łodzi jako asystent Stanisława Wohla przy filmie Dwie godziny (w napisach w czołówce występuje pod pseudonimem F. Grymek). Po perturbacjach związanych z tym filmem (z powodu zarzutów o formalizm film czekał na premierę do 1957) Gross wahał się, czy dalej zajmować się kinematografią. Wówczas spotkał na swojej drodze Saula Goskinda, producenta filmów w języku jidysz, który zaproponował Grossowi stanowisko scenarzysty i reżysera w swojej nowo otwartej wytwórni Kinor. W Łodzi pracował również jako redaktor pisma młodzieżowego „Słowo Młodych” oraz współpracował z innymi pismami: „Naszym Słowem”, „Opinią”, „Mostami”. W tych ostatnich opublikował pierwsze swoje przekłady poezji hebrajskiej i jidysz na język polski oraz pierwsze recenzje teatralne, filmowe i literackie[3].
Praca zawodowa w Izraelu
Na skutek sytuacji politycznej w kraju, 11 stycznia 1950 roku wyjechał do Izraela. Tam przez pierwsze pół roku mieszkał w Ra’anannie. Po miesiącu pobytu realizował już pierwsze swoje filmy, głównie dokumentalne. We współpracy z Goskindem założył kooperatywę filmową Kolon, był redaktorem kroniki filmowej Chadaszot Kolon: Geva (późniejszej Chadaszot Geva). W sumie nakręcił około 100 filmów dokumentalnych, m.in. dla Histadrutu (30 filmów), Państwowej Służby Filmowej (14 filmów), Wojskowej Jednostki Filmowej (8 filmów) czy dla Nehory[4]. W 1963 roku nakręcił swój jedyny pełnometrażowy film fabularny pt. Piwnica, który otrzymał dwie nagrody na 13. MFF w Berlinie. Był członkiem komisji przyznającej tytuł Sprawiedliwy wśród Narodów Świata w Jad Waszem[5].
Zmarł w wieku 85 lat w Tel Awiwie i tam został pochowany. Jego syn Ja’akow (Jakub) jest jednym z najwybitniejszych izraelskich reżyserów realizujących filmy w oparciu o materiały archiwalne. Archiwum osobiste i literackie Natana Grossa znajduje się w Archiwum Emigracji w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu.
Filmografia
1946–1949: Jidisze Film Kronik (z jid. Żydowska Kronika Filmowa)
1947: Der weg cum gezunt (z jid. Droga do zdrowia)
1947: Der jidiszer jiszew in Niderszlezje (z jid. Żydowskie osadnictwo na Dolnym Śląsku)
.jpg)
.jpg)