Ziemia mielnicka – obszar w woj. podlaskim, którego głównym miastem był Mielnik, obecnie jako kraina historyczna jest częścią Podlasia. Po raz pierwszy jako odrębna jednostka terytorialna wzmiankowana była w akcie ustanowienia województwa podlaskiego z 1520 roku. Ziemia ta finalnie wyodrębniła się na przełomie lat 30. i 40. XVI wieku z ziemi drohickiej[1]. Szlachta tej ziemi sejmiki odbywała w Drohiczynie, wybierając 2 posłów na sejm walny. Od roku 1566 Mielnik był stolicą ziemi mielnickiej. W roku 1569 ziemia mielnicka została inkorporowana do Korony Królestwa Polskiego. Dwa miasta królewskie w ziemi mielnickiej, Mielnik i Łosice, były siedzibami starostw. Pozostałe miasta: Międzyrzec, Siemiatycze, Niemirów, Horodyszcze i Rossosz były głównymi ośrodkami dóbr. Do XVII wieku z ziemi mielnickiej odłączono Siemiatycze z okolicami oraz BoćkiSapiehów, a przyłączono znaczne obszary na południe od Bugu z centrami w Kozieradach (Konstantynowie), Międzyrzecu, Rossoszy i Horodyszczu. W takich granicach ziemia mielnicka istniała do 1795 roku[2].
Od północy ziemia mielnicka graniczyła z ziemią bielską, od zachodu z ziemią drohicką, od wschodu z ziemią brzeską i od południa w rejonie rzeki Krzna. Wschodnia granica ziemi mielnickiej była po Unii Lubelskiej granicą z Wielkim Księstwem Litewskim. Przez tę ziemię przechodził ważny trakt królewski przekraczający rzekę Bug przez most w Mielniku, a po jego zniszczeniu przez most w Turnej.
W drugiej połowie XVI wieku ziemia mielnicka obejmowała obszar 1169 km kwadratowych na którym znajdowało się 129 miejscowości (i osad), w tym: 2 miasta królewskie (Mielnik ok. 1520 mieszkańców oraz Łosice ok. 1130 mieszkańców), 126 wsi oraz 1 osada folwarczna (Chmielów, okolice Chotycz, lokalizacja nieznana). Pod względem własnościowym w ziemi mielnickiej 98 miejscowości stanowiło własność szlachecką, 22 - królewską, 7 - duchowną oraz były 2 miejscowości o własności mieszanej (1 szlachecko-duchowna i 1 królewsko-szlachecka). Struktura własności ziemi mielnickiej wyglądała następująco (dane we włókach): własność królewska (w tym tzw. "włóki miejskie") to 978 włók, duchowna - 61, wielka własność szlachecka - 290,5, średnia wielkość szlachecka - 216,5, drobna własność szlachecka - 123 oraz szlachta bezkmieca - 403,3 włóki co daje 2072,3 włók ziemi uprawnej[4].
Starostowie mielniccy
(daty oznaczając wzmianki)
Sanco de Melnyky - starosta od 1388 r.
Rafał Raczko z Puczyc Puczycki herbu Gozdawa - starosta od 1485 r., sędzia bielski
Rafał Mleczko de Czaple - starosta od 1493 r.
Niemira Grzymalicz - starosta mielnicki w latach 1499–1533
Mikołaj Andruszewicz - starosta mielnicki od 10 XI 1533 do 1535 roku
Nikodem Janowicz Świejko - starosta w latach 1537–1549
Bohdan Siemaszko - starosta od 17 sierpnia 1549 r.
Jan Irzykowicz - wzmiankowany jako starosta w latach 1551, 1554, 1557
Jarosz Korycki (zm. 1566) - starosta mielnicki w 1559, 1565
↑Karol de Perthées, Mappa Szczegulna Woiewodztwa Podlaskiego, 1795.
↑Województwo podlaskie w drugiej połowie XVI wieku, pod red. M. Gochny, B. Szadego, cz. II: Komentarz, indeksy (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, pod red. H. Rutkowskiego, M. Słonia, t. 8), Warszawa 2021, s. 138, 153, 160, 164, 171 [1] oraz Ziemie polskie Korony w drugiej połowie XVI wieku. Wydanie zbiorcze, pod red. M. Słonia, cz. II: Komentarz, indeksy (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku. Wydanie zbiorcze serii, pod red. H. Rutkowskiego i M. Słonia), Warszawa 2021, s. 738, 857, 864, 1083, 1090 [2]
↑DorotaD.MichalukDorotaD., Ziemia mielnicka województwa podlaskiego w XVI-XVII wieku, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2002, ISBN 83-231-1248-7, OCLC830345818. Brak numerów stron w książce
Dorota Michaluk: Ziemia mielnicka województwa podlaskiego w XVI-XVII wieku. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2002. ISBN 83-231-1248-7.