Pracowniczy program emerytalny (PPE) – dobrowolna forma ubezpieczenia społecznego w Polsce, stanowiąca element tzw. III filaru emerytalnego.
W ramach pracowniczego programu emerytalnego pracodawca odprowadza składki podstawowe za swoich pracowników – uczestników PPE wysokości nie wyższej niż 7% wynagrodzenia uczestnika. Program może dopuszczać też odprowadzanie składek dodatkowych przez pracowników. Składka podstawowa odprowadzana przez pracodawcę zwolniona jest z obciążenia składkami na ubezpieczenia społeczne. Zyski z inwestycji w ramach PPE i wypłata środków z PPE zwolnione są z podatku dochodowego od osób fizycznych. Środkami w ramach PPE zarządza wybrana instytucja finansowa. PPE ma zawsze formę programu o zdefiniowanej składce.
Pracownicze programy emerytalne podlegają wpisowi do rejestru prowadzonego przez organ nadzoru emerytalnego: 1999–2002 – Urząd Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi, 2002–2006 – Komisję Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych, od 2006 – Komisję Nadzoru Finansowego.
Pierwotnie PPE uregulowane były w ustawie z dnia 22 sierpnia 1997 o pracowniczych programach emerytalnych, obecnie w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 o pracowniczych programach emerytalnych. Ustawa z 1997 przewidywała 4 formy PPE: pracowniczy fundusz emerytalny, z funduszem inwestycyjnym, z zakładem ubezpieczeń na życie lub towarzystwem ubezpieczeń wzajemnych na życie. Ustawa z 2004 w obecnie obowiązującym brzmieniu przewiduje PPE w formie: pracowniczego funduszu emerytalnego z funduszem inwestycyjnym, ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym w zakładzie ubezpieczeń na życie lub w towarzystwie ubezpieczeń wzajemnych na życie lub zarządzania zagranicznego. PPE może być zorganizowany w jednym zakładzie pracy lub jako międzyzakładowy. U jednego pracodawcy co do zasady może działać tylko jedno PPE. O wyborze formy PPE przesądza umowa między pracodawcą a reprezentacją pracowników. Po jej zawarciu pracodawca zawiera umowę z instytucją finansową lub tworzy pracownicze towarzystwo emerytalne. Pracownik przystępuje do PPE na podstawie swojej deklaracji składanej pracodawcy, również wszelkie oświadczenia woli kierowane do instytucji finansowej zarządzającej środkami w ramach PPE składane są za pośrednictwem pracodawcy.
Wypłata z PPE może nastąpić na wniosek uczestnika po ukończeniu przez niego 60 lat, lub 55 lat po przedstawieniu przez niego decyzji o przyznaniu mu emerytury, bez wniosku – po ukończeniu przez uczestnika 70 lat, po śmierci uczestnika – na wniosek osoby uprawnionej. Wypłata transferowa może być dokonana do innego PPE lub na indywidualne konto emerytalne.
31 grudnia 2020 PPE prowadziło 2370 pracodawców[1]. Zarządzało nimi 30 instytucji finansowych[1]. W PPE uczestniczyło wtedy 631 761 osób, a łączna wartość zgromadzonych aktywów wynosiła ok. 17 mld zł[1].