Necib Mahfuz (Arapça: نجيب محفوظ), (Mısır telaffuz: [næˈɡiːb mɑħˈfuːzˤ]), 1988 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi Mısırlı yazardır (d. 11 Aralık 1911 - ö. 30 Ağustos 2006). Nobel Ödülü kazanan ilk Müslüman ve tek Arap yazardır. "Ortadoğu'nun Balzac'ı" olarak tanınır.
Hayatı
Mahfuz, Kahire'nin Cemaliye bölgesinde 6 çocuklu bir ailenin en küçük çocuğu olarak dünyaya geldi. Bir tüccarın oğlu olan Mahfuz, adını kendisini doğurtan Profesör Necib Paşa Mahfuz'dan aldı. 70 yıllık kariyeri boyunca 34 roman, 350 küsur kısa hikâye yayımladı. Kitaplarının çoğunda, hayatının tamamını geçirdiği ve Nobel ödülünü almak için bile ayrılmadığı Kahire'nin tarihi mahallelerindeki yaşamı; modern ve geleneksel yaşam arasında denge kurmaya çalışan sıradan insanları anlattı. Pek çok kitabı Arap filmlerine konu oldu.
Edebiyata olan ilgisi, 1920'lerde Mustafa Lutfi el-Manfuluti'nin makale ve şiirlerini okumasıyla başlamıştı. Abbas Mahmud el-Akkad, Taha Hüseyin, İbrahim el-Mazinî, M. Hüseyin Heykel, ilk dönemde kendilerinden en çok etkilendiği yazarlar arasındadır.
Yazı hayatına, 1928'de Selame Musa'nın çıkardığı el-Mecelle el-Cedide dergisinde yayımladığı değini yazıları ve öykülerle başladı. Kahire Üniversitesi'nde felsefe öğrenimi gören Mahfuz'un ilk romanı Abes el-Akdar 1939'da yayımlandı.
1941 senesinde yazımına başladığı Hân el-Hâlîlî adlı romanını 1946 senesinde neşretmiştir. Romanda karakter şekillendirirken Sigmund Freud'un psikanalitik kuramlarından istifade etmiştir. Bu eserinde sembolizme de rastlanmaktadır.[1]
1957'de yazdığı Kahire Üçlemesi ile Arap Edebiyatı'nın tanınmış bir ismi oldu. Bu üçlemede Kahire'de yaşayan bir ailenin üç kuşağının I. Dünya Savaşı ve 1952'deki Nasır darbesine kadar olan dönemde yaşadıklarını ve Mısır toplumunu değişimini anlattı.
Değişik kurumlarda çalışan Mahfuz, en son Kültür Bakanlığında müsteşar olarak görev yaptı. 1971'de söz konusu görevinden emekli olmasından sonra, el-Ahram gazetesinde yazar olarak çalışmıştır.
Mısır Devlet Başkanı Enver Sedat'a İsrail ile yaptığı barış antlaşmasında verdiği açık destekten ötürü birçok Arap ülkesinde kitapları yasaklandı. 1988 yılında Nobel Edebiyat Ödülü'nü aldıktan sonra bu yasaklar kalktı.
1989 yılında Mısırlı köktendinci Ömer Abdülrahman tarafından hakkında ölüm fetvası çıkartılan Mahfuz, 1994 yılında Kahire'deki evinin önünde bıçaklı saldırıya uğradı. Saldırıdan yaralı kurtulan Mahfuz, sağ kolundaki sinirler zedelendiği için yazmakta büyük güçlük çekmeye başladıysa da ilerleyen yaşına rağmen edebiyattan kopmadı ve kısa hikâyeler yazmaya devam etti.
2006 Temmuz'unda düşerek kafasından yaralandı. 30 Ağustos 2006 günü Kahire'de 95 yaşında öldü. Mahfuz ülser, böbrek ve kalp rahatsızlıklarından muzdaripti.
31 Ağustos 2006 günü Kahire'de devlet töreniyle defnedildi.
Konuyla ilgili yayınlar
Bedrettin Aytaç, "Necib Mahfuz'un Hanu'l-Halili Adlı Romanı Üzerine Bir İnceleme", Gündoğan Edebiyat 19 (1997) 37-53.
Necip Mahfuz, Han el-Halili (Bedrettin Aytaç, çev.). İstanbul: Hit Kitap, 2011.
Ahmet Kazım Ürün, Çağdaş Mısır Romanında Necîb Mahfûz ve Toplumcu Gerçekçi Romanları. Erzurum: Basılmamış Doktora Tezi, 1994.
Esat Ayyıldız, Necîb Mahfûz’un Hân el-Halîlî Adlı Romanındaki Psikanalitik Yaklaşımlar, Filoloji Alanında Yeni Ufuklar, Ankara: Gece Kitaplığı, 2019. s. 77-99.
