Dushanbe xalqaro aeroporti (IATA: DYU, ICAO: UTDD) – Tojikiston poytaxti Dushanbe shahri janubi-sharqida joylashgan xalqaro aeroport . Aeroport Somon Air aviakompaniyasining asosiy hubi va Tajik Air aviakompaniyasining bosh qarorgohi hisoblanadi[1].
2017-yil holatiga koʻra, Dushanbe aeroportining yillik yoʻlovchi oqimi 1 million 305 ming kishini tashkil qiladi[2]. Aeroport Markaziy Osiyodagi eng gavjum aeroportlar orasida oltinchi, butun postsovet hududida esa 40-oʻrinni egallaydi.
1924-yilda mamlakatda birinchi aeroport hozirda Dushanbe nomi bilan tanilgan shaharda qurilgan. Bu joyda hozirda Respublika matbuot uyi va „Safina“ telekanali joylashgan. 1929-yil noyabr oyida Stalinobodga (Dushanbening oʻtmishdagi nomi) xizmat koʻrsatish uchun yangi aeroport qurilib, Toshkent va Olmaota kabi qoʻshni shaharlarga parvozlar amalga oshirila boshlandi. Keyinroq Moskva va SSSRning boshqa shaharlariga ham parvozlar yoʻlga qoʻyildi. 1964-yilda hozirgi aeroport majmuasi foydalanishga topshirildi. Oʻtgan yillar davomida aeroport bir necha bor rekonstruksiya qilindi.
1992-yil 7-sentyabrda mamlakatdagi fuqarolar urushining dastlabki oylarida oʻsha vaqtdagi PrezidentRahmon Nabiyev va uning hamrohlari aeroportga ketayotganlarida muxolifat kuchlari tomonidan pistirmaga uchradi. Terminalda Nabiyev qoʻyib yuborilgunga qadar VIP zalida qurolli muxolifat bilan uchrashuv va muhokamalardan soʻng amalda qurol kuchi vositasida isteʼfoga chiqishga majbur boʻldi. Xabarlarga koʻra, butun sinov davomida terminalda tanklar va qoʻshinlar boʻlgan[3].
2012-yil 17-oktyabrda Dushanbe aeroporti birinchi marta dunyodagi eng yirik „AN-225 MRIYA“ avialaynerini qabul qildi. Samolyot bortida qimmatbaho yuk – Xarkov shahrida ishlab chiqarilgan Norak GESi uchun gidroagregat bilan Tojikiston poytaxti aeroportiga qoʻndi.
Yiliga 1,5 million nafar yoʻlovchiga xizmat koʻrsatish quvvatiga ega fransuzlar tomonidan qurilgan yangi terminal 2014-yil 3-sentyabrda ochildi[4][5]. Fransiya Tojikistonga uzoq muddatli, past foizli 20 million yevro miqdorida kredit berdi. Tojikistonning oʻz hissasi esa 19 million yevroni tashkil etdi[6].
1942-yil16-fevralda mahalliy vaqt bilan soat 15:00 atrofida Stalinoboddan Xorugʻga yoʻl olgan R-5 samolyoti (bort raqami L-3316) (bortida uchuvchi V. V. Knyajnichenko va olti yoʻlovchi, jumladan, ikki bola bor edi) 4000 m balandlikda Kalay-Vamarda noqulay ob-havo sharoitida (past bulutli, tuman) favqulodda qoʻnishni amalga oshirdi. Samolyot parchalanib ketgan (faqat fyuzelyaj va chap yuqori qismi buzilmagan). Uchuvchi va yoʻlovchilar yengil jarohatlar bilan tirik qolgan. 28-fevral kuni uchuvchi va uch erkak yoʻlovchi uy-joy va yordam izlash uchun joʻnab ketishdi (ulardan biri izlash jarayonida daraga tushib, halok boʻldi), yoʻlovchi Gureyeva ikki bolasi bilan samolyotda qolddi. Bir necha kun ichida uch kishi Matraun qishlogʻiga yetib bordi va u yerdan mahalliy aholi tomonidan Xorugʻga olib ketildi. Qishloqda uchovlonning hech biri bolali Gureyevani esga olmadi. Gureyeva qidiruv ekspeditsiyasi tomonidan faqat may oyining boshlarida topilgan (oʻsha paytda bolalar ochlikdan halok boʻlgan edi). Bolali ayolni umidsiz ahvolda qoldirish fakti boʻyicha jinoyat ishi qoʻzgʻatildi. Uch kishi turli xil jazo muddatini oldi (uchuvchi jazo batalonida frontga yuborilgan)[25].
1966-yil7-sentabrda Dushanbe-Murgʻob-Bozordara yoʻnalishi boʻyicha geologlar va yonuvchan yuklarni (benzin, atseton) olib ketayotgan Tojikiston Fuqarolik aviatsiyasi boshqarmasi (FAB) Dushanbe birlashgan aviaotryadining An-2 samolyoti Murgʻob qishlogʻidan 60 km gʻarbda togʻli hududga favqulodda qoʻnmoqchi boʻlgan vaqtida halokatga uchragan. Bortdagi 6 kishining barchasi halok boʻlgan. Falokatga samolyotning tasodifan toʻkilgan atsetonning alangalanishi va xavfli yuklarni tashish qoidalarining buzilishi oqibatida havoda yonishi sabab boʻlgan[26].
1969-yil28-martda Tojikiston FAB Dushanbe birlashgan aviaotryadining An-2 samolyoti (bort raqami SSSR-98316) Dushanbe-Komsolobod-Tavildara-Qal’ayi Xumb yoʻnalishida Sh-84 sonli parvozini amalga oshirdi. Samolyot Sagʻirdasht qishlogʻidan 9 km janubi-gʻarbda qulagan. Samolyot bortida 11 kishi boʻlgan. 8 nafar katta yoshli yoʻlovchi, 1 nafar bola, nazoratchi uchuvchi va ikkinchi uchuvchi halok boʻldi. Samolyot komandiri va 1 nafar bola ogʻir jarohat olgan, biroq omon qolgan va 2-aprel kuni qutqaruvchilar tomonidan topilgan. Falokatga ekipaj tomonidan minimal ob-havo va parvoz qoidalarini buzganligi sabab boʻlgan, bu esa samolyotning bulutlarga xavfsiz balandlikdan pastroqda kirib kelishi va keyinchalik uning togʻ yonbagʻirlari bilan toʻqnashib ketishiga olib kelgan[27].
1973-yil24-fevralda Dushanbe – Leninobod – Moskva yoʻnalishida № 630 reysini amalga oshirayotgan Tojikiston FAB Dushanbe birlashgan aviaotryadining Il-18V samolyoti (bort raqami SSSR-75712) Leninobod aeroportidan 38 km shimoli-gʻarbda halokatga uchradi. Bortdagi 79 kishining barchasi (8 nafar ekipaj aʼzosi, 65 nafar kattalar yoʻlovchisi, 5 nafar bola va bir nafar IIV xodimi) halok boʻlgan. Ekipajning navigatsiyadagi xatolari samolyotni pasayish, balandlikni yoʻqotish va tezlikni tezlashtirish bilan chuqur chap qirgʻoqqa aylantirishda ifodalangan keyingi notoʻgʻri harakatlariga olib keldi. Hodisa tezlik bosimining oshishi va ortiqcha yuklanish natijasida yuzaga kelgan, bu esa samolyotning havoda nobud boʻlishiga olib kelgan[28].
2008-yil8-mart kuni „Tojik Air“ aviakompaniyasining Mi-8MTV-1 vertolyoti (bort raqami EY-25169) Dushanbedan Xorugʻga uchib, Xorugʻ aeroportidan 3920 m balandlikdagi 13,5 km togʻ yonbagʻiriga urilgan va halokatga uchragan. Vertolyot bortida 3 nafar ekipaj aʼzosi va 12 nafar changʻichi yoʻlovchi boʻlgan. Ekipaj komandiri halok boʻldi, 2 ekipaj aʼzosi va 2 yoʻlovchi jarohat oldi[29].
↑"Directory: World Airlines." Flight International. 30 March-5 April 2004. 78. „Titov Street 31/2, Dushanbe International Airport, Dushanbe, 734006, Tajikistan.“