Porucznik (por.) – oficerski stopień wojskowy występujący w większości armii świata. W Wojsku Polskim zaliczany jest do korpusu oficerów młodszych. Niższym stopniem jest podporucznik, a wyższym kapitan. Polski oficer w stopniu porucznika na naramiennikach nosi trzy gwiazdki.
Obecnie w WP zawodowi oficerowie posiadający stopień porucznika głównie pełnią służbę na stanowiskach szefów i oficerów sekcji sztabów batalionów/dywizjonów oraz zastępców dowódców kompanii/baterii. Są to stanowiska, które przygotowują do objęcia stanowiska dowódcy kompanii/baterii (przewidziane dla kapitanów).
W XVI wieku był zastępcą hetmana w dowodzeniu całym wojskiem, jego częścią lub częścią szyku[1]. W końcu XVI wieku zastępca dowódcy roty[1]. W drugiej połowie XVII wieku dowódca chorągwi, a dowódcy chorągwi pułkownikowskich byli faktycznymi dowódcami pułków często tytułowanymi pułkownikami[1].
Stopień porucznika występuje również w Straży Granicznej, Służbie Więziennej, Służbie Ochrony Państwa, Agencji Wywiadu, Służbie Wywiadu Wojskowego, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Odpowiednikiem tego stopnia w policji jest komisarz, w Państwowej Straży Pożarnej kapitan, a w Służbie Celno-Skarbowej komisarz.
Etymologia
„Porucznik” wywodzi się z występującego w staropolszczyźnie czasownika „poruczyć”, czyli ‘oddać w czyje ręce z zaufaniem, powierzyć’, który z kolei wywodzi się od słowa „ręka”. Pierwotnie słowo „porucznik” miało znaczenie bardziej ogólne: ‘ten, któremu co poruczono, pełnomocnik, posłannik, zastępca’[2].
Oznaczenia
Oznaczenie stopnia na czapce garnizonowej lub rogatywce składa się z wąskiego galonu umieszczonego na całej długości łuku daszka oraz z trzech gwiazdek umieszczonych na środku otoku. Na berecie i furażerce oznaka stopnia składa się z jednej belki i trzech gwiazdek. Natomiast na naramiennikach znajdują się trzy gwiazdki (bez belki). W Wojsku Polskim II Rzeczypospolitej, Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie oraz w Ludowym Wojsku Polskim do 1952 roku stopień ten był opisywany dwiema gwiazdkami.
Zgodnie z przepisami ubiorczymi żołnierzy Wojska Polskiego z 1972 roku porucznik nosił trzy gwiazdki umieszczone na środku taśmy otokowej w linii równoległej do krawędzi taśmy; odległość między ramionami gwiazdek wynosiła 2 mm. Na daszku czapki garnizonowej – jeden galon szerokości 6 mm, naszyty w odległości 6 mm od krawędzi daszka na całej długości jego łuku.
Na beretach i furażerkach – jeden pasek na lewej stronie beretu (furażerki) długości 3 cm szerokości 5 mm, umieszczony pod kątem 45° w stosunku do dolnej krawędzi beretu (furażerki) oraz trzy gwiazdki rozmieszczone w linii prostej nad środkiem paska – prostopadle do jego położenia. Pierwszą gwiazdkę umieszczano w odległości 5 mm od paska do podstawy jej ramion, drugą gwiazdkę i następną – w odległości 5 mm od wierzchołka ramienia pierwszej gwiazdki do kąta wklęsłego ramion drugiej gwiazdki.
Na naramiennikach trzy gwiazdki umieszczone wzdłuż linii prostej biegnącej przez środek naramiennika: pierwsza umieszczona w odległości 1,2 cm od wszycia rękawa, druga w odległości 5 mm od wierzchołka ramienia pierwszej gwiazdki do kąta wklęsłego między dwoma ramionami drugiej gwiazdki, trzecia podobnie jak druga[3].
W myśl Przepisu Ubioru Polowego Wojsk Polskich r. 1919: na środku naramiennika wzdłuż dwie gwiazdki haftowane oksydowanymi nićmi lub wytłaczane pięciopromienne, o ostrych promieniach[a].
Na czapce na szwach wierzchu pojedynczy srebrny, oksydowany, płaski, szerokości 5 mm, sznurek. Na górnej krawędzi otoku dokoła, jeden takiż sznurek. Z przodu otoku dwie gwiazdki[4].
W Wojsku Polskim Królestwa Kongresowego oznaką stopnia były szlify gładkie bez frędzli z 1 paskiem, a od 1827 roku 2 gwiazdki. Na srebrnych epoletach gwiazdki złote, a na złotych gwiazdki srebrne[5][5].
W Armii Księstwa Warszawskiego oznaką stopnia były epolet z frędzlami na lewym ramieniu, a na prawym ramieniu kontrepolet (naramiennik bez frędzli). Na taśmie jedwabny pręcik karmazynowy. Naramienniki jazdy posiadały taśmy w karpią łuskę[5].
W Wojsku polskim w okresie Sejmu Wielkiego i w wojsku Kościuszki oznaką stopnia były 3 gwiazdki[6].
