Szmery sercowe (łac. strepitus cordis) to zjawiska akustyczne stwierdzane oprócz tonów serca w trakcie osłuchiwania układu krążenia, które są wywołane wibracjami (drganiami) powstającymi w tkankach serca i naczyń krwionośnych, a także samym strumieniu krwi przy jego przejściu z przepływu warstwowego w turbulentny. Akustycznie jest to stosunkowo długo trwająca seria drgań, które różnią się częstotliwością, głośnością, czasem trwania i czasem pojawienia się w trakcie cyklu pracy serca.
Szmery sercowe odgrywają istotną rolę w rozpoznawaniu chorób serca i naczyń, jednak większość szmerów nie ma znaczenia chorobowego – są to tzw. „szmery niewinne”.
Klasyfikacja szmerów serca
- skurczowe, które dzielimy na:
- wczesnoskurczowe (protosystoliczne)
- śródskurczowe (mezosystoliczne)
- późnoskurczowe (telesystoliczne)
- holosystoliczne (pansystoliczne), czyli trwające przez cały okres skurczu serca
- rozkurczowe
- wczesnorozkurczowy (protodiastoliczne)
- śródrozkurczowy (mezodiastoliczne)
- późnorozkurczowe (telediastoliczne)
- holodiastoliczne (pandiastoliczne), czyli trwające przez cały okres rozkurczu
Inny podział:
- szmer narastający (crescendo) – głośność szmeru stopniowo narasta, jest cichy na początku i najgłośniejszy na końcu jego występowania
- szmer malejący (decrescendo) – szmer stopniowo cichnący
- szmer typu crescendo-decrescendo – początkowo zwiększający głośność, po osiągnięciu maximum stopniowo cichnie
- szmer stały – o jednakowej głośności przez cały okres występowania
Uwzględniając przyczynę powstania szmerów sercowych, można je podzielić na:
- czynnościowe – wywoływane przyczynami pozasercowymi najczęściej ogólnoustrojowymi (np. w przebiegu anemii lub gorączki)
- niewinne (inaczej nazywane przygodnymi) – mówimy o nich, gdy szmer jest wysłuchiwany, nie stwierdza się jednakże choroby serca
- organiczne – w przypadku wady serca.
Mechanika powstawania szmerów
Szmery w jamach serca lub patologicznie zmienionych naczyniach krwionośnych (np. tętniaku jamy brzusznej) powstają w wyniku turbulentnego przepływu krwi przez naczynie krwionośne. Głośność szmeru jest wprost proporcjonalna do turbulentnego przepływu i jest tym wyższa im wyższa jest liczba Reynoldsa. Przyczyny zjawisk odsłuchowych w sercu można przypisać głównie współczynnikowi prędkości przepływu i lepkości krwi.
Poniżej przedstawiono przykłady patologii wpływających na określone współczynniki liczby Raynoldsa:
- zwiększona prędkość przepływu krwi przez niezmienione morfologicznie struktury serca występująca w stanach hiperdynamicznych stanach jak ciąża, nadczynność tarczycy, gorączka.
- zmniejszenie średnicy naczynia, np. zwężenie ujścia serca przez usztywnienie zastawek serca lub przerost mięśnia sercowego, koarktacja aorty, wada przegrody międzykomorowej,
- zmniejszenie lepkości krwi, które występuje wyłącznie w niedokrwistości
- niedomykalność zastawki sercowej powodująca wsteczny przepływ krwi, jako wyjątek nie jest wprost charakteryzowana przez liczbę Raynoldsa.
Szmery niewinne (przygodne, przypadkowe)
Osobny artykuł: Szmery niewinne.
Występują fizjologicznie u dzieci najczęściej w wieku przedszkolnym i szkolnym, nie są wynikiem zmian organicznych w sercu.
Cechy charakterystyczne:
- głośność od 1/6 do 3/6 w skali Levine’a
- niestałe, zmieniają głośność lub zanikają podczas zmiany położenia, wysiłku, emocji, ucisku na naczynia żylne
- wysłuchiwane są nad niewielkim polem, nie promieniują
- intensywność może wzrastać podczas gorączki
Rodzaje najczęściej występujących szmerów niewinnych:
- szmer klasyczny (muzyczny, Stilla) – związany z turbulencjami odpływu krwi z lewej komory, skurczowy szmer o głośności 1-2/6, najlepiej słyszalny w III-IV lewym międzyżebrzu przy mostku
- szmer wyrzutu do tętnicy płucnej – związany z turbulencjami odpływu krwi z prawej komory, najlepiej słyszalny w pozycji leżącej, w II lewym międzyżebrzu, o głośności 2/6
- buczenie żylne – skurczowo-rozkurczowy (ciągły) szmer nasilający się w pozycji stojącej i przy odchyleniu głowy do tyłu a zanikający podczas leżenia i po uciśnięciu żył szyjnych, słyszalny nad i pod prawym obojczykiem
