Brunate | |
Vappa | |
Stedi | Italia |
Regiun | Lombardia |
Provinza | Com |
Coordinatas | 45°49'0"N; 9°6'0"E |
Otezza | 715 meters |
Surfatscha | 1,96 kilometers quadrats |
Abitants | 1.786(31 dicember 2013) |
Densited | 915 abitants per kilometer quadrat |
Vschinaunchas cunfinantas | Blevio e Com |
Numer postel | 22034 |
Nom dals abitants | Brunatesi |
Sench protectur | Sant Andrea l'Apostel |
Di da festa | 30 november |
Brunate (Brünàa in lumbard) es üna vschinauncha taliauna in Lombardia, Provinza da Com. Ella es abiteda da 1.794 persunas.[1] Ella es nota pella presenzcha da nombrosas villas da stil eclettic e Liberty, pella funiculera chi la lia a Com e per sias zonas panoramicas, chi l'haun fat guadagner il nom "Balcone sulle Alpi" ("Balcon süls Alps").
Il territori da la vschinauncha da Brunate as chatta i'ls Prealps lombards, precis i'l u.d. "Triangolo Lariano", ad ün'otezza traunter 562 e 1027 meters (localited CAO). La vschinauncha da Brunate da nom e da pom es ad ün otezza da 715 meters, suot il cuolm dal Monte Tre Croci, illa vart sud da la muntagna svessa. Il terrain, inua ch'ad es construida Brunate, es caltschinus, ma la presenzcha da morenas d'ablaziun l'ho fertiliso.[2]
Ün poch pü suot la vschinauncha es que üna pitschna planüra ota (la localited Piani di Brunate), chi es lieda a la cited veglia vi da üna via stretta a serpentinas inaugureda als 15 gün 1935.[3]
Il territori cumünel es pelpü cuviert da gods; ils bös-chs ils püs preschaints sun l'ascher, il fraischen, il pign, il vduogn, il ruver, la robinia, il chastagner e'l fo.[4]
Ovas ed ovels sun quasi del tuot absaint, ma a do bgeras funtaunas: la pü renumneda es la Fonte Pissarottino, inua ch'as chatta ün dals lös panoramics ils püs bels da Brunate süls Alps e'l lej da Com
La vschinauncha da Brunate da nom e da pom es la cited veglia, chi s'ho sviluppeda als peis da la clostra da Sant Andrea, de la quela hoz es resteda be la baselgia. I'l territori cumünel da Brunate do que eir oters centers abitos:
Brunate ho un clima tipic da mited muntagna. Las steds sun fras-cahs e suvenz cun vent; la temperatura, chi nun es squasi mê pü cu 25 gros a la sumbriva, favurisescha l'arrivi da turist, chi vegnan da las chodas citeds per as frader. Ils invierns sun fraids cun frequaintas naiveras (var 50 centimeters illa cited veglia e 1,50 meters illa localited CAO); tuottüna nu vegn la vschinauncha isoleda da la naiv, perque cha la Funiculera Com-Brunate funcziunescha eir cur ch'a naiva.
L'origen dal nom "Brunate" es fich incert; que sun trais ipotesas:
Las prümas notizchas sülla vschinauncha sun dal 1240;[7] zieva ün tschientiner gnit fatta sü la clostra da Sant Andrea. Zieva quel mumaing füt Brunate cugnuoschieu scu ün lö religius, isolo e da greiv access.
Als 1817 gnit fatta üna senda, chi lia auncha hoz Com cun Brunate. Zieva bger temp gnitttan construidas las duos strettas vias (l'üna da Com, l'otra da Tavernerio), dals quels hoz fo que adöver per ir a Brunate cun l'automobil.[8]
Traunter ils 19. e 20. tschientiners dvantet Brunate ün lö da vacanzas surtuot pellas famiglias milanaisas benestants, chi fettan sü bgers villas liberty; vi per quels ans eira que eir ün Kursaal, chi füt in activited fin la Seguonda Guerra Mundiela.
Als 11 november 1894 gnit construida la funiculera, chi da Com vo fin Brunate.
Als 1943 dvantet Brunate üna fracziun da Com; zieva üna petiziun populera, dvantet'la danövmaing üna vschinauncha politica als 1947.[9][10]
Hoz vegnan a Brunate main turists cu in passo, surtut dals USA e dal Giapun, chi vegnan a vzair il panorama bellezzas: a po vzair, vi pellas bellas oras, las Alps (surtuot il Monte Rosa) e la Planüra Padana.
Vi per ün uorden dal President da vschinauncha,[11] zieva'ls 1. marz 2008 nu po que gnir a Brunate da las set a las vainch cun las maschinas, chi sun pü largias cu 1,84 meters u chi haun il diameter da lur roudas pü grand cu 73 centimeters. Quist uorden, contestedas da hoteliers e commerzchants dal lö, voul impedir l'acces a Brunate da maschinas memma grands pellas vias strettezzas da la vschinauncha: pelvaira es la Funiculera Com-Brunate il mez da transport il pü cusglio per ir a Brunate, eir per cha illa vschinauncha do que pochas plazzas da parker.
La vappa da Brunate es ün s-chüd samnitic, cun sura üna curuna da tuors e suot ün ram d'urbeja a schnestra ed ün ram da ruver a dretta. Il s-chüt es partieu da l'ot a schnestra al bass a destra vi da üna fascha blov cun trais stailas melnas; la vart in ot a dretta es cotschna cun ün sulagl mellan cun una fatscha umauna; la vart in bass a schnestra es grischa cun trais muntagnas verdas (quella centrela es il Monte Tre Croci) e'l lej a lur peis.
Quista vappa gnit utiliseda dal cumanzamaint dal 20. tschientiner e gnit bgeras voutas müdeda; als 1973 dvantet'la la vappa ufficiela da la vschinauncha da Brunate tres ün decret dal President da la Republica.
Als 1990 cumparit süllas chartas ufficielas da la vschinauncha un oter tip da vappa, simil a la vappa ufficiela, ma da culur naira ed alva e culla fuorma da guotta messa al cuntrari.
Al prüm censiment da la populaziun fat in Italia (1861) vaiva Brunate 291 abitants; daspö quel an es la populaziun creschida in möd reguler fin als 1936, cur cha Brunate eira abiteda da 845 persunas.[13]
Traunter ils 1936 e'l 1951 sun ils abitants da Brunate aumentos dal 117,46% (da 845 a 1.861).[14] Principalmaing sun duos las radschuns da quist grand augment da la populaziun: l'augment d'iffaunts naschieus zieva la guerra e l'immigraziun da glieud, chi gniva specialmaing dal Süd Italia per chatter plazzas da lavur a Brunate, chi nu manchaivan in quel temp.[15]
Zieva ans, düraunt ch'ils abitants sun ün poch diminuieus, dal censiment dal 2001 al 2008 ho la populaziun da Brunate cumanzo danövmaing ad augmenter (da 1.730 a 1.794).[16] Ad es ün egen fat per üna vschinauncha da montagna, ma que es sto pussibel per ch'ella es poch luntauna da Com, cha ün po ragiundscher in be 7 minuts culla funiculera.
L'augment dals abitants da Brunate es avegnida per l'arrivi da bgeras persunas, chi vegnan da l'ester (specialmaing da la Rumania, dal Maroc, da El Salvador, da l'Ucraina e da la Tirchia) e chi hoz lavuran principalmaing illas pitschnas impraisas da fabrica da Brunate ed illas villas scu famagls.
Al 31 dicember 2010 ho Brunate 162 abitants esters, 116 dals quêls vegnan da stedis chi nu faun part da l'Uniun europeica.[17]
I'l passo l'agricultura es steda fich importanta pell'economia da Brunate: las cultivaziuns as chattaivan illa localited Laghetto, sün terrassas artificielas; ün cultivaita tuot las sortas da verdüra, ma na ils ardöffels, poch adattos per il tip da terrain da Brunate.[18] Ad eiran fich renumnedas las cultivaziuns da tschiguollas. Impü a Brunate gnivan cultivos ils chastagners da früt.[19] Daspö la Seguonda Guerra mundiela gnint las cultivaziuns da verdüras e chastagners abandunedas dal tuot; hoz sun las terrassas cuviertas da robinias.[20]
A Brunate nu sun mê existidas fabricas. Percunter daivan que chevas da sabgia, da crappa (pellas terrassas da cultivaziun) e d'arschiglia (pellas tevlas dal tet). Eir quistas activiteds gnint abandunedaz daspö la Seguonda Guerra mundiela.[21]
Pella presenzcha da grands gods eira sviluppo a Brunate l'artischanedi dal lain: dal chastagner faisaivan que portas e fnestras, dal fraischen la mobiglia e da l'uolm (bös-ch hoz svanieu a Brunate) las aissas da bloc pels bachers.[22]
Uossa poch sun quels, chi faun il falegnam; hoz sun las firmas d'artischanedi pella megldra part pitschnas impraisas da fabrica.
Eir scha la crisa zieva la Seguonda Guerra mundiela vaiva fich diminuieu l'arrivi dals turists, es l'economia da Brunate fundeda principalmaing sül turissem. Uossa nun do que pü ils grands hotels fats sü al cumanzamaint dal 20. tschientiner,[23] ma pitschens hotels, bed & breakfast ed ustarias, chi faun ils trats dal lö (rost, salvadschina e pulenta).
Brunate es renumneda eir, per ch'ella es il punct da partenza da numerosas sendas; particulermaing sun que da remarcher duos sendas:
Las principelas attraziun turisticas da Brunate sun:
Vi pella sted do que a Brunate fich evenemaints da cultura (concerts, referats, lectüras, films), chi haun lö in l'Auditorium da la nouva Biblioteca cumünela, inaugureda als 28 october 2006. Oters manifestaziuns da musica haun lö i'ls curtins da las villas ed illa cited veglia.
Üna vouta eira Brunate renumneda pella "Festa del Narciso" ("Festa da la Narcissa"), flur chi d'eira tipic dals pros da la vschinauncha. Ella gnit organiseda la prüma vouta als 1936; zieva dvantet sia nom "Brunate in fiore" ("Brunate in flur",1966) e "Armonie fiorite" ("Armonias da fluors", 1967). L'ültima vouta da quista festa füt als 1973.[28]
Oters manifestaziuns renumnedas sun:
Perioda | Nom | Funcziun |
---|---|---|
1860-1866 | Giovanni Monti | President da vschinauncha |
1866-1872 | Francesco Monti | President da vschinauncha |
1872-1884 | Antonio Monti | President da vschinauncha |
1884 | Giuseppe Pedraglio | President da vschinauncha |
1884-1915 | Antonio Baserga | President da vschinauncha |
1915-1926 | Angelo Zannini | President da vschinauncha |
1926-1927 | Eugenio Levati | Cumissari dal Prefet |
1927 | Candido Luciano Marchini | Cumissari dal Prefet |
1927-1930 | Federico Lo Monaco | Cumissari dal Prefet |
1930-1940 | Giuseppe Grippa | Podested |
1940-1943 | Luigi Aliverti | Cumissari dal Prefet |
1943-1947 | Fracziun da Com | |
1947-1948 | Giuseppe Russo | Cumissari dal Prefet |
1948-1949 | Enrico Ghezzi | President da vschinauncha |
1949-1952 | Luigi Silo | President da vschinauncha |
1952-1959 | Gabriele Giussani | President da vschinauncha |
1959-1960 | Camillo Bianchi Fetuccia | President da vschinauncha |
1960-1963 | Carlo Fontana | President da vschinauncha |
1963-1964 | Antonio Noseda | President da vschinauncha |
1964-1970 | Camillo Bianchi Fetuccia | President da vschinauncha |
1970-1975 | Socrate Meconcelli | President da vschinauncha |
1975-1984 | Giovanni Bernasconi | President da vschinauncha |
1984-1995 | Angelo Doneda | President da vschinauncha |
1995-1999 | Francesco Bianchi Fetuccia | President da vschinauncha |
1999-2009 | Darko Pandakovic | President da vschinauncha |
daspö 2009 | Davide Bodini | President da vschinauncha |
A Brunate do que il center da sport illa localited Nidrino, chi es tuottadi in stedi da restructuraziun. El ho üna plazza da ballapè per equipas da ündesch giuveders, üna da tennis ed üna da gimnastica; zieva la messa a növ daro que eir üna plazza cuverta da ballapè a tschinch giuveders.[30]
A Brunate do que üna equipa amaturiela da ballapè, chi ho nom "ASD Brunatese".
|