Bosbeeld van Cicero uut den êft van den êeste êew achtre Kristus, Kapitolynsche Muzeums, Rome.
Marcus Tullius Cicero of in 't korte Cicero (Grieks : Κικέρων Kikerōn; Arpinum (Arpino) 3 januoari106 v.Chr. - Formia, 7 december43 v.Chr.) [1] was e Romeinsche filozoof, polletieker, advokoat, reedenoare, polletieke theoreticus, konsuul en wetgeevre. Y was ofkomstig van e ryke steedlyke famielje van Romeinsche ridders, en is algemêen bekêekn lik êen van Rome's grotste reedenoars en prozaschryvrs [2][3].
Zyn invloed ip de Latynsche toale was zo grôot da de vôgnde gechiednisse van 't proza nie allêene vo 't Latyn mor ook vo d' Europeesche toaln, toe in de 19ste êewe, lik e weerbots was teegn of vôo zyn styl [4]. Vôgnst de schryvre Michael Grant is den invloed van Cicero ip de geschiedenisse van de Europeesche lettrekunde grôtr dan dedie van al d' andre proza-schryvrs in glyk wukke toale [5]. Cicero makte de Romein' bekend mê de belangrykste schooln uut de Grieksche filozofie en schiep e Latynsche filozofiesche wôordnschat (mê niewe wôordn lik humanitas, qualitas, quantitas, en essentia) [6], uutmuntende lik toalkundige, vertoalr en filozoof.
Petrarca's êroentdekkienge van Cicero's brievn is dikkers angeduud lik 't begun van de 14-de êewsche Renaissance in oopnboare angeleegneedn, humanisme en klassieke Romeinsche beschoavienge [7]. Vôgst de Pôolsche geschiedkundige Tadeusz Zieliński was de Renaissance in d' êeste plekke 'n êrleevn van Cicero, en mor achtr êm en deur êm van de rêste van de Klassieke Oed'eid [8].
Werkn
Opera omnia, 1566
Cicero wierd bekêekn lik e "rechtvoardige heidn" deur de vroege Katholieke kerke, en doadeure zyn veele van zyn werkn weirdig bevoen van bewoard te wordn. D' achtrêenvôgende Romeinsche schryvers citeerden oovrevloedig uut de werkn De Re Publica (Oovre de Republiek) en De Legibus (Oovre de Wettn), en veele van zyn werk koste êripgebowd wordn uut die oovreleevnde stiksjes. Cicero makte ook e vroege stuudje van de rechtslêer, gesteund ip oede wettn en geweuntn. Van Cicero's boekn, ên dr zesse oovre de wêlspreeknd'eid bluuvn bestoan, en ook dêeln van acht oovre filozofie. Van zyn toesproakn wierdn dr 88 ipgeschrêevn, mo dr zyn dr moa 58 oovregebleevn.
Toesproakn
(81 v.Chr.) Pro Quinctio (Ter verdeedegienge van Quinctius)
(80 v.Chr.) Pro Roscio Amerino (Ter verdeedegienge van Sextus Roscius van Ameria)
(70 v.Chr.) In Verrem I, II.1-5 (Teegn Gaius Verres)
(69 v.Chr.) Pro Fonteio (Ter verdeedegienge van Fonteius)
(69 v.Chr.) Pro Caecina (Ter verdeedegienge van Aulus Caecina Severus)
(66 v.Chr.) Pro Cluentio (Ter verdeedegienge van Aulus Cluentius)
(66 v.Chr.) De Imperio Gnaei Pompei of De Lege Manilia (oovre de bevelvoerienge van Gnaeus Pompeius, ter oendresteunienge van Pompeius's anduudienge om 't Romeinsche leegr an te voer'n teegn Mithridates VI)
(63 v.Chr.) De Lege Agraria contra Rullum I-III (Oovre de landbowwettn vôorgesteld deur Rullus)
(63 v.Chr.) In Catilinam I-IV (Catiline Orations of Teegn Catilina.)
(63 v.Chr.) Pro Rabirio Perduellionis Reo (Ter verdeedegienge van Gaius Rabirius, angekloagd vo verroad)
(62 v.Chr.) Pro Sulla (Ter verdeedegienge van Publius Cornelius Sulla)
(62 v.Chr.) Pro Archia Poeta (Ter verdeedegienge van de dichtre Aulus Licinius Archias)
(59 v.Chr.) Pro Flacco (Ter verdeedegienge Flaccus)
(57 v.Chr.) Post reditum in senatu (Toesproake in de senoat achtre datn wêerekwam)
(57 v.Chr.) Post reditum ad Quirites (Toesproake an 't volk achtre datn wêerekwam)
(57 v.Chr.) De domo sua (Ter verdeedegienge van 't eign uus)
(57 v.Chr.) De Haruspicum responsis (Oovre 't antwôord dan de haruspices)
(56 v.Chr.) Pro Sestio (Ter verdeedegienge van Sestius)
(56 v.Chr.) In Vatinium (Kruusverôor van Vatinius)
(56 v.Chr.) Pro Caelio (Ter verdeedegienge van Marcus Caelius Rufus)
(56 v.Chr.) De Provinciis Consularibus (Oovre de konsulaire provinsjes)
(56 v.Chr.) Pro Balbo (Ter verdeedegienge van Cornelius Balbus)
(55 v.Chr.) In Pisonem (Teegn Piso)
(54 v.Chr.) Pro Rabirio Postumo (Ter verdeedegienge van Rabirius Postumus)
(52 v.Chr.) Pro Milone (Ter verdeedegienge van Titus Annius Milo)
(46 v.Chr.) Pro Marcello (Ter oendresteunienge van t were doen komn van Marcellus)
(46 v.Chr.) Pro Ligario (Ter verdeedegienge van Quintus Ligarius)
(45 v.Chr.) Pro Deiotaro (Ter verdeedegienge van Keunienk Deiotarus)
(44-43 v.Chr.) Philippicae (de 14 Fillipiesche reedevoeriengn, Philippica I–XIV, teegn Marcus Antonius [9]
Wêlspreeknd'eid & Filozofie
(55 v.Chr.) De Oratore ad Quintum fratrem libri tres (Oovre de reedenoare, drie boekn vo zyn broere Quintus)
(51 v.Chr.) De Re Publica (Oovre de Republiek)
(?? v.Chr.) De Legibus (Oovre de Wettn)
(46 v.Chr.) Brutus
(46 v.Chr.) Orator (Reedenoare)
(45 v.Chr.) Hortensius – 'n iproep vo filozofie, verloorn werk
(45 v.Chr.) Consolatio – vo zyn verdriet te stiln achtre de dôod van Tullia in febuoarie van 't zeivde joar ; verloorn
(45 v.Chr.) Academica (Oovre t akademiesch twyfln)
(45 v.Chr.) De Finibus Bonorum et Malorum (Oovre de grenzn van goe en slichte diengn) – e boek oovre ethica[10]. Tietle ook vertoald mê "Oovre morêele grenzn" [11]
(45 v.Chr.) Tusculanae Disputationes (Tuskuloansche Twistgesprekkn – vyf boekn over dôod, pyne, droefgêestig'eid en sôortgelikke pasjes, en geluk lik e gêestestoestand
(45 v.Chr.) De Natura Deorum (Oovre den oard van de goodn)
(44 v.Chr.) De Divinatione (Oovre de vergoddlikkienge)
(44 v.Chr.) De Fato (Oovre 't lot)
(44 v.Chr.) De Amicitia (Oovre de vriendschap)
(44 v.Chr.) Cato Maior de Senectute (Cato den Oedn oovre den oedrdom)
(44 v.Chr.) Laelius de Amicitia (Laelius oovre de vriendschap)
(44 v.Chr.) De Gloria (Oovre de gloorje) - verloorn
(44 v.Chr.) De Officiis (Oovre de plichtn)
Brievn
Mêer dan 900 brievn deur Cicero an andre persôon' zyn bewoard, en mêer dan 100 brievn van andren an êm
(68–43 v.Chr.) Epistulae ad Atticum (Brievn an Atticus)
(59–54 v.Chr.) Epistulae ad Quintum Fratrem (Brievn an zyn broere Quintus)
(43 v.Chr.) Epistulae ad Brutum (brievn an Brutus)
(62–43 v.Chr.) Epistulae ad Familiares (Brievn an zyn moatn)
