- Ovo je članak o godini 1654.
| Milenijum: | 2. milenijum |
|---|---|
| Vjekovi: | 16. vijek – 17. vijek – 18. vijek |
| Decenija: | 1620-e 1630-e 1640-e – 1650-e – 1660-e 1670-e 1680-e |
| Godine: | 1651 1652 1653 – 1654 – 1655 1656 1657 |
| Gregorijanski | 1654. (MDCLIV) |
| Ab urbe condita | 2407. |
| Islamski | 1064–1065. |
| Iranski | 1032–1033. |
| Hebrejski | 5414–5415. |
| Bizantski | 7162–7163. |
| Koptski | 1370–1371. |
| Hindu kalendari | |
| • Vikram Samvat | 1709–1710. |
| • Shaka Samvat | 1576–1577. |
| • Kali Yuga | 4755–4756. |
| Kineski | |
| • Kontinualno | 4290–4291. |
| • 60 godina | Yang Drvo Konj (od kineske Ng.) |
| Holocenski kalendar | 11654. |
| Podrobnije: Kalendarska era | |
Godina 1654 (MDCLIV) bila je redovna godina koja počinje u četvrtak po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u nedjelju po 10 dana zaostajućem julijanskom kalendaru.
- 5. 1. - Sastanak posavskih pobunjenika i povjerenika hrvatskog sabora u Božjakovini bez rezultata[1].
- januar - Pošto je odbio Turke od Posedarja, Janko Mitrović sa Ilijom Smiljanićem napao Bosnu gde su "izvršili velike pokolje"[2].
- 18. 1. (8. 1. po j.k.) - Perejaslavski sporazum: zaporoški kozaci se zakleli na vernost ruskom caru (sporazum zaključen u martu) - prelazak Ukrajine iz poljske u rusku sferu i kasnije uključenje u Rusiju.
- 28. 1. - Holanđani izgubili i poslednji posed u Brazilu.
- siječanj - Siščani, kaptolski kmetovi, dolazili u Zagreb tražiti "stare pravice" od kanonika[1].
- 4. 3. - Hrvatski sabor u Varaždinu - kralj poručuje da je odredio povjerenike za mirno rješenje Posavske bune, ako to ne uspije, neka ban upotrijebi oružanu silu[1].
- 18. 3. - Varaždinski sporazum Posavaca i vlastelina Mirka Erdeda - određene obaveze i amnestija (ali ubrzo dolazi do novih nesuglasica)[1].
- 20. 3. - Neuspešna mletačka opsada Knina: Turci opkolili i razbili Mlečane u dolini Butišnice - dolazi do rasula u kome su Mlečani i papski vojnici imali velike gubitke[2]. Bosanski Fazli-paša poslao sultanu 200 hrišćanskih glava i 220 zarobljenika[3].
- april - Constantin Șerban je novi knez Vlaške (do 1658).
- 15. 4. - Westminsterski ugovor okončava Prvi anglo-holandski rat.
- proleće - Švedske trupe konačno napuštaju Vechtu u severozapadnoj Nemačkoj[4].
- proljeće? - Štibrenci, kmetovi zagrebačkog Kaptola, digli bunu u selu Hrušćica na Savi - banska i krajiška vojska opljačkala i spalila selo[1][5]. Nastavlja se pobuna sisačkih kmetova, tokom godine ulaze u savez sa Pokupskom, Posavskom i Ivanićkom krajinom[6][7].
- januar - maj? - Prvo veće preseljenje hercegovačkih hajduka u mletačku Boku kotorsku pod Perast[8] (moguće nakon pohare zijameta Ibrahim-bega Ljubovića[9]), koja postaje treće ratno područje na jadranskoj obali, odakle hajduci napadaju turske posede[10], naročito novskih aga.
- 8. 5. - Otto von Guericke demonstrirao pred carem i Rajhstagom snagu atmosferskog pritiska i vakuuma putem Magdeburških polulopti.
- 15. 5. - Kandijski rat: malobrojniji Peraštani pobijedili Turke.
- maj - Istovremeno sa napadom Mehmed-age Rizvanagića na Perast, ulcinjske i novske fuste napadaju druga mletačka mesta u Boki[11].
- 15. 5. - Na Kaptolu smaknuti Tomo Kuzmić i Matej Dolenjak, vođe pobune u Hrušćici[1].
- 16. 5. - Prva Dardanelska bitka je turska pobeda nad Mlečanima[12].
- 20. 5. - Kurlandski brod stiže na karipsko ostrvo Tobago i uspostavlja koloniju - najmanja zemlja koja je imala koloniju u Amerikama.
- 7. 6. - Krunisan Luj XIV.
- lipanj - Siščani pokušali glađu iznuditi predaju tvrđave u Sisku ali kaptol poslao hrane za tri godine, nakon čega kmetovi počinju s nasiljem[1].
- jun - Uskoci se zaleteli do Knina, rasterali inženjere i minirali podignute zidove[2] - Turci odgovaraju haranjem u Ravnim kotarima, poginuo sin Ilije Smiljanića. U ovo vreme potisnuta mletačka straža iz Makarske[2].
- 16. 6. - Švedska kraljica Kristina abdicira, novi kralj je Karl X Gustav (do 1660).
- 16 - 17. 6. - Turci pljačkaju mletačko uporište Tenos u Egeju[13].
- jun - Počinje Rusko-poljski rat (1654-67).
- 9. 7. - Nakon što je Ferdinand IV., hrvatsko-ugarski kralj umro od boginja, naslednik habsburške kuće postaje Leopold (1640-1705).
- avgust, početkom - Zbor morlačkih predvodnika u Grusima kod Zadra doneo statut (kratki zakonik)[14].
- kolovoz, početkom - Seljaci ubili Miju Jantolčića, bivšeg sisačkog kaštelana[1].
- avgust/septembar? - Ilija Smiljanić se sa družinom sveti selu Ondiće kod Udbine u kome je živeo ubica njegovog sina[15].
- 5. 9. - Ilija Smiljanić poginuo pri povratku iz Like na velebitskom Vučjaku[16] - glava će biti osam dana izložena u Livnu a zatim poslata u Carigrad. Njegov brat Filip postaje novi harambaša[15].
- septembar - Na mletačku teritoriju prešlo 500 morlaka sa porodicama, krajem meseca napadaju Turke blizu Knina[15].
- septembar - U Engleskoj se sastaje neplodni Prvi protektoratski parlament.
- 3. 10. (23. 9. po j.k.) - Rusi definitivno uzimaju Smolensk Poljacima.
- 12. 10. - Eksplozija barutane u Delftu razara veći deo grada.
- oktobar - Odred Filipa Smiljanića upada u Bosnu. U ovo doba: Janko Mitrović doveo 50 porodica iz Like u Ljubač kod Zadra[15].
- 28. 10. - Novi veliki vezir postaje Ibšir Mustafa-paša, alepski paša, sultanov zet i nećak starog dželalijskog pobunjenika Abaza Mehmet-paše - njegove spahijske pristalice pljačkaju prestonicu[17].
- 23. 11. - Naučnik Blaise Pascal doživeo religijsku viziju nakon koje se posvećuje teologiji i filozofiji.
- 28. 11. - Okončan Prvi bremensko-švedski rat.
- decembar? - Antonio Zen je novi generalni providur u Dalmaciji[15].
- 24. 12. - Bivša švedska kraljica Kristina u Briselu tajno prešla u katoličanstvo.
- 25. 12. - Sisački pobunjenici ponavljaju prisegu uzajamne vjernosti[1].
- Obnovljena utvrda Gvozdansko.
- Knez Juraj Frankopan razbio Turke kod Popovića, zarobljen Kariman, aga iz Todorova[1].
- Prvi put kao mletački saveznik se javlja Bajo Pivljanin (operiše u Hercegovini i južnoj Dalmaciji)[16].
- Crkveni sabor u Morači, žalbe na turske zulume zbog veza sa Zapadom[18].
- Patrijarh Gavrilo je u Rusiji, a među srpskim sveštenstvom jača opozicija koja želi sprečiti uniju i srediti odnose sa turskom državom; u ovo doba proteran crnogorski vladika Visarion koji je bio zagovornik unije[19].
- Urađene freske u hopovskoj priprati.
- Antoine Gombaud skrenuo pažnju Pascalu na problem podele dobitaka, ovaj zatim u prepisci sa Fermaom postavlja osnove računa verovatnoće.
- januar-oktobar - Veliki vezir Kodža Derviš Mehmed-paša dobio zvaničnu rezidenciju od sultana - od kasnog 18. veka[20] ova institucija će biti prozvana Visoka porta[21].
- Mehmed IV Geraj je novi krimski kan (do 1666).
- Osnovana tvrđava Nerčinsk u Zabajkalskom kraju.
- 4. 5. - Kangxi, car Kine († 1722)
- 9. 7. - Reigen, japanski car († 1732)
- ? - Constantin Brâncoveanu, knez Vlaške († 1714)
- 9. 4. - Matei Basarab, knez Vlaške (* 1588)
- 9. 7. - Ferdinand IV., hrvatsko-ugarski kralj (* 1633)
- 28. 8. - Axel Oxenstierna, visoki kancelar Švedske (* 1583)
- 30. 10. - Go-Kōmyō, japanski car (* 1633)
- 1. 12. - Jakov Mikalja, jezikoslovac, leksikograf (* 1601)
- 2. 12. - Alvise Mocenigo, mletački admiral (* 1583)
- ? - Islam III Geraj, krimski kan (* 1604)
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 Horvat, Ban Nikola Zrinski mladji
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Istorija s. n., 371
- ↑ Setton, 170
- ↑ Setton, 94
- ↑ Historija n. J., 734
- ↑ Historija n. J., 731
- ↑ Istorija s. n., 478
- ↑ Istorija s. n., 377
- ↑ Istorija s. n., 378
- ↑ Historija n. J., 558
- ↑ Istorija s. n., 379
- ↑ Setton, 172-177
- ↑ Setton, 178
- ↑ Istorija s. n., 371-2
- ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 Istorija s. n., 372
- ↑ 16,0 16,1 Ćorović, Vladimir Dalje borbe s Turcima, rastko.rs
- ↑ ÁgostonMasters2009, p. 206.
- ↑ Ćorović, Vladimir, Verski pokreti, rastko.rs
- ↑ Historija n. J., 569
- ↑ ÁgostonMasters2009, p. 281.
- ↑ Gamm, Niki (February/15/2014). The Ottoman Empire’s No 2 man. hurriyetdailynews.com
- Literatura
- Rudolf Horvat, Ban Nikola Zrinski mladji (hr Wikisource)
- Gábor Ágoston; Bruce Alan Masters. Encyclopedia of the Ottoman Empire. Infobase Publishing; 1 January 2009. ISBN 978-1-4381-1025-7.
- Kenneth Meyer Setton. Venice, Austria, and the Turks in the Seventeenth Century. American Philosophical Society; 1991. ISBN 978-0-87169-192-7.
- Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
- Istorija srpskog naroda, Treća knjiga, prvi tom, Srbi pod tuđinskom vlašću 1537-1699, SKZ Beograd 1993, ISBN 86-379-0383-5
