Pory roku – okresy roku, będące następstwem ruchu obiegowego Ziemi wokół Słońca i nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity tego ruchu. Ruch obiegowy Ziemi przy stałym nachyleniu osi obrotu sprawia, że warunki oświetlenia Ziemi zmieniają się w rytmie rocznym, co pociąga za sobą zmiany klimatyczne oraz wpływa na wegetację roślin i tryb życia zwierząt. Nauka o wpływie pór roku na świat roślin i zwierząt to fenologia.
W klimacie umiarkowanym tradycyjnie wyróżnia się cztery pory roku: wiosnę, lato, jesień i zimę, ale już teraz zaczęto wyróżniać przejściowe pory roku: przedwiośnie, polecie i przedzimie. W innych strefach klimatycznych może być wyróżniona inna liczba pór roku np. w strefie klimatów podzwrotnikowych: pora sucha (lato) i pora deszczowa (zima)[1].
W ciągu całego roku szerokość geograficzna, w której Słońce góruje w zenicie, zmienia się. Podstawą wyznaczenia dat zmian astronomicznych pór roku jest górowanie Słońca w zenicie nad równikiem bądź zwrotnikami. Ich występowaniu towarzyszą zmiany długości trwania dnia i nocy.
Podział na pory roku pod względem astronomicznym odbywa się w następujący sposób (dla północnej półkuli Ziemi):
Każdy moment zmiany pory roku wyznaczany jest za pomocą specjalnych obliczeń i obserwacji astronomicznych i w rzeczywistości co roku wypada o innej porze dnia, a nawet innego dnia. W związku z tym np. początek wiosny wypada czasami nie 20., a 21. lub 22. dnia marca. Podobnie jest z początkiem innych pór roku.
Astronomiczne pory roku, zależne od położenia Słońca na tle gwiazdozbiorów zodiaku, występują jednocześnie na półkuli północnej i południowej. Nazwy kalendarzowych pór roku na półkuli północnej zgadzają się z nazwami pór astronomicznych, natomiast na półkuli południowej są przesunięte o pół roku[2].
Ze względów praktycznych w roku 1780 organizacja meteorologiczna Societas Meteorologica Palatina (istniała do 1795) jako jedna z pierwszych wprowadziła praktyczny podział roku na 4 pory roku, gdzie kwartał stanowi 3 miesiące kalendarzowe.[3] W przeciwieństwie do astronomicznych, termicznych i fenologicznych pór roku, daty początku pór kalendarzowych są stałe – wypadają tego samego dnia w ciągu roku.
Termin kalendarzowe pory roku używany jest między innymi w nauczaniu podstaw geografii. Z wykorzystaniem horyzontarium porównuje się miejsca wschodu i zachodu Słońca na widnokręgu oraz długości dziennych łuków widomej drogi Słońca na początku każdej z kalendarzowych pór roku.
Półkula północna: początek i koniec 4 pór roku w/g kalendarza Gregoriańskiego
*- kolejny dzień w roku przestępnym.
Półkula południowa:
Podział roku na sześć pór został wprowadzony przez E. Romera jako charakterystyczna cecha klimatu Polski[5].
Źródło:[6]: Meteorologiczny okres wegetacyjny wyszczególniono na zielono.
Pory roku | Średnie dobowe progi termiczne °C |
---|---|
zima | ≤ 0 °C |
przedwiośnie | 0 °C do 5 °C |
wiosna | 5 °C do 15 °C |
lato | ≥ 15 °C |
jesień | 5 °C do 15 °C |
przedzimie | 0 °C do 5 °C |
zima | ≤ 0 °C |
Fenologiczne pory roku, okresy, które charakteryzują odmienne zjawiska życia różnych gatunków flory i fauny, zależne od cyklicznych zmian meteorologicznych[7].
Źródło:[8]
Pory roku | Średnia dobowa temperatura °C |
---|---|
zima | ≤ 0 °C |
przedwiośnie | 0 °C do 5 °C |
wiosna | 5 °C do 10 °C |
przedlecie | 10 °C do 15 °C |
lato | ≥ 15 °C |
polecie | 10 °C do 15 °C |
jesień | 5 °C do 10 °C |
przedzimie | 0 °C do 5 °C |
zima | ≤ 0 °C |