Serbiyada turizm rasmiy ravishda iqtisodiy va ijtimoiy oʻsishning asosiy sohasi sifatida tan olingan. Mehmonxona va umumiy ovqatlanish sektori 2015-yilda YaIMning taxminan 2,2 foizini tashkil etgan[1]. Serbiyada turizmda 75 000 ga yaqin odam ishlaydi, bu mamlakat ishchi kuchining taxminan 3 foizini tashkil qiladi. Soʻnggi yillarda sayyohlar soni ortib bormoqda, ayniqsa xorijiy sayyohlar har yili yuz mingga yaqin tashrif buyurmoqda. 2019-yilda turizm qariyb 1 milliard 698 million dollar daromad keltirdi, 3 million yetti yuz ming sayyohni qabul qildi, ularning yarmi xorijdan kelganlardir[2]. Chet ellik sayyohlar orasida eng koʻp xitoylik sayyohlar boʻlsa, ikkinchi oʻrinda Bosniya va Gersegovina, Bolgariya, Turkiya va Germaniyadan kelgan sayyohlar oʻrin egallaydi[3]. Chet ellik sayyohlar uchun asosiy yoʻnalishlar Belgrad va Novi Sad, mahalliy sayyohlar esa kurort va togʻ-changʻi kurortlarini afzal koʻrishadi[4]. Ekologik toza va barqaror turizm mahalliy sayyohlar orasida ham juda mashhur bo‘lib, ko‘plab yoshlar mamlakatning g‘arbiy va janubiy hududlaridagi turli qo‘riqxonalar va bog‘larga tashrif buyurishadi[5]. Serbiya, shuningdek, mamlakatning shahar va qishloq joylarida gastronomik turizm bilan mashhur, Belgrad 1800 dan ortiq restoranlar, qahvaxonalar, barlar va tungi klublari bilan mashhurdir[6].
Serbiya va uning xalqi nafaqat geografik, balki siyosiy va madaniy jihatdan ham Sharq va Gʻarb oʻrtasida boʻlgan. Avval Vizantiya va Rim imperiyalari oʻrtasida, keyin esa Usmonli imperiyasi va Gʻarbiy Xristianlik oʻrtasida boʻlingan. Hatto Yugoslaviya davlatida ham bu mintaqa aholisi Varshava shartnomasi va NATO davlatlari oʻrtasida turgan. Yugoslaviya stalinizmni rad etganligi sababli sovuq urush davrida muhim siyosiy markaz davlatlarning uchrashuv joyi poytaxt Belgrad boʻlgan.
Oʻsha paytdagi kommunistik rejim turistik faoliyat uchun qulay boʻlgan. Yugoslaviya urushlari paytida (1991—1995) chet ellik sayyohlar soni kamaydi, ammo Serbiyaga tashrif buyurish davom etgan, faqat 1999-yildagi Kosovo urushi davri bundan mustasno. Mamlakat oʻshanda asosan mojarolar ichida boʻlgan. Urush tugagandan soʻng, raqamlar tiklandi va tashrif buyuruvchilar soni yana koʻpaydi.
Shuningdek, sayyohlik infratuzilmasini kengaytirishda ham katta oʻsish kuzatilmoqda va chet elda turli sayohat qoʻllanmalari nashr etilgan. Oʻshandan beri jadal rivojlanish boshlandi. Koʻplab shahar va togʻli hududlarda yangi mehmonxonalar, sayyohlik inshootlari barpo etildi. Oʻshandan beri uydan va chet eldan serbiyalik sayyohlar soni tobora ortib bormoqda. Ayniqsa, keyingi yillarda xorijlik sayyohlar soni yanada ortdi.
Yil | Qaytish | Mahalliy | Xorijiy |
---|---|---|---|
1948-yil | 480 000 | 463,200 | 16 800 |
1949-yil | 567 000 | 557,700 | 9300 |
1950-yil | 754 000 | 747,200 | 6800 |
1951-yil | 823 000 | 810 500 | 12 500 |
1952-yil | 846 000 | 826 500 | 19 500 |
1953-yil | 1 047 000 | 1 012 700 | 34 300 |
1954-yil | 865 000 | 825 300 | 39 700 |
1955-yil | 888 000 | 837,200 | 50 800 |
1956-yil | 942 000 | 877 600 | 64 400 |
1957-yil | 1 029 000 | 955,400 | 73 600 |
1958-yil | 1 131 000 | 1 043 800 | 87 200 |
1959-yil | 1 275 000 | 1 161 800 | 114 000 |
Yil | Qaytish | Mahalliy | Xorijiy |
---|---|---|---|
1960-yil | 1 538 000 | 1 405 800 | 133 000 |
1961-yil | 1 518 000 | 1 365 000 | 153 000 |
1962-yil | 1 484 000 | 1 289 000 | 195 000 |
1963-yil | 1 634 000 | 1 361 000 | 273 000 |
1964-yil | 2 015 000 | 1 699 000 | 316 000 |
1965-yil | 2 242 000 | 1 859 000 | 383 000 |
1966-yil | 2 460 000 | 1 987 000 | 473 000 |
1967-yil | 2 578 000 | 2 057 000 | 521 000 |
1968-yil | 2 819 000 | 2 242 000 | 577 000 |
1969-yil | 3 152 000 | 2 490 000 | 662 000 |
Yil | Qaytish | Mahalliy | Xorijiy |
---|---|---|---|
1970-yil | 3 323 000 | 2 636 000 | 687 000 |
1971-yil | 3 369 000 | 2 665 000 | 704 000 |
1972-yil | 3 373 000 | 2 673 000 | 700 000 |
1973-yil | 3 700 000 | 2 879 000 | 821 000 |
1974-yil | 3 860 000 | 3 095 000 | 765 000 |
1975-yil | 4 021 000 | 3 179 000 | 842 000 |
1976-yil | 4 144 000 | 3 297 000 | 847 000 |
1977-yil | 3 967 000 | 3 123 000 | 844 000 |
1978-yil | 4 162 000 | 3 321 000 | 841 000 |
1979-yil | 4 136 000 | 3 301 000 | 835 000 |
Yil | Qaytish | Mahalliy | Xorijiy |
---|---|---|---|
1980-yil | 4 328 000 | 3 460 000 | 868 000 |
1981-yil | 4 386 000 | 3 533 000 | 853 000 |
1982-yil | 4 447 000 | 3 632 000 | 815 000 |
1983-yil | 4 419 000 | 3 675 000 | 744 000 |
1984-yil | 4 606 000 | 3 820 000 | 786 000 |
1985-yil | 4 746 000 | 3 899 000 | 847 000 |
1986-yil | 4 725 000 | 3 869 000 | 856 000 |
1987-yil | 4 591 000 | 3 691 000 | 900 000 |
1988-yil | 4 507 000 | 3 577 000 | 930 000 |
1989-yil | 4 158 000 | 3 217 000 | 941 000 |
Yil | Qaytish | Mahalliy | Xorijiy |
---|---|---|---|
1990-yil | 3 949 000 | 3 068 000 | 881 000 |
1991-yil | 2 823 000 | 2 476 000 | 347 000 |
1992-yil | 2 693 000 | 2 557 000 | 136 000 |
1993-yil | 2 107 000 | 2 038 600 | 68 400 |
1994-yil | 2 172 000 | 1 954 000 | 218 000 |
1995-yil | 2 432 000 | 2 228 000 | 204 000 |
1996-yil | |||
1997-yil | |||
1998-yil | |||
1999-yil |
Yillik tashriflar[tahrir | manbasini tahrirlash]
|
Mamlakatlardan tashriflar[tahrir | manbasini tahrirlash]
|
XXI asrda turizm tiklana boshladi: 2004-yilda xorijga tashrif buyuruvchilar soni 2000-yildagiga qaraganda 90% ga koʻp boʻldi va 2002—2004-yillarda xorijiy turizmdan olingan daromad uch barobardan koʻproqqa oshib, taxminan 220 million AQSh dollarini tashkil etdi. 2010-yilga kelib xalqaro turizmdan tushgan daromad 798 million AQSh dollarigacha oʻsdi.
2020-yilga kelib, rasman eʼlon qilingan va faoliyat koʻrsatadigan 35 kurort mavjud. Biroq, 1990-yillardagi xalqaro sanksiyalar va 2000-yillardagi oʻtish davrida koʻplab kishilar ishsiz qoldi. Misol uchun, Jošanička Banja yopildi, Niška Banja asosan ishlatilmadi, Vrnjačka Banja va Sokobanja esa yaxshi daromad koʻrdi. Spa markazlarida yangi mehmonxonalar va koʻplab sogʻlomlashtirish markazlari qurildi[23].
COVID-19 pandemiyasi tufayli Serbiya turizm sanoati katta moliyaviy yoʻqotishlarga duch keldi. 2020-yilda umumiy sayyohlar soni so‘nggi yigirma yil ichida eng kam ko‘rsatkichni qayd etdi, biroq u yaqin kelajakda tiklanishi va barqarorlashishi kutilmoqda[24].
Nomi | Manzil | Oy | Festival turi |
---|---|---|---|
Küstendorf kino va musiqa festivali | Drvengrad | Yanvar | Film va musiqa festivali |
Gitarijada | Zaječar | iyun | Rok-n-roll musiqa festivali |
Palich Yevropa filmlari festivali | Palich | iyul | Yevropa kino festivali |
EXIT festivali | Yangi qaygʻuli | iyul | Elektron musiqa festivali |
Gucha truba festivali | Gucha | avgust | Gucha orkestrlari festivali |
Nisvil | Niš | avgust | Jazz musiqa festivali |
Lovefest | Vrnjačka Banja | avgust | Elektron musiqa festivali |
Pivo kunlari | Zrenjanin | avgust | Pivo festivali |
Leskovac Gril festivali | Leskovac | sentyabr | Grilda pishirilgan goʻsht festivali |