Polityka historyczna (niem.Geschichtspolitik) lub polityka pamięci – kształtowanie świadomości historycznej oraz wzmocnienie publicznego dyskursu o przeszłości.
Geneza pojęcia
Polityka historyczna wynika z potrzeby mitologizacji przeszłości[1] w celu tworzenia dziedzictwa kulturowego danego narodu. Pojęcie polityki historycznej wywodzi się z Niemiec, gdzie pojawiło się w latach 1980. i zajmowało się wpływem historii na politykę tego kraju[2]. Wraz z początkiem lat 1990. debata publiczna na temat wydarzeń z historii zaczęła mieć coraz większe znaczenie:
Narzędziami polityki historycznej są finansowane przez państwo: badania naukowe, edukacja i wychowanie, instytucje wyspecjalizowane (jak muzea, izby pamięci, instytuty lub centra), organizacja czasu (kalendarz świąt państwowych), topografia pamięci, wykorzystanie mediów masowych i wymiar sprawiedliwości, szczególnie podczas tranzycji politycznej, etykietowanie bohaterów oraz wykorzystywanie narratorów o odmiennym autorytecie (np. naukowców i świadków wydarzeń) w artykułach historycznych[4].
Polityka historyczna wpływa na naturę i nazwy pomników i muzeów, ulic, placów, miast i całych krajów[5], patronów placówek oświatowych i innych instytucji publicznych, osoby odznaczone orderami i medalami za zasługi[6], instytucje świadomości historycznej wspólnoty, a także wspierane przez państwo i samorządy badania naukowe, działania kulturalne i edukacyjno-wychowawcze.
Zagadnienie polityki historycznej w Polsce
Także po okresie PRL, kiedy to wdrażano stosowną historiografię, pojęcie polityki historycznej niejednokrotnie wzbudza w Polsce negatywne emocje[7]. Politykę historyczną oskarża się bowiem o manipulację i wybiórcze traktowanie faktów historycznych[8].
Definicje polskiej polityki historycznej często uwzględniają ideologię:
„Posługiwanie się przez demokratyczne (ale nie tylko) społeczeństwa własnymi interpretacjami wydarzeń z przeszłości do osiągania m.in. bieżących celów politycznych”[9].
„Świadome działanie klasy politycznej mające na celu kształtowanie zakresu i charakteru zbiorowej pamięci historycznej”[10].
„Interpretacja tożsamości wspólnoty politycznej – w jej toku obywatele podejmują decyzje co do tego, jakie tradycje chcą kontynuować, a jakich nie”[11].
Wzmocnienie publicznego dyskursu o przeszłości poprzez różne formy instytucjonalizacji (instytucje centralne, państwowe, lokalne – samorządowe oraz regionalne)[12].
W 2015 roku ogłoszono rozpoczęcie prac nad Strategią Polskiej Polityki Historycznej, aprezydent RPAndrzej Duda stwierdził, że „prowadzenie polityki historycznej to jedno z najważniejszych działań prezydenta”[13].
Polityka historyczna na świecie
Gwatemala
Ekshumacja ofiar in San Juan Compalapa, Chimaltenango w 2005, w ramach polityki historycznej
Uchwalono tam ustawę i wdrożono projekt z Komisją Gwatemalskiego Oświecenia Historycznego (hiszp.Comisión para el Esclarecimiento Histórico de Guatemala), która chroni pamięć masakr w latach 1960-1996, gdy zamordowano około 200 000 osób a zaginęło 45 000 osób[14].
Równolegle w 1995 roku rozpoczęto wspierany przez KRK niezależny Projekt Odzyskiwania Pamięci Historycznej (REMHI, hiszp.Recuperación de la Memoria Histórica), który zgromadził prawie 6000 zeznań o okrucieństwach popełnionych podczas ponad trzech dekad wojny domowej[15].
Dwa dni po ogłoszeniu w kwietniu 1998 roku raportu REMHI o takim odzyskaniu narodowej pamięci historycznej: "Nigdy więcej w Gwatemali!" (hiszp.Guatemala: Nunca Más!) o ofiarach tej wojny domowej, w którym w 80 procentach zbrodnie te przypisano Armii Gwatemalskiej i nazywając ją też holokaustem (hiszp.Holocausto silencioso)[16], jej współautor biskup Juan José Gerardi Conedera(inne języki) został zaatakowany w garażu i pobity na śmierć przez trzech oficerów Armii Gwatemalskiej[17][18].
Zakaz Rehabilitacji Nazizmu to rosyjska ustawa o pamięci historycznej z 2014 roku, znana również jako Prawo Jarowej, od nazwiska rosyjskiej polityk Iriny Anatolijewnej Jarowej[19] (Ири́на Анато́льевна Ярова́я), która odegrała kluczową rolę w jej uchwaleniu[20].
Turcja
Artykuł 301 tureckiego kodeksu karnego zakazuje obrażania Turcji, narodu tureckiego, tureckich instytucji rządowych lub tureckich bohaterów narodowych, takich jak Mustafa Kemal Atatürk.
Po 1989 roku Węgrzy też stworzyli własną historiografię o zbiorowym cierpieniu podczas i po II wojnie światowej. Od lat 2000. w wielu węgierskich wsiach na Zakarpaciu znajdują się pomniki ofiar powojennych represji, często przerobione z tryumfalnych pomników postawionych w okresie Węgierskiej Republiki Ludowej (1949–1989)[21].
↑Red. Magdalena Saryusz-Wolska, Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, UNIVERSITAS, Kraków 2009.
↑Laleh Khalili: Heroes and Martyrs of Palestine. The Politics of National Commemoration. Oxford – New York: Oxford University Press, 2007; Jan Rydel, Polityka historyczna w Republice Federalnej Niemiec. Zaszłości, Idee, Praktyka. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, 2011; Patryk Wawrzyński, Sharing the Past: Specialized Institutions as an instrument of Politics of Memory in the 21st Century, w: Ralph Schattkowsky i Milos Reznik, „Society and Nation in Transnational Processes in Europe”. Newcastle: Cambridge Scholar Publishing 2014.
↑ZvinasheZ.MamvuraZvinasheZ., ‘Let us make Zimbabwe in my own name’: Place naming and Mugabeism in Zimbabwe, „South African Journal of African Languages”, 40 (1), 2020, s. 32–39, DOI: 10.1080/02572117.2019.1672343, ISSN0257-2117 [dostęp 2021-08-09].
↑Por. na ten temat: red. Stanisław Kowolik, O polską politykę historyczną, IX Sympozjum Tarnogórskie, Tarnowskie Góry 2010.
↑Por. na ten temat: red. Bartosz Korzeniewski, Narodowe i europejskie aspekty polityki historycznej, Instytut Zachodni, Poznań 2008.
↑Wypowiedź Dariusza Gawina w dyskusji w „Gazecie Wyborczej”: Po co nam polityka historyczna?, „Gazeta Wyborcza” z 30 września 2005.
↑Anna Wolff-Powęska Polskie spory o historię i pamięć. Polityka historyczna, „Przegląd Zachodni” 1-2007.
↑Wypowiedź Zbigniewa Krasnodębskiego, Polityka historyczna. Historycy – politycy – prasa. Konferencja pod honorowym patronatem Jana Nowaka-Jeziorańskiego, Pałac Raczyńskich w Warszawie, 15 grudnia 2004, Muzeum Powstania Warszawskiego, Warszawa 2005.
↑Por. wypowiedź Marka Cichockiego podczas rozmowy w redakcji „Mówią wieki” z dnia 17 sierpnia 2006.
