Laudio | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Araba, Euskal Herria | |||||||||||
Laudioko udaletxearen ikuspegia. | |||||||||||
| |||||||||||
Administrazioa | |||||||||||
Estatua | Espainia | ||||||||||
Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
Lurraldea | Araba | ||||||||||
Eskualdea | Aiaraldea | ||||||||||
Izen ofiziala | Laudio / Llodio | ||||||||||
Alkatea | Ainize Gastaka Martinez (Euskal Herria Bildu) | ||||||||||
Posta kodea | 01400 | ||||||||||
INE kodea | 01036 | ||||||||||
Herritarra | laudioar[1] | ||||||||||
Kokapena | |||||||||||
Koordenatuak | 43°09′04″N 2°57′22″W / 43.151111111111°N 2.9561111111111°W | ||||||||||
Azalera | 37,56 km2 | ||||||||||
Garaiera | 130 - 782 metro | ||||||||||
Distantzia | 50 km Gasteiza | ||||||||||
Demografia | |||||||||||
Biztanleria | 17.917 (2023) 11 (2022) | ||||||||||
| |||||||||||
Dentsitatea | 0,48 biztanle/km² | ||||||||||
Hazkundea (2003-2013)[2] | -% 1,91 | ||||||||||
Zahartze tasa[2] | % 19,63 | ||||||||||
Ugalkortasun tasa[2] | ‰ 39,93 | ||||||||||
Ekonomia | |||||||||||
Jarduera tasa[2] | % 75,79 (2011) | ||||||||||
Genero desoreka[2] | % 8,22 (2011) | ||||||||||
Langabezia erregistratua[2] | % 14,24 (2013) | ||||||||||
Euskara | |||||||||||
Euskaldunak[2] | % 25,59 (2010) | ||||||||||
Kaleko erabilera [3] | % (2016) | ||||||||||
Etxeko erabilera[4] | % 10.07 (2016) | ||||||||||
Datu gehigarriak | |||||||||||
Sorrera data | X. mendean edo lehenago | ||||||||||
Webgunea | http://www.laudiokoudala.net |
Laudio[1] Arabako ipar-mendebaldeko udalerri bat da, Aiaraldea eskualde edo kuadrillakoa. Industriagunea da, eta Arabako udalerri jendetsuenetan bigarrena (Gasteiz da lehena), 18,030 biztanle baitzituen 2023. urtean. Ofizialki, udalerriaren izen osoa Laudio Ibar Noblea da.
Laudio izena segur aski Laudius erromatar pertsona izenetik dator. Hain oinarri sendoa ez duten beste teoria batzuen arabera, Claudius erromatar pertsona izenetik letorke (baina horrek gaztelaniaz Cloyo izena emango luke), edo Flaudio pertsona izenetik (Julio Caro Barojak teoria hori aldeztu zuen, baina geroztik jakin da ez zela Flaudio erromatar izenik izan).[5]
Euskarazko ohiko ebakera hiru silabakoa da: /lau-dí-o/. Azken urteotan, gaztelaniaren eraginez, bi silabako ebakera zabaldu da, /láu-dio/, baina erdarakada gordintzat jotzen da, euskara zainduan baztertzekoa.[5]
Udalerriaren izen ofiziala Laudio da euskaraz, eta Llodio gaztelaniaz.
Herritarrari laudioar deritzo. Nahiz eta 1979an Euskaltzaindiak laudiar proposatu zuen, geroagoko ikerketek frogatu dute laudioar dela herritar izen egokiena, eta horrela jakinarazi zion Euskaltzaindiak Laudioko Udalari 1985 eta 2000. urteetan eginiko irizpenetan. Aldaketa proposatzeko, Euskaltzaindiak kontuan hartu zituen, alde batetik, Jose Paulo Ulibarri (1775-1847) idazlearen Gutun liburua; eta, bestetik, inguruko adineko euskaldunen erabilera. Horretaz gain, aintzat hartu zuen Laudioren ondoan dagoen Amurrioko Baranbio kontzejuko herritar izena baranbioar dela euskaldunen artean.[1]
Nerbioi ibarrean dago kokatuta geografikoki, Nerbioi ibaiaren ibilbidearen erdian. Herriak haren urak hartzen ditu Amurriotik etorriak, eta hauek Arakaldorako bidean segitzen dute.
Inguruko mendiei dagokienez, Ganekogortako mendilerroan dauden Kamaraka (782 m) eta Goikogane (698 m) ditugu, alde batetik, Bizkaiko mugan. Beste alde batetik, Pagolar (718 m), Mostatxa (667 m), Elorritxugana/Kukutzakoatxa (721 m), Zenagortagana (700 m) eta Luxamendi (470 m) daude.
Okondo | Okondo eta Arrankudiaga (Bizkaia) | Arrankudiaga (Bizkaia) | ||
Okondo eta Aiara | Arrankudiaga eta Orozko (Bizkaia) | |||
| ||||
Aiara | Aiara eta Orozko (Bizkaia) | Orozko (Bizkaia) |
Laudio lau auzok osatzen zuten: Larrazabal, Olarte, Larra eta Goienuri. Udal gaiak jorratzeko nahiz alkateak hautatzeko, banaketa administratibo hori kontuan izaten zen.
XIX. mendean, ordea, Foruak galtzearekin batera, mendetako antolakuntza administratiboa eraldatu egin zen, eta, hazkunde demografikoaren ondorioz, Laudiok itxuraldatze handia izan zuen. Gaur egun, beraz, lau auzo historiko haiekin zerikusirik ez duten hainbat auzo ditu. Ezagunenak eta handienak, Areta, Ugarte, Gardea, Latiorro, Landaluze eta Erdigunea dira.
XX. mendearen 60 eta 70eko hamarkadetan industrializazioaren ondorioz gertatutako hazkunde demografikoaren ondoren, Laudio biztanleak galtzen ari da etengabe 80ko hamarkadatik aurrera, antzeko tamainako beste herri batzuetan jazotzen ari den modu berean.
2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, Bilduko Natxo Urkixo hautatu zuten alkate. 2015eko hauteskundeen ondoren, berak jarraitu zuen alkatetzan.
2019ko udal hauteskundeetan EAJ (Euzko Alderdi Jeltzalea) izan zen alderdirik bozkatuena. Horren ondorioz, Ander Añibarro hautatu zuten alkate.
Laudioko udalbatza | |||||
Alderdia |
2015 |
2019 | |||
Zinegotziak | Boto kopurua | Zinegotziak | Boto kopurua | ||
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 5 / 17 |
7 / 19 |
|||
Euskal Herria Bildu (EH Bildu) | 5 / 17 |
7 / 19 |
|||
Omnia | 4 / 17 |
3 / 19 |
|||
Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE) | 2 / 17 |
2 / 19 |
|||
Alderdi Popularra (PP) | 1 / 17 |
0 / 19 |
|||
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak, Euskadi.net webgunean.[6] |
Hauek izan dira Laudioko azken alkateak:
Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia[7] | |
Pablo Gorostiaga Gonzalez[7][8][9][10] | 1979 | 1983 | Gure Aukera[10] | |
Juan Jose Ibarretxe Markuartu[7][10] | 1983 | 1987 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Pablo Gorostiaga Gonzalez[7][9] | 1987 | 1991 | Herri Batasuna | |
Antonio Aiz Salazar[7][11] | 1991 | 1995 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Antonio Aiz Salazar[7][11] | 1995 | 1997 a[12] | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
María del Yermo Urquijo Elorza[7][13] | 1997 | 1999 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Pablo Gorostiaga Gonzalez[7][9] | 1999 | 2003 | Euskal Herritarrok | |
Jon Karla Menoyo Llano[7][14] | 2003 | 2007 | Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna | |
Jon Karla Menoyo Llano[7][15][16][17] | 2007 | 2011 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Jon Iñaki Urkixo Orueta[7][9] | 2011 | 2015 | Bildu[18] | |
Jon Iñaki Urkixo Orueta[7][19][9] | 2015 | 2019 | Euskal Herria Bildu | |
Ander Añibarro Maestre[7][20][21][22] | 2019 | 2023 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Ainize Gastaka Martinez[22][23][24] | 2023 | Jardunean | Euskal Herria Bildu |
a 1997ko Uztailean Antonio Aiz Salazar 6 urtez gaitasungabetu zuten, Herri Batasunari informazioa ukatzeagatik.
Araba Bus sareko eta lineek zerbitzua ematen diote udalerri honi:
|
XIX. mende arte Laudio herri nagusiki euskalduna mantendu zen, baina XX. mendearen hasieran erabat galdu zen bertako euskara, hainbat faktore sozio-ekonomiko eta politikoren ondorioz. Herriko hizkera mendebaleko euskararen aldaera izan da beti, Nerbioi ibarreko beste herrien multzokoa.
Berreskuratze prozesua indartu egin da XX. mendeko amaieratik. Gaur egun, Basalarrina Kultura Elkarteak laudioar euskaldunak hainbat kultura ekimenetarako biltzen ditu. Ikastola bat ere badute eta Araba Euskaraz jaialdia antolatu zuten 1983, 1993, 2000 eta 2011. urteetan. 2012an, laudioarren herena zen euskaldun, eta XXI. mendearen hasierako hamar urtean, euskararen erabilera bikoiztu baino gehiago egin da: % 3,69 zen 2001ean, eta % 9 izan zen 2011ko udazkenean. Euskara balioesten dute laudioarrek.[27]
Laudioko udalak herritarrei eskaintzen dizkien zerbitzuen artean lanbide heziketako ikasketak ditugu. Ikasketok 1870ean zabaldu zen Laudio Ibarraren Eskola Publikoaren eraikinean egiten dira.
Eskolaren ardura hainbeste kongregazio eta irakasleren esku egon da urteetan zehar eta Lehen Hezkuntza eta Batxilergoa eman izan da bertan 1972. urtera arte. 1940an La Salleren anaiek hartu zuten udal eskolaren ardura eta 1998ra arte kongregazio honek izan du bertoko hezkuntzaren ardura. 1972an izan zen hezkuntzaren erreformaren ondorioz, Udal Eskola berregituratu egin zen, eta, bertan aurreko heziketa mailak utzita, lanbide heziketa ematen hasi zen, eta Laudioko Lanbide Heziketa Udal Ikastetxea sortu zen.
1998an, La Salletarrek eskola zuzentzeko eta gidaritza akademikoa izateko udalarekin zuten konpromisoa bertan behera utzi zuten eta eskolaren ardura irakasleen esku geratu zen.
Laudioko Lanbide Heziketa Udal Ikastetxea sortu zenetik eskola publikoa da, baina ez dago Eusko Jaurlaritzaren ikastetxe publikoen sarean. 2010ean, dena den, Laudioko udalbatzako ordezkari politiko guztiek, aho batez, sare horretan sartzearen alde agertu ziren eta horretarako eskaera egin zioten Eusko Jaurlaritzari.
Txirrindularitzako proba garrantzitsua antolatzen da urtero udalerrian, Laudioko Sari Nagusia, alegia. Atletismoan, berriz, herriko klubak Laudioko Nazioarteko Krosa antolatzen du.
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Araba |