Materie es 't materioal woaruut dat olles bestoat. Materie èt e bepoalde massa en meestol ook e volume. Olles woa da je keunn ankommn, da je keunn proevn of riekn es materie.
Materie bestoat uut klene deeltjes. De meeste materie bestoat uut deeltjes da we atoomn noemn. Atoomn bestoan up under beurt uut nog klindere subatomaire deeltjes.
De materie in de zunne en in de ionosfeer (dat es e loage oge in 'n atmosfeer) bestoat uut ioonn. Ioonn zyn stikkn van atoomn, of zyn atoomn die etwod meer èn dan geweune atoomn.
Materie kut in verschillige toestandn bestoan:
Vloeistoffn en goazn zyn vloeiboar. 't Verschil tusschn vloeistoffn en goazn es da vloeistoffn en uppervlakte èn.
Woater es e specioale materie. Ollene woater kut zowel vloeiboar, vaste of gasvormig zyn. Dat es by gin een ander materioal 't gevol.
Materie èt nen eigenschap da me massa noemn. Lucht (van e lampe) en geluud èn gin massa.
Materie trekt andere materie an. Die force noemn we antrekkiengskracht. Lucht (van e lampe) es gin materie, moa de bewegienge van lucht ofkomstig van byv. e sterre keun je verandern lik of dat et materie wos. Einstein ad da voorspeld nog voor da datte 'n eestn kee g'observeerd èt gewist. Lucht gedroagt em lik golvn moar in sommigste specioale gevalln gedroagt et em lik of dat et uut deeltjes bestound.
In de twintigste eeuwe èn z'ountdekt da materie kut ommegezet zyn in energie, en energie in materie. Zo keun je mè e styf kleen bitje materie gigantisch veel energie vrymoakn. Atoombommn zyn up da principe gebaseerd.
Materie kun je van 'n een toestand ommezettn in nen andern. Da kun j'up verschillige maniern doen, lik deur de temperateure of et volume van de materie te verandern.
Nen specioaln vorm van materie es zwarte of dounkere materie. Dounkere materie komt voorn in't eelal. 't Weirdt veroorzoakt deur en enorme massa die olles antrekt, zels et licht. Doardeure kan dounkere materie niet rechtstreeks gezien weirdn vanip de eirde. Ze leidt tot de bekende zwarte goatn.