Fes
فاس
Grad
Medina Fes
Država	Maroko
Regija	Fès-Boulemane

Nadmorska visina	410 m

Površina	89 km²

Stanovništvo	1,072,468 (2012)

Osnovan	789.

Vremenska zona	Zapadnoevropsko vrijeme


Veb-sajt: fes-city.com

Fes je grad u Maroku. Glavni je grad regije Fès-Boulemane. Jedan je od četiri "kraljevska grada" Maroka. Sastoji se od tri dijela, Medina Fesa (stari, ograđeni dio), Fes-Jddid (novi Fes) i Ville Nouvelle (najnoviji dio grada koji su sagradili Francuzi). Stari grad (Medina Fes el Bali) je na listi svjetske baštine UNESCO-a.

Položaj

Fes je smješten u središnjem Maroku u gorju Atlas. Grad je značajno prometno čvorište. Primjetna je struktura tipičnog islamskog grada (uske i nepravilne ulice, niske zbijene kuće s ravnim krovovima, brojne džamije s visokim minaretima). Takva struktura grada se naziva medina i česta je u sjevernoj Africi zbog zaštite od prejakog Sunčevog zračenja i pijeska koji vjetar donosi iz pustinje.

Historija

Fes je na obali rijeke Jawhar osnovao Idris I 789. godine. Njegov sin Idris II proširio je naselje na drugu obalu rijeke. Ta dva naselja vremenom su postala dva odvojena grada, koji će tokom historije često biti i u sukobu. To su Madinat Fas i Al-’Aliya. Dalja doseljavanja sve više su ispoljavala razlike između dva susjedna naselja. Andalužani su se naseljavali u Madinat Fas, a Tunižani u Al-’Aliya. Ovi imigranti su i dali imena novonastalim gradovima, Adwat Al-Andalus i ‘Adwat al-Qarawiyyin. Nakon smrti Idrisa II, teritorija ove dinastije bila je podijeljena između dva sina. Starijem Muhammadu je pripao Fes. Tokom vladavine Muhammeda u gradu je 859. godine osnovana Al-Qarawiyyin Madrasa, najstariji fakultet na svijetu, a koji je i dalje u funkciji. Smatra se da je tokom vladavine dinastije Almohada Fes bio najveći grad na svijetu. njegov značaj kao obrazovnog centra bio je ogroman i u kršćanskom svijetu.

Grad je sredinom šesnaestog vijeka postao vazal Osmanskog Carstva, a 1579. godine i njegov sastavni dio. Grad je postao nezavisan tokom 1790., tokom vladavine Yazida, a kasnije tokom vladavine Abu´r-Rabi Sulaymana. Već 1795. Fes je vraćen Maroku.

Do 1912. godine Fes je ponovo bio glavni grad Maroka. Od 1912. prijestolnica Maroka postao je Rabat, i ta odluka nije promijenjena ni nakon sticanja nezavisnosti 1956. godine. Fes je danas grad u kome savršeno funkcioniše simbioza kulture i tradicije i modernog načina života. Takođe, ovo je veoma popularna destinacija na turističkoj mapi Maroka.^[1]

Kultura

Festivali

Godišnji festival duhovne muzike na kojem se okupljaju muzičari iz cijeloga svijeta proslavio je Fes te ga učinio popularnim odredištima svih zaljubljenika u ovu muziku. Univerzitet u Fesu je utemeljen 859. te se smatra najstarijim na svijetu. - Đelaba (galabija) je najčešći odjevni predmet na ulicama Maroka. Radi se o dugoj «haljini» koja može biti različitih oblika, boja i stilova. Muškarci u većini slučajeva nose svjetlije boje, dok se žene, iako im se ne zabranjuju ove boje, odlučuju za tamnije plave, tamno plave i crne boje. Galabija štiti od sunca i pravi se od raznih vrsta tkanina, pa tako postoje zimske i ljetne verzije.

Gastronomija

Marokanska je kuhinja kombinaciju berberske, arapske i andaluzijske kuhinje s mnogo začina poput kumina, đumbira, šafrana i korijandera. Među najpoznatijim jelima je tažin, koji je ime dobio prema istoimenoj stožastoj keramičkoj posudi u kojoj se kuha i poslužuje. Spravlja se od raznog povrća, voća te s različitim vrstama mesa. Poznati su i slatkiši od narančina pekmeza te kolačići u slatkom sirupu i slastice od lisnatog tijesta s kremama. Tradicionalno piće je jaki čaj od mente. Golublja pita je tradicionalni specijalitet koji se sastoji od ukusnog slatkog tijesta ispunjenog umakom od luka, mesom goluba, ponekad i piletinom, tvrdo kuhanim jajima i bademima te sve začinjeno cimetom. Najčešće se poslužuje kao predjelo u svečanijim prigodama.^[2]

Znamenitosti

Fes el Bali, najstariji dio grada. U njemu se nalazi najstariji univerzitet na svijetu. Nalazi se na UNESCO-ovoj listi.
Bab Boujloud, smatra se najljepšom kapijom kroz koju se ulazi u Fes el Bali. Okolina kapije prepuna je tezgi i kafića gde se stanovnici sastaju i druže. Sama kapija je relativno mlada u odnosu na okolinu. U stvari ona je za hiljadu godina mlađa od ostatka Medine. Izgradio ju je 1913. godine general Hubert Lyautey, marokanski komandant iz vremena francuskog protektorata.
Dar Batha, muzej marokanske umjetnosti i zanata je elegantna palata iz kasnog devetnaestog vijeka projektovana za prihvat stranih ambasadora. Muzej posjeduje jednu od najboljih kolekcija rukotvorina u Maroku. Fokus je stavljen na lokalne zanate : izrezbareno drvo, berberski tepisi, vezovi prošiven sa zlatom i drugo. Sobe sa grnčarijom su glavna atrakcija u muzeju. Fes je poznat po keramici i eksponatim lokalnih predmeta od šesnaestog vijeka do tridesetih godina prošlog vijeka.
Bou Inania Madrasa je jedan od najljepših i najekstravagantnijih spomenika u Fesu. Ovaj spomenik Merinida je beskrajno sjajan i savršen u svakom pogledu. Njego izrezbareni kedar je remek djelo ručno oblikovane skulpture. Medresa dijeli ime sa prvim vladarom iz dinastije Merinida, sultanom Abu Inane. Sultan je dovršio, iako on nije započeo, zgradu Medrese između 1351. i 1358. godine. Raspored Medrese sličan je drugim palatama u Fesu.
The Zaouia of Moulay Idriss II je jedan od najsvetijih hramova u Fesu. Prvobitno je izgrađen od strane članova dinastije Idrissi u šestom vijeku u čast osnivača dinastije, a obnovljen je od strane vladara Merinida u trinaestom vijeku. Moulay Idriss II se smatra za sveca i ima posebno veliki broj sljedbenika među ženama koje traže plodnost i sreću. Nemuslimanski posjetioci ne mogu da uđu u unutrašnjost hrama, ali sa spoljne strane mogu da vide sav sjaj ovog zdanja i grob sveca.
Džamija Kairaouine je do gradnje džamije Hassa II u Casablanci bila najveća džamija u Maroku. Zajedno sa Al Azharom u Kairu ovdje se nalazi jedan od najstarijih islamskih univerziteta u svijetu. Džamija potiče iz 857. godine, ali je svoj sadašnji izgled dobila u trinaestom veku tokom vladavine dinastije Almoravida. Džamija ima šesnaest prolaza i u nju stane 20 000 vjernika. Izgled zdanja je sličan izgledu džamije u Kordobi, sa dvorištem otvorenim prema nebu i fontanom u sredini. Dvije manje fontane stoje na svakoj strani, na osnovu originala Alhambre u Granadi.
Medresa el Attarin je nakon Bou Inania Medrese najostvarenija srednjevekovna islamska škola u Fesu. Njenu gradnju završio je sultan iz dinastije Merinida Abuo Said 1325. godine, što je čini jednom od najstarijih u gradu. Raspored Medrese je sličan onom u Bou Inania. Oblik i dekoracija Medrese čini je jednom od najsloženijih u Fesu.
Madrasa es Seffarine je najstarija Medresa u Fesu. Izgrađena je 1285. godine, dakle 42 godine prije prestižne Bou Inania. Raspored ovog zdanja se razlikuje od ostalih Medresa, a i danas se u ovoj Medresi nalazi smještaj za studente Kairaouine univerziteta.
Madrasa Cherratine potiče iz 1670. godine, a osnovao ju je osnivač dinastije Alaouite Moulay Rachid. Ova Medresa se razlikuje od svih ostalih po funkcionalnom stilu. Dizajn je zasnovan na četiri dvorišta, sa studentskim ćelijama na tri ugla.
The dyers’ souk, nalazi se ispod Seffarine Medresa. Ovo je kratka i uska ulica koja predstvlja jedan od najživopisnijih i najšarenijih prizora u Fesu.
The tanneries Chouwara je jedna od najupečatljivijih lokacija u Fesu. Ovde se može vidjeti proces proizvodnje kože koji se nimalo ne razlikuje od onog iz šesnaestog vijeka, kada je Kordoba postala vodeći proizvođač kože. Ovde se mogu vidjeti brojne radionice u kojima se njeguje stari zanat, a sve one su otvorene za posjetioce.
Madrasa es Sahrija je najzanimljiviji spomenik u Andaluzijskoj četvrti u Fesu. Smatra se za treću najbolju Medresu u gradu, odmah iza Bou Inania i el Attarin. Izgradio ju je 1321. godine sultan Abou el Hassan, a u većoj mjeri podsjeća na onu u gradu Meknesu. Medresa je ime dobila po bazenu na kome je zasnovano njeno dvorište. U većoj mjeri dekoracija ovog zdanja je i dalje originalna i netaknuta. Predivne rezbarije kedra potiču iz vremena Almohada i Almoravida.^[1]

Sport

Fes ima dva fudbalska kluba. MAS Fés i Wydad Fés. Oba kluba igraju u najvišem ranku marokanskog fudbala. Domaće utakmice igraju na stadionu Complexe Sportif de Fès, čiji je kapacitet 45.000 sjedećih mjesta.